Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Сағыз (айрық) деген бетті қараңыз.Сағыз – Каспий алабындағы өзен.
| Сағыз өзені | |
|---|---|
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 511 км |
| Су алабының ауданы | 19 400 км² |
| Су алабы | Каспий теңізі |
| Бастауы | Мұғалжар тауы |
| • Координаттары | 48°34′ с. е. 56°06′ ш. б. / 48.567° с. е. 56.100° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Каспий теңізіне 60-70 км жетпей жерге сіңіп кетеді |
| • Орналасқан жері | Тентексор тұсы |
| • Координаттары | 47°35′ с. е. 53°30′ ш. б. / 47.583° с. е. 53.500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 47°35′ с. е. 53°30′ ш. б. / 47.583° с. е. 53.500° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
| Ел | Қазақстан |
| Аймақ | Ақтөбе, Атырау облыстары |
Географиялық орны
Ақтөбе, Атырау облыстары жерімен ағады. Ұзындығы 511 км. Су жиналатын алабы 19,4 мың км2.
Бастауы
Мұғалжар тауының батысынан (Байсары тауынан) басталып, Каспий теңізіне 60-70 км жетпей Тентексор тұсындағы Бер төбекшіктерінде (Атырау облысы Мақат ауданы) жерге сіңіп кетеді.
Этимологиясы
Әдетте Сағыз топонимін "шайнайтын сағыз" деп түсіну жаңсақтық болар еді. Бұл гидротопонимнің көне, ескі замандардан екендігін оның екінші құрамындағы ыз, уыз, оғыз - "өзен" сөзі дәлелдеп тұр. Ал бірінші компонентегі сағ сөзі фин-угор тілінде сөг - "саз, батпақ, шалшық", финше suo, эстонша soo - батпақ, шалшық дегенді білдіреді. Егер бұл деректер нанымды деп санасақ Сағыз атауы "айналасы батпақ, балшық, саз жағасында бұталар қалың өскен өзен" деген мағынаға жуық.
Гидрологиясы
Жоғарғы ағысында арнасы тік жарлы, тар, ортаңғы ағысында аңғары 5 -15 км-ге дейін кеңейеді. Төменгі ағысындағы аңғары енсіз. Ұзындықтары 10 км-ден аспайтын 100-ге жуық саласы бар. Ірілері: Дауылды, Ащысай, Ноғайты, Топырақшашты, Жарлы, Мұқыр, Бұрмасай. Жауын-шашын суымен толығады. Жауын-шашын көп жылдары Каспий теңізіне дейін жетеді. Наурыз — сәуір айларында тасиды. Суы көктемде тұщы, жазда кермек. Ауыз суға жарамды. Жылдық орташа су ағымы Сағыз темір жол стансасы тұсында 3,2 м³/с, орташа ең үлкен көрсеткіш - 4 5 м3/сек, орташа жылдық ағын 118 млн. м3, төменгі ағысында, Тентексор елді мекенінің тұсындағы құмға сіңіп жойылатын жерінде, ағынының көлемі 30-40 млн. м3-ге дейін азаяды. Каспий маңы өзен-көлдерінің көпшілігі сияқты, Сағыздың суы да минералданған: суы мол кезеңде оның минералдану дәрежесі 700-900 мг/л т, су деңгейінің төмендеуі кезеңдері аралығында 2000 мг/л-ге дейін жетеді. Жылына Сағыз 300 мың т тұз алып өтеді. Тұздың осыншама көп мөлшерде болуы өзен түбінің, өзен түбі суының және төңірегіндегі топырақтың тұздануына әкеліп соқтырады. Жазда Сағыз өзенінің суы ауызсу ретінде пайдалануға да, мал суаруға да жарамсыз, ашқылтым. Тек қана кектемгі су тасу кезінде және жаздың алғашқы айларында суы әжептәуір тұщыланады.
