Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Баастық Ирак (ресми атауы Ирак Республикасы) деп 1968–2003 жылдары аралығындағы Баас социалистік партиясының басшылығындағы Ирактың тарихын атайды. Бұл кезең жоғары экономикалық өсумен және өркендеумен басталды, бірақ Ирактың әлеуметтік, саяси және экономикалық тоқырауымен аяқталды.
| Ирак Республикасы араб.: الجمهورية العراقية (1968—1992) араб.: جمهورية العراق (1992–2003) партиясының билігіндегі Ирак (1968–2003) | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны араб.: وحدة، حرية، اشتراكية (1991—1968) «Бірлік, Бостандық, Социализм» араб.: الله أكبر (1991—2003) «Аллаһ Ұлы» | |||||||||
| Әнұраны والله زمان يا سلاحي Уалла Заман Я Селлаһи ("Ұзақ уақыт өтті, о, менің қаруым!") (1968–1981) أرض الفراتين Ард үл-Фуратайн ("Екі өзең жері") (1981–2003) | |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Бағдат | ||||||||
| Ірі қалалары | Бағдат, Мосул, Басра, Керкүт, , Эрбиль | ||||||||
| Тіл(дер)і | араб тілі (ресми), күрд тілі, Ассирия тілі (ресми емес) | ||||||||
| Діні | 2003 жылғы санат бойынша: Ислам — 90% Христиандық — 5% | ||||||||
| Ақша бірлігі | (IQD, коды 368) | ||||||||
| Аумағы | 437 072 км² (1999) 438 317 км² (2002) | ||||||||
| Халқы | 22 802 063 адам (1999) 24 931 921 адам (2002) | ||||||||
| Басқару формасы | Унитарлы бірпартиялық социалистік мемлекет (1968–1979) Тоталитарлық тәртіптегі Унитарлы бірпартиялық социалистік мемлекет (1979–2003) | ||||||||
| - 1968–1979 | |||||||||
| - 1979–2003 | Саддам Хуссейн | ||||||||
| Тарихы | |||||||||
| - 17 шілде 1968 | |||||||||
| - 22 шілде 1979 | |||||||||
| - 22 қыркүйек 1980 – 9 тамыз 1988 | |||||||||
| - 2–4 тамыз 1990 | Ирактың Кувейтке басып кіруі | ||||||||
| - 20 наурыз 2003–15 желтоқсан 2011 | |||||||||
| - 3–12 сәуір 2003 | |||||||||
"Баас" атауы бар социалистер партиясы қансыз 17 шілде төңкерісі нәтижесінде билікке келді. Баас партиясының мүшесі Ахмед Хасан әл-Бакр бұрыңғы президент Абдель Рахман Арефтың ізбасары болды. 1970 жылдарының ортасына қарай Саддам Хусейн елдің де-факто басшысы болады, бірақ Ирак президенті лауазымын тек 1979 жылы иеленді. Әл-Бакрдың де-юре билігі кезінде елдің экономикасы өсіп, Ирактың араб әлеміндегі беделі артты. Алайда елдің тұрақтылығына бірқатар ішкі факторлар қауіп төндірді, олардың арасында үкіметтің Ирак шиит-мұсылман қауымының әртүрлі фракцияларымен, сондай-ақ солтүстіктегі Ирак күрдтері қауымдастығымен қақтығысы болды. Бұған қоса, Шатт әл-Араб су жолына қатысты екі жақты шекаралық дауларға байланысты Ирактың көршілес Иран Императорлық Мемлекетімен қақтығысы елдің тұрақтылығына үлкен қауіп болды.
1979 жылы әл-Бакрды қызметінен босатқаннан кейін Саддам ресми түрде оның орнына Ирактың бесінші президенті, Революциялық қолбасшылық кеңесінің төрағасы және Баас партиясының аймақтық қолбасшылығының премьер-министрі және бас хатшысы болды. Саддамның билікті басып алуы шииттер бастаған Ирактағы үкіметке қарсы наразылық толқыны кезінде орын алды. Ресми түрде зайырлы болған Баас партиясы наразылықтарды қатаң түрде басып тастады. Осы уақыт аралығындағы тағы бір саясаттағы өзгеріс Ирактың Иранға қатысты сыртқы саясатында болды. Жуырда шах тақтан тайдырған және елде теократиялық ислам мемлекеті тәртібін орнатқан Рухолла Хомейни халқы шиит Иран мемлекетінің жаңа басшысы болды. Қарым-қатынастың тез нашарлауы 1980 жылға қарай Иран-Ирак соғысына әкелді. Ирак басшылығы Иранның революция кейінгі ішкі бейберекеттігі ирандықтарды әскери тұрғыдан әлсіретіп жіберді, осылайша ел оңай нысанаға айналды деп сенді. Бұл түсінік дұрыс емес болып шықты, соғыс сегіз жылға созылды; соғыс жылдары Ирак экономикасы нашарлады және ел өзінің соғыс әрекеттерін қаржыландыру үшін шетелдік несиелерге тәуелді болды. Нәтижесінде соғысқа БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі араласады да, Иран-Ирак соғысы еш территориалды өзгеріссіз аяқталады.
Соғыс аяқталған кезде Ирак экономикалық күйзеліске ұшырап, шет елдерге миллиондаған доллар қарыз болып, несие берушілерін өтей алмай қалды. Осы кезде Кувейт мұнай өндіруді әдейі арттырып, халықаралық мұнай бағасын айтарлықтай төмендетті және Ирак экономикасын одан әрі әлсіретіп, Ирак басшылығына қарыздарын қайтаруға қысым жасады. Екі жақты келіссөздер кезінде Ирак Кувейт басшылығына мұнай өндіруді азайту үшін қысым көрсете бастады, сонымен қатар Кувейтті Ирак мұнайын ұрлауымен айыптады. Ирак басшылығы Кувейт егемендігін бұзғаны үшін өтемақы төлеуді талап етпесе, әскери әрекетпен қорқытты. Келіссөздер ақыры үзіліп, 1990 жылы 2 тамызда Ирактың Кувейтке басып кіруіне әкелді. Нәтижесінде АҚШ бастаған коалицияның халықаралық реакциясы соңында Ирактың жеңілісіне әкелген Шығанақ соғысына әкеліп соқты. БҰҰ Баас режимін әлсірету үшін соғыстан кейін Иракқа қарсы экономикалық санкциялар бастады. Елдің экономикалық жағдайы 1990 жылдары нашарлады, бірақ 2000 жылдардың басында Ирак экономикасы қайта өсе бастады, өйткені бірнеше елдер БҰҰ санкцияларын елемеуді бастады. 11 қыркүйекте әл-Қағиданың Америка жеріне жасаған шабуылдарынан кейін Америка Құрама Штаттары «Терроризмге қарсы соғыс» жариялады және Иракты «Зұлымдық осінің» бір бөлігі деп атады. 2003 жылы Америка Құрама Штаттары бастаған коалиция күштері Иракқа басып кірді, ал Ирактың Баастық режимі бір айға жетпей ыдырады.
Тарихы
Баас партиясының билікке келуі
Әл-Бакр басшылығы (1968–1979)
Хуссейн басшылығы, Иран-Ирак соғысы, нәтижесі (1979–1990)
Шығынақ және Ирак соғыстары (1990–2003)
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baastyk Irak resmi atauy Irak Respublikasy dep 1968 2003 zhyldary aralygyndagy Baas socialistik partiyasynyn basshylygyndagy Iraktyn tarihyn atajdy Bul kezen zhogary ekonomikalyk osumen zhәne orkendeumen bastaldy birak Iraktyn әleumettik sayasi zhәne ekonomikalyk tokyrauymen ayaktaldy Irak Respublikasy arab الجمهورية العراقية 1968 1992 arab جمهورية العراق 1992 2003 partiyasynyn biligindegi Irak 1968 2003 1968 2003 Bajragy 1991 2004 Eltanbasy 1991 2004 Ұrany arab وحدة حرية اشتراكية 1991 1968 Birlik Bostandyk Socializm arab الله أكبر 1991 2003 Allaһ Ұly Әnurany والله زمان يا سلاحي Ualla Zaman Ya Sellaһi Ұzak uakyt otti o menin karuym 1968 1981 أرض الفراتين Ard үl Furatajn Eki ozen zheri 1981 2003 source source track Astanasy BagdatIri kalalary Bagdat Mosul Basra Kerkүt ErbilTil der i arab tili resmi kүrd tili Assiriya tili resmi emes Dini 2003 zhylgy sanat bojynsha Islam 90 Shiitter 59 Sunnitter 31 Hristiandyk 5 2 baskalary 3 Aksha birligi IQD kody 368 Aumagy 437 072 km 1999 438 317 km 2002 Halky 22 802 063 adam 1999 24 931 921 adam 2002 Baskaru formasy Unitarly birpartiyalyk socialistik memleket 1968 1979 Totalitarlyk tәrtiptegi Unitarly birpartiyalyk socialistik memleket 1979 2003 1968 1979 1979 2003 Saddam HussejnTarihy 17 shilde 1968 22 shilde 1979 22 kyrkүjek 1980 9 tamyz 1988 2 4 tamyz 1990 Iraktyn Kuvejtke basyp kirui 20 nauryz 2003 15 zheltoksan 2011 3 12 sәuir 2003 Baas atauy bar socialister partiyasy kansyz 17 shilde tonkerisi nәtizhesinde bilikke keldi Baas partiyasynyn mүshesi Ahmed Hasan әl Bakr buryngy prezident Abdel Rahman Areftyn izbasary boldy 1970 zhyldarynyn ortasyna karaj Saddam Husejn eldin de fakto basshysy bolady birak Irak prezidenti lauazymyn tek 1979 zhyly ielendi Әl Bakrdyn de yure biligi kezinde eldin ekonomikasy osip Iraktyn arab әlemindegi bedeli artty Alajda eldin turaktylygyna birkatar ishki faktorlar kauip tondirdi olardyn arasynda үkimettin Irak shiit musylman kauymynyn әrtүrli frakciyalarymen sondaj ak soltүstiktegi Irak kүrdteri kauymdastygymen kaktygysy boldy Bugan kosa Shatt әl Arab su zholyna katysty eki zhakty shekaralyk daularga bajlanysty Iraktyn korshiles Iran Imperatorlyk Memleketimen kaktygysy eldin turaktylygyna үlken kauip boldy 1979 zhyly әl Bakrdy kyzmetinen bosatkannan kejin Saddam resmi tүrde onyn ornyna Iraktyn besinshi prezidenti Revolyuciyalyk kolbasshylyk kenesinin toragasy zhәne Baas partiyasynyn ajmaktyk kolbasshylygynyn premer ministri zhәne bas hatshysy boldy Saddamnyn bilikti basyp aluy shiitter bastagan Iraktagy үkimetke karsy narazylyk tolkyny kezinde oryn aldy Resmi tүrde zajyrly bolgan Baas partiyasy narazylyktardy katan tүrde basyp tastady Osy uakyt aralygyndagy tagy bir sayasattagy ozgeris Iraktyn Iranga katysty syrtky sayasatynda boldy Zhuyrda shah taktan tajdyrgan zhәne elde teokratiyalyk islam memleketi tәrtibin ornatkan Ruholla Homejni halky shiit Iran memleketinin zhana basshysy boldy Қarym katynastyn tez nasharlauy 1980 zhylga karaj Iran Irak sogysyna әkeldi Irak basshylygy Irannyn revolyuciya kejingi ishki bejberekettigi irandyktardy әskeri turgydan әlsiretip zhiberdi osylajsha el onaj nysanaga ajnaldy dep sendi Bul tүsinik durys emes bolyp shykty sogys segiz zhylga sozyldy sogys zhyldary Irak ekonomikasy nasharlady zhәne el ozinin sogys әreketterin karzhylandyru үshin sheteldik nesielerge tәueldi boldy Nәtizhesinde sogyska BҰҰ Қauipsizdik Kenesi aralasady da Iran Irak sogysy esh territorialdy ozgerissiz ayaktalady Sogys ayaktalgan kezde Irak ekonomikalyk kүjzeliske ushyrap shet elderge milliondagan dollar karyz bolyp nesie berushilerin otej almaj kaldy Osy kezde Kuvejt munaj ondirudi әdeji arttyryp halykaralyk munaj bagasyn ajtarlyktaj tomendetti zhәne Irak ekonomikasyn odan әri әlsiretip Irak basshylygyna karyzdaryn kajtaruga kysym zhasady Eki zhakty kelissozder kezinde Irak Kuvejt basshylygyna munaj ondirudi azajtu үshin kysym korsete bastady sonymen katar Kuvejtti Irak munajyn urlauymen ajyptady Irak basshylygy Kuvejt egemendigin buzgany үshin otemaky toleudi talap etpese әskeri әreketpen korkytty Kelissozder akyry үzilip 1990 zhyly 2 tamyzda Iraktyn Kuvejtke basyp kiruine әkeldi Nәtizhesinde AҚSh bastagan koaliciyanyn halykaralyk reakciyasy sonynda Iraktyn zhenilisine әkelgen Shyganak sogysyna әkelip sokty BҰҰ Baas rezhimin әlsiretu үshin sogystan kejin Irakka karsy ekonomikalyk sankciyalar bastady Eldin ekonomikalyk zhagdajy 1990 zhyldary nasharlady birak 2000 zhyldardyn basynda Irak ekonomikasy kajta ose bastady ojtkeni birneshe elder BҰҰ sankciyalaryn elemeudi bastady 11 kyrkүjekte әl Қagidanyn Amerika zherine zhasagan shabuyldarynan kejin Amerika Қurama Shtattary Terrorizmge karsy sogys zhariyalady zhәne Irakty Zulymdyk osinin bir boligi dep atady 2003 zhyly Amerika Қurama Shtattary bastagan koaliciya kүshteri Irakka basyp kirdi al Iraktyn Baastyk rezhimi bir ajga zhetpej ydyrady TarihyBaas partiyasynyn bilikke kelui Әl Bakr basshylygy 1968 1979 Hussejn basshylygy Iran Irak sogysy nәtizhesi 1979 1990 Shygynak zhәne Irak sogystary 1990 2003 Derekkozder