Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
«Болмыс және уақыт» (нем. Sein und Zeit, ағылш. Being and Time) — неміс философы Мартин Хайдеггер 1927 жылы жариялаған әйгілі туындысы. Бұл дәуір бөлгіш туынды асығыста жазылса да, кітапта кіріссөзінде жоспарланған міндет толық орындалмаса да, бірақ бұл туынды ХХ ғасыр мәдениетіне, әсіресе экзистенциализм, герменевтика, деконструкциялау ағымдарына терең ықпал етті. Кітап Хайдеггердің досы және жетекшісі Эдмунд Гуссерльге бағышталды.
Хайдеггердің әуелгі жоспары
«Болмыс және уақыт»тың алғашқы жобасы бойынша кітапта екі бөлім жоспарланған, әр бөлім үш тарауды қамтиды. Бірақ Хайдеггер тек 1 бөлімнің алғашқы екі тарауын жазып, профессорлық атақ алу үшін тезден жариялауға мәжбүр болады. Алғашқы жобасындағы басқа бөлімі мен тарауларыы (уақыт пен болмыс, Кант пен Аристотельге қатысты мазмұндар) ешқашан жарияланған жоқ. Тек ол мазмұндар оның басқа кітаптары мен мақалалары ішінде қамтылды.
Кітап мазмұны әуелгі жетектеуіш идеяны негізінен сақтаы. Кітапта екі тарауға бөлінген маңызды Алғысөз бар: "Осыболмысқа негіздік талдау жасауға әзірлену" және "Болмыс және уақыттылық".
Болмыс
"Болмыс (Being) — болушының (Beings) болуы." Болмыс сөзі "бар болу", "өмір сүру", "ғұмыр кешу", "шын болу" секілді мағыналарды беретін ең жалпылық философиялық категория есептеледі.
«Болмыс және уақыт» кітабының бірінші бетінде Мартин Хайдеггер өзінің жазушылық жоспарын ұсынады: "нақты әрі нәзік түрде болмыс мәселесін айқындау – міне осы бұл кітаптың жазылу мақсаты." Хайдеггердің ойынша, дәстүрлі онтология бұл мәселеде шындықты шатастырған, тіпті олар бұл шатасуға назар аудармауға тырысып, болмыс мәселесін жалпылық көріп, "айтпаса да болады" дегендей шетке сыру мәмілесін ұстанған.
Хайдеггер болмысты (Being) тануды нақты болушыны (нәрсе, Beings) танудан айқын ажыратады. Болмыс мәлім болушы секілді нәрсе емес. "Болмыс болушыны болушы етіп белгілейді, әрі осы себепті болушы танылады, түсініледі." Болмысты тану арқылы Хайдеггер нақты заттың болу өлшемі мен алғышартын нақты белгілеуге тырысады.
Егер болмыс түсінілсе, онда болмыстың мәні, немесе болмыс сезінісі (Sinn des Seins) де айқындалады. "Сезініс" сөзін Хайдеггер "зат сол арқылы түсініледі" деп анықтайды. Хайдеггердің ойынша, болмысты сезіну кез келген болушыны, затты сезінуден бұрын болады, мейлі бұл зат, не болушы қалай болса да, қандай үлгіде бар болса да, болмыс алғашқы ұғым дерлік, нақты тұжырымдауға келмейтін, ғылымнан бұрынғы шындық. Сондықтан Хайдеггер "түсінуді түсіндіру" ретінде бағалап, ол логика, теория, нақты онтологияның қолданылым, толғаныс секілді басқа таным үлгілерінен де алғашқы деп есептеді.
Болмыс арқылы ғана болмысқа тұтасуға болатындықтан, болмысты сұрастыру мәлім бір болмыстың болмысын негіз ету арқылы сұрастырудан дерек береді. Хайдеггердің ойынша, болмысты шынайы тану ерекше болушыны алғышарт етеді. Демек, бұл болмысты танудың әдіснамасы герменевтикалық қайталаным шеңберінен ажырай алмайтынымызды көрсетеді. Яғни, болмысты тану қайталану барысында алға жылжитын әрекет болып, ол методологиялық мағынада феноменологиялық түсіндіруді қайта түсіндіруі тиіс.