Дереккөздер
- Жер-су атаулары (этимологиялық анықтамалық) «Өнер» баспасы, Алматы 2011 ISBN 978-601-209-161-8
- Қазақ энциклопедиясы, 7 - том
- Қазақстанның мұнай энциклопедиясы. 2 томдық - Алматы: "Мұнайшы" Қоғамдық қоры, 2005. ISBN 9965-9765-1-1
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Sagyz ajryk degen betti karanyz Sagyz Kaspij alabyndagy ozen Sagyz ozeniSipattamasyҰzyndygy 511 kmSu alabynyn audany 19 400 km Su alaby Kaspij teniziBastauy Mugalzhar tauy Koordinattary 48 34 s e 56 06 sh b 48 567 s e 56 100 sh b 48 567 56 100 G O Ya T Sagasy Kaspij tenizine 60 70 km zhetpej zherge sinip ketedi Ornalaskan zheri Tenteksor tusy Koordinattary 47 35 s e 53 30 sh b 47 583 s e 53 500 sh b 47 583 53 500 G O Ya Koordinattar 47 35 s e 53 30 sh b 47 583 s e 53 500 sh b 47 583 53 500 G O Ya T OrnalasuyEl ҚazakstanAjmak Aktobe Atyrau oblystaryGeografiyalyk ornyAktobe Atyrau oblystary zherimen agady Ұzyndygy 511 km Su zhinalatyn alaby 19 4 myn km2 BastauyMugalzhar tauynyn batysynan Bajsary tauynan bastalyp Kaspij tenizine 60 70 km zhetpej Tenteksor tusyndagy Ber tobekshikterinde Atyrau oblysy Makat audany zherge sinip ketedi EtimologiyasyӘdette Sagyz toponimin shajnajtyn sagyz dep tүsinu zhansaktyk bolar edi Bul gidrotoponimnin kone eski zamandardan ekendigin onyn ekinshi kuramyndagy yz uyz ogyz ozen sozi dәleldep tur Al birinshi komponentegi sag sozi fin ugor tilinde sog saz batpak shalshyk finshe suo estonsha soo batpak shalshyk degendi bildiredi Eger bul derekter nanymdy dep sanasak Sagyz atauy ajnalasy batpak balshyk saz zhagasynda butalar kalyn osken ozen degen magynaga zhuyk GidrologiyasyZhogargy agysynda arnasy tik zharly tar ortangy agysynda angary 5 15 km ge dejin kenejedi Tomengi agysyndagy angary ensiz Ұzyndyktary 10 km den aspajtyn 100 ge zhuyk salasy bar Irileri Dauyldy Ashysaj Nogajty Topyrakshashty Zharly Mukyr Burmasaj Zhauyn shashyn suymen tolygady Zhauyn shashyn kop zhyldary Kaspij tenizine dejin zhetedi Nauryz sәuir ajlarynda tasidy Suy koktemde tushy zhazda kermek Auyz suga zharamdy Zhyldyk ortasha su agymy Sagyz temir zhol stansasy tusynda 3 2 m s ortasha en үlken korsetkish 4 5 m3 sek ortasha zhyldyk agyn 118 mln m3 tomengi agysynda Tenteksor eldi mekeninin tusyndagy kumga sinip zhojylatyn zherinde agynynyn kolemi 30 40 mln m3 ge dejin azayady Kaspij many ozen kolderinin kopshiligi siyakty Sagyzdyn suy da mineraldangan suy mol kezende onyn mineraldanu dәrezhesi 700 900 mg l t su dengejinin tomendeui kezenderi aralygynda 2000 mg l ge dejin zhetedi Zhylyna Sagyz 300 myn t tuz alyp otedi Tuzdyn osynshama kop molsherde boluy ozen tүbinin ozen tүbi suynyn zhәne toniregindegi topyraktyn tuzdanuyna әkelip soktyrady Zhazda Sagyz ozeninin suy auyzsu retinde pajdalanuga da mal suaruga da zharamsyz ashkyltym Tek kana kektemgi su tasu kezinde zhәne zhazdyn algashky ajlarynda suy әzheptәuir tushylanady DerekkozderZher su ataulary etimologiyalyk anyktamalyk Өner baspasy Almaty 2011 ISBN 978 601 209 161 8 Қazak enciklopediyasy 7 tom Қazakstannyn munaj enciklopediyasy 2 tomdyk Almaty Munajshy Қogamdyk kory 2005 ISBN 9965 9765 1 1