Будандастыру — тұқым қуалаушылық (нәсілдік) қасиеттерінде өзгешелігі бар екі организмді шағылыстыру арқылы будан алу. Б. з. б. 2-мыңжылдықта белгілі болған, 18 ғасырдан бастап ғылыми жолға қойылды. 1760 ж. неміс ғалымы И.Г. Кельрейтер темекінің екі сортын қолдан Будандастыру арқылы олардың буданын алған. Будандастыру өсімдіктер мен жануарлар селекциясында жиі қолданылады. Будандастырудың екі жолы (қарапайым және күрделі) бар. Қарапайым Будандастыру — екі түрді бір-бірімен шағылыстыру. Мысалы, жылқы мен есекті Будандастыру арқылы қашыр алу, бір өркешті түйемен қос өркешті түйені Будандастыру арқылы нар алу. Күрделі Будандастыру сатылы және қайыра (беккросс) болып екіге бөлінеді. Сатылы Будандастыру селекциялық процестерде бірнеше ата тектік формалардың қасиеттері мен белгілерін біртіндеп, буданды ұрпаққа жинақтау. Кейбір будандарда 4 — 5 ата тек формаларының қасиеттері жинақталынады. Филиппиндегі халықар. ғыл. күріш институтында жоғары өнімді ИР-52 сортын алу үшін 12 мемлекеттен күріштің 39 ата тектік формасын алып будандастырған. Саратов-29, Саратов-210, т.б. көптеген жұмсақ бидай сорттары мен Безостая №1 күздік бидайы күрделі сатылы Будандастыру жолымен алынған. Жоғарыда аталған Будандастыру жолдарымен көптеген мал, құс тұқымдары және өсімдік сорттары шығарылды. Қазақстанда тек бидай селекциясында күздік бидайдың 20-дан астам, жаздық бидайдың 30-дан астам сорттары мен түр формалары шығарылып, олар Қазақстанның көпшілік облыстарында аудандастырылған. Қазақстанның мал шаруашылығында жиі қолданылатын Будандастырудың 4 түрі бар: сіңіре Будандастыру — тұқымы нашар, өнімі аз мал тұқымдарын жақсарту үшін тұқымы жақсы аталық малмен (айғыр, бура, бұқа, қошқар, т.б.) шағылыстыру. Жергілікті жағдайға бейімделгіштігі, дене бітімі және өнімділігі белгіленген талапты қанағаттандырғанша, алынған будандар жақсартушы тұқымның аталық малымен бірнеше рет қайта будандастырылады. Қойылған талапқа сай келетін әрі жақсы ұрпақ беретін 4- не 5-ұрпақтың (кейде 3-) будандары таза тұқымды мал ретінде бөлінеді; өндіре (зауыттық) Будандастыру — екі немесе одан да көп тұқымның қатысуымен жақсартушы тұқымның жақсы қасиеттерін бойына сіңірген, ал кейде ерекше қасиеттерге ие болған жаңа мал тұқымын шығару. Бұл көбіне ет үшін өсірілетін сиыр мен шошқа шаруашылығында қолданылады, осы әдіспен бұрынғыдан гөрі ірі, әрі салмақты будандар алынады. Қан шатыстыру арқылы Будандастыру малдың ұнамды тұқымында кездесетін кейбір кемшіліктерді (мүсінінде болатын ақаулық, өнімнің аздығы, т.б.) жойып, мал тұқымын жетілдіру үшін қолданылады. Мысалы, Кавказ қойының жүнінен алатын өнімді арттыру үшін оны Грозный қойымен будандастырды. Сондай-ақ, қойдың тіршілік қабілетін күшейту, тұқымдық қасиетінің нашарламауы үшін Будандастырудың қан жаңарту тәсілі қолданылады. Мыс., Солтүстік қазақ мериносы () Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында өсіріледі. Атап айтқанда, Шығыс Қазақстан облысында осы қойлар ұзақ жылдар таза өсірілсе, оның ұрпағы бірте-бірте азғындай бастайды. Оны болдырмау үшін осы шаруашылықтардың саулықтары Павлодар облысынан әкелінген сол қойдың қошқарларымен шағылыстырылады.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Budandastyru tukym kualaushylyk nәsildik kasietterinde ozgesheligi bar eki organizmdi shagylystyru arkyly budan alu B z b 2 mynzhyldykta belgili bolgan 18 gasyrdan bastap gylymi zholga kojyldy 1760 zh nemis galymy I G Kelrejter temekinin eki sortyn koldan Budandastyru arkyly olardyn budanyn algan Budandastyru osimdikter men zhanuarlar selekciyasynda zhii koldanylady Budandastyrudyn eki zholy karapajym zhәne kүrdeli bar Қarapajym Budandastyru eki tүrdi bir birimen shagylystyru Mysaly zhylky men esekti Budandastyru arkyly kashyr alu bir orkeshti tүjemen kos orkeshti tүjeni Budandastyru arkyly nar alu Kүrdeli Budandastyru satyly zhәne kajyra bekkross bolyp ekige bolinedi Satyly Budandastyru selekciyalyk procesterde birneshe ata tektik formalardyn kasietteri men belgilerin birtindep budandy urpakka zhinaktau Kejbir budandarda 4 5 ata tek formalarynyn kasietteri zhinaktalynady Filippindegi halykar gyl kүrish institutynda zhogary onimdi IR 52 sortyn alu үshin 12 memleketten kүrishtin 39 ata tektik formasyn alyp budandastyrgan Saratov 29 Saratov 210 t b koptegen zhumsak bidaj sorttary men Bezostaya 1 kүzdik bidajy kүrdeli satyly Budandastyru zholymen alyngan Zhogaryda atalgan Budandastyru zholdarymen koptegen mal kus tukymdary zhәne osimdik sorttary shygaryldy Қazakstanda tek bidaj selekciyasynda kүzdik bidajdyn 20 dan astam zhazdyk bidajdyn 30 dan astam sorttary men tүr formalary shygarylyp olar Қazakstannyn kopshilik oblystarynda audandastyrylgan Қazakstannyn mal sharuashylygynda zhii koldanylatyn Budandastyrudyn 4 tүri bar sinire Budandastyru tukymy nashar onimi az mal tukymdaryn zhaksartu үshin tukymy zhaksy atalyk malmen ajgyr bura buka koshkar t b shagylystyru Zhergilikti zhagdajga bejimdelgishtigi dene bitimi zhәne onimdiligi belgilengen talapty kanagattandyrgansha alyngan budandar zhaksartushy tukymnyn atalyk malymen birneshe ret kajta budandastyrylady Қojylgan talapka saj keletin әri zhaksy urpak beretin 4 ne 5 urpaktyn kejde 3 budandary taza tukymdy mal retinde bolinedi ondire zauyttyk Budandastyru eki nemese odan da kop tukymnyn katysuymen zhaksartushy tukymnyn zhaksy kasietterin bojyna sinirgen al kejde erekshe kasietterge ie bolgan zhana mal tukymyn shygaru Bul kobine et үshin osiriletin siyr men shoshka sharuashylygynda koldanylady osy әdispen buryngydan gori iri әri salmakty budandar alynady Қan shatystyru arkyly Budandastyru maldyn unamdy tukymynda kezdesetin kejbir kemshilikterdi mүsininde bolatyn akaulyk onimnin azdygy t b zhojyp mal tukymyn zhetildiru үshin koldanylady Mysaly Kavkaz kojynyn zhүninen alatyn onimdi arttyru үshin ony Groznyj kojymen budandastyrdy Sondaj ak kojdyn tirshilik kabiletin kүshejtu tukymdyk kasietinin nasharlamauy үshin Budandastyrudyn kan zhanartu tәsili koldanylady Mys Soltүstik kazak merinosy Pavlodar Shygys Қazakstan oblystarynda osiriledi Atap ajtkanda Shygys Қazakstan oblysynda osy kojlar uzak zhyldar taza osirilse onyn urpagy birte birte azgyndaj bastajdy Ony boldyrmau үshin osy sharuashylyktardyn saulyktary Pavlodar oblysynan әkelingen sol kojdyn koshkarlarymen shagylystyrylady DerekkozderҚazak EnciklopediyasyBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet