Ақтолағай қырқасы Орал алды үстіртінің оңтүстік батысындағы қырқалы тау сілемі Моңғол тілінде тологой шың тау басы деген

Ақтолағай қырқасы – Орал алды үстіртінің оңтүстік-батысындағы қырқалы тау сілемі. Моңғол тілінде "тологой" – шың, тау басы деген мағынаны білдіреді.

Сипаттамасы
Ақтолағай қырқасы
Пайда болған кезеңі	Бор
Ұзындығы	90 км
Ені	5-10 км
Ең биік шыңы
Биіктігі	217 м
Орналасуы
47°27′08″ с. е. 55°05′21″ ш. б. / 47.45222° с. е. 55.08917° ш. б. / 47.45222; 55.08917 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 47°27′08″ с. е. 55°05′21″ ш. б. / 47.45222° с. е. 55.08917° ш. б. / 47.45222; 55.08917 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Елдер	Қазақстан, Ақтөбе облысы Байғанин ауданы
Ақтолағай қырқасы
Ақтолағай қырқасы

Географиялық орны

Ақтөбе облысы Байғанин ауданы жерінде орналасқан. Сағыз бен Жем өзендері аралығында солтүстік-шығыстан оңтүстікке қарай 90 км-ге созылып жатыр, ені 5-10 км, ең биік жері – Қияқты тауы (217 м). Каспий маңы ойпатымен жапсарласып, Жем өзенінің оң жағалауында жатыр.

Жер бедері

Батыс бөлігі жарқабақты сай-жыралармен тілімденген. Ақтолағай қырқасынан Терісаққан өзені бастау алады. Батысында Толағайсор көлі жатыр. Ақтолағайдың беткі жазығы оның батыс жапсарында тереңдігі кейде 140 м-ге дейін жететін тік құлайтын кертпештен шектелген.

Кертпеш шатқалдарындағы геологиялық қабаттар бүгінгі Венгрияға дейін көлкіген жылы теңіз түбінде түзілген. Үстіртті қоршаған аймақтардың бедері биіктігі 60-80 м-лік төбелер мен қырқалар түріндегі тұзды күмбездердің күмбезаралық кеңістіктердегі сорлармен және тақырлармен алма-кезек ауысып отыруымен сипатталады. Үстіртпен төрт тұзды күмбез жапсарласады, олар , , және .

Геологиялық құрылымы

Бор, бор-мергельді жыныстардан түзілген. Аппақ түсті бор және бор тектес әксаз қойнауқаттары миллиардтаған өте ұсақ көне организмдердің қазба қалдықтарынан құралған. Мұнда біршама ірі таснұсқаларды да, мәселен, бор кезеңі акулаларының тістерін, белемниттерді, аммониттердің, , маржандардың, , теңіз кірпілерінің т.б. қазба қалдықтарын да тауып алуға болады.

Тереңдіктерде орналасқан ас тұзының қойнауқаттары оларды үстінен жаныштаған қатқабаттар салмағының әсерінен аққыштық қасиетті иеленеді де, әр түрлі жарықтар мен өзге де осал өңірлер арқылы жоғары қарай жылыстайды, осылайша тұзды ядродан тұратын, ал жербедерде көтерілімдермен сипатталатын арнаулы қатпарлар қалыптасады. Бұл процесс тұз тектоникасы деп аталады. Каспий маңы ойысының көптеген тұзды күмбездері мұнай-газ кен орындарын кіріктіреді.

Өсімдігі

Боз және сортаңды топырағында жусан, бұйырғын, тасбұйырғын, боз жусан, баялыш өседі.

Дереккөздер

Сергеева А. М. и др. Ақтөбе облысының табиғи, тарихи-мәдени мұралары: қорғау және тиімді пайдалану. – 2016.
Қазақстан Республикасының табиғаты туралы энциклопедиясы, V- том

[aqtobe1-1] Сергеева А. М. и др. Ақтөбе облысының табиғи, тарихи-мәдени мұралары: қорғау және тиімді пайдалану. – 2016.

[2] Қазақстан Республикасының табиғаты туралы энциклопедиясы, V- том