Осыболмыс
“Осыболмыс” (dasein) Хайдеггер бойынша адамды және адамның өмір сүру, бар болу үлгісін көрсететін арнайы философиялық категория есептеледі. Неміс тілінде "Dasein" делінетін, Хайдеггер өзі құрастырып жасаған бұл ұғымның тіке мағынасы "осында бар болушы", "мұнда өмір сүруші" есептеледі. Хайдеггер бұл сөзді тіке адамға қаратып қолданған. Оның адам болмысын осы ұғым арқылы айқындауы адам болмысының дүниедегі басқа болмыстардан айқын өзгешелігі себебінен болды. "Осыболмыс – болмыстың өзі үшін болатын болмыс". Хайдеггер тағы былай дейді: "Осыболмыстың мәні оның ғұмырында. Субстанция бойында көрнекіленген түрлі қасиеттер субстанцияның қалыптасуын іске асырған қасиеттер емес. Бұл субстанция қарамаққа әу бастан орындалып қойылғандай көрінгенімен, бұл қасиеттер түрлі жағдайда болмыстың түрлі мүмкіндіктерін іске асыра береді. Сондықтан, біз Осыболмысты оның не нәрсе екенін айқындау үшін емес, қайта оның бар екендікті білдіруі үшін қолданамыз."
Дереккөздер
- Sein und Zeit, pp. 39-40.
- In other words, being is distinguished from beings such as physical objects or even, as Heidegger explains in his discussion of the "worldhood of the World," that entire collection of things that constitutes the physical universe. To preserve Heidegger's distinction, translators usually render "Sein" as "being", the gerund of "to be", and "Seiend" (singlular) and "Seiendes" (plural) as the verb-derived noun "a being" and "beings," and occasionally, perhaps preferably, as "an entity" and "entities"."
- "'Sein' ist nicht so etwas wie Seiendes." Sein und Zeit, p. 4.
- "...das Sein, das, was Seiendes als Seiendes bestimmt, das, woraufhin Seiendes, mag es wie immer erörtert werden, je schon verstanden ist," ibid., p. 6.
- In English, using the word "existence" instead of "being" might seem more natural and less confusing, but Heidegger, who stresses the importance of the origins of words, uses his understanding of grammar to assist in his investigation of "being," and he reserves the word "existence" to describe that defining type of being that Dasein (human consciousness) has.
- "aus dem her etwas als etwas verständlich wird," Sein und Zeit, p. 151.
- Ibid., pp. 8–9.
- Ibid., p. 12.
- Ibid., p. 7.
- "der methodische Sinn der Phänomenologischen Deskription ist Auslegung," ibid., p. 37.
Сыртқы сілтемелер
- [1]
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bolmys zhәne uakyt nem Sein und Zeit agylsh Being and Time nemis filosofy Martin Hajdegger 1927 zhyly zhariyalagan әjgili tuyndysy Bul dәuir bolgish tuyndy asygysta zhazylsa da kitapta kirissozinde zhosparlangan mindet tolyk oryndalmasa da birak bul tuyndy HH gasyr mәdenietine әsirese ekzistencializm germenevtika dekonstrukciyalau agymdaryna teren ykpal etti Kitap Hajdeggerdin dosy zhәne zhetekshisi Edmund Gusserlge bagyshtaldy Hajdeggerdin әuelgi zhospary Bolmys zhәne uakyt kitaby Hajdeggerdin Todtnauer degi osy tau lashygynda zhazylgan Bolmys zhәne uakyt kitaby zhazylgan Todtnauer Bolmys zhәne uakyt tyn algashky zhobasy bojynsha kitapta eki bolim zhosparlangan әr bolim үsh taraudy kamtidy Birak Hajdegger tek 1 bolimnin algashky eki tarauyn zhazyp professorlyk atak alu үshin tezden zhariyalauga mәzhbүr bolady Algashky zhobasyndagy baska bolimi men taraularyy uakyt pen bolmys Kant pen Aristotelge katysty mazmundar eshkashan zhariyalangan zhok Tek ol mazmundar onyn baska kitaptary men makalalary ishinde kamtyldy Kitap mazmuny әuelgi zhetekteuish ideyany negizinen saktay Kitapta eki tarauga bolingen manyzdy Algysoz bar Osybolmyska negizdik taldau zhasauga әzirlenu zhәne Bolmys zhәne uakyttylyk Bolmys Bolmys Being bolushynyn Beings boluy Bolmys sozi bar bolu omir sүru gumyr keshu shyn bolu sekildi magynalardy beretin en zhalpylyk filosofiyalyk kategoriya esepteledi Bolmys zhәne uakyt kitabynyn birinshi betinde Martin Hajdegger ozinin zhazushylyk zhosparyn usynady nakty әri nәzik tүrde bolmys mәselesin ajkyndau mine osy bul kitaptyn zhazylu maksaty Hajdeggerdin ojynsha dәstүrli ontologiya bul mәselede shyndykty shatastyrgan tipti olar bul shatasuga nazar audarmauga tyrysyp bolmys mәselesin zhalpylyk korip ajtpasa da bolady degendej shetke syru mәmilesin ustangan Hajdegger bolmysty Being tanudy nakty bolushyny nәrse Beings tanudan ajkyn azhyratady Bolmys mәlim bolushy sekildi nәrse emes Bolmys bolushyny bolushy etip belgilejdi әri osy sebepti bolushy tanylady tүsiniledi Bolmysty tanu arkyly Hajdegger nakty zattyn bolu olshemi men algyshartyn nakty belgileuge tyrysady Eger bolmys tүsinilse onda bolmystyn mәni nemese bolmys sezinisi Sinn des Seins de ajkyndalady Sezinis sozin Hajdegger zat sol arkyly tүsiniledi dep anyktajdy Hajdeggerdin ojynsha bolmysty sezinu kez kelgen bolushyny zatty sezinuden buryn bolady mejli bul zat ne bolushy kalaj bolsa da kandaj үlgide bar bolsa da bolmys algashky ugym derlik nakty tuzhyrymdauga kelmejtin gylymnan buryngy shyndyk Sondyktan Hajdegger tүsinudi tүsindiru retinde bagalap ol logika teoriya nakty ontologiyanyn koldanylym tolganys sekildi baska tanym үlgilerinen de algashky dep eseptedi Bolmys arkyly gana bolmyska tutasuga bolatyndyktan bolmysty surastyru mәlim bir bolmystyn bolmysyn negiz etu arkyly surastyrudan derek beredi Hajdeggerdin ojynsha bolmysty shynajy tanu erekshe bolushyny algyshart etedi Demek bul bolmysty tanudyn әdisnamasy germenevtikalyk kajtalanym shenberinen azhyraj almajtynymyzdy korsetedi Yagni bolmysty tanu kajtalanu barysynda alga zhylzhityn әreket bolyp ol metodologiyalyk magynada fenomenologiyalyk tүsindirudi kajta tүsindirui tiis OsybolmysҚumsagat Uakyt Osybolmys dasein Hajdegger bojynsha adamdy zhәne adamnyn omir sүru bar bolu үlgisin korsetetin arnajy filosofiyalyk kategoriya esepteledi Nemis tilinde Dasein delinetin Hajdegger ozi kurastyryp zhasagan bul ugymnyn tike magynasy osynda bar bolushy munda omir sүrushi esepteledi Hajdegger bul sozdi tike adamga karatyp koldangan Onyn adam bolmysyn osy ugym arkyly ajkyndauy adam bolmysynyn dүniedegi baska bolmystardan ajkyn ozgesheligi sebebinen boldy Osybolmys bolmystyn ozi үshin bolatyn bolmys Hajdegger tagy bylaj dejdi Osybolmystyn mәni onyn gumyrynda Substanciya bojynda kornekilengen tүrli kasietter substanciyanyn kalyptasuyn iske asyrgan kasietter emes Bul substanciya karamakka әu bastan oryndalyp kojylgandaj koringenimen bul kasietter tүrli zhagdajda bolmystyn tүrli mүmkindikterin iske asyra beredi Sondyktan biz Osybolmysty onyn ne nәrse ekenin ajkyndau үshin emes kajta onyn bar ekendikti bildirui үshin koldanamyz DerekkozderSein und Zeit pp 39 40 In other words being is distinguished from beings such as physical objects or even as Heidegger explains in his discussion of the worldhood of the World that entire collection of things that constitutes the physical universe To preserve Heidegger s distinction translators usually render Sein as being the gerund of to be and Seiend singlular and Seiendes plural as the verb derived noun a being and beings and occasionally perhaps preferably as an entity and entities Sein ist nicht so etwas wie Seiendes Sein und Zeit p 4 das Sein das was Seiendes als Seiendes bestimmt das woraufhin Seiendes mag es wie immer erortert werden je schon verstanden ist ibid p 6 In English using the word existence instead of being might seem more natural and less confusing but Heidegger who stresses the importance of the origins of words uses his understanding of grammar to assist in his investigation of being and he reserves the word existence to describe that defining type of being that Dasein human consciousness has aus dem her etwas als etwas verstandlich wird Sein und Zeit p 151 Ibid pp 8 9 Ibid p 12 Ibid p 7 der methodische Sinn der Phanomenologischen Deskription ist Auslegung ibid p 37 Syrtky siltemeler 1