Ақан сері — Ақтоқты — Ғабит Мүсіреповтың 1941 жазған тарихи шығармасы. қазақ әдебиетінің дараматургия саласындағы шоқтығы биік туындылардың біріне айналды.
Шығармада ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында өмір сүрген қазақ халқының әйгілі әнші-композиторы, әрі ақыны, сал-серісі Ақан Қорамсаұлының өмірін суреттейтін және замана шындығын танытатын тарихи шындық сипатталады. Бұл пьеса 4 перделі, 5 суретті драма. Драматург осы шығармасының 2 түрлі нұсқасын жазған. Пьеса романтизм үлгісінде жазылған.
Беташар қойылымы 10.3.1942 жылы болды, режиссер М. Гольдблат, суретшісі Э. Чарномский. Спектакль кезінде қазақ сахна өнеріндегі биік белес болып бағаланды. Ақан рөлін — Ш.Айманов, Ақтоқты — Ш.Жандарбекова, Науан Қазірет — Қ.Бадыров, Жалмұқан — Е.Өмірзақов, Қоңқай — С.Қожамқұлов, Мылқау балуанды Қ.Қуанышбаев ойнады. Бостандық пен әділет, махаббат пен өнер еркіндігі үшін күресті суреттейтін Ақан-сері — Ақтоқты трагедиясы 1958 жылы Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігінде көрсету үшін «Ақын трагедиясы» деген атпен қайта қойылды. Бірақ 1942 жылғыдан айырмашылығы аз. Кейінірек рөлдерге басқа актерлер қосылып, Хазіретті — Қ.Әділшінов, Сердәліні — Қ.Қармысов, Дәмеліні — Р.Қойшыбаева, Балуанды — Ы.Ноғайбаев, Жалмұқанды — М.Сүртібаев, Ақанды — Ш.Мусин ойнады. 1972 жылы спектакль қайта қойылды.
Қысқаша мазмұны
Пьесада Ақанның кішкентайынан бастап өнер жолына шығуы,тыныс-тіршілігі түгелімен көрініс табады. Ақан жас кезінде көбінесе махаббатты, сұлулықты жырласа, есейе келе сүйіспеншілік тақырыбына ел мәселесі де қосылады. Ол бай-болыстардың қараңғы халыққа көрсеткен озбырлығын, қастандығын ашық түрде айтады. Қазақ елінің Ресей қосылу тарихының маңызын тереңнен түсіне алмады және осы жайлар кейбір қайшылықтарға да әкеліп соқтырды.Өмірде Ақан серінің өз басының қайғы-қасіреті де көп болған адам. Оның сүйіп қосылған жарының өмірі қысқа болып, жалғыз ұлы мылқау болады. Ақтоқтыдай сұлу қызға ғашық болып, үйленбек мұратына жете алмайды. Сөйтіп ол Ұрқия деген қызға үйленіп, үш айдан кейін шешек ауруынан ол да қайтыс болады. Бір басына осы жылы қайғы тым ауыр тиеді. Оның қыран құсы Қараторғай өледі. Қасқырға салған уды жеп тазысы да өледі. Құлагердей пырағы опасыз байлардың қолынан мерт болады. Ақан патшаның отаршыларынан да опасыздық, зорлық көріп, туған жерінен айырылып, жалғыз мылқау ұлын қасына алып, мұңлы жүрегіне домбырасы жұбаныш болып, елден безіп, көл жағасында қайғырып күн кешеді. Оған елдің «Ақан сері перінің қызымен көңіл қосыпты» деген сөздері жаралы жүрегіне бата түседі. Ақан Қорамсаұлы өмірден осындай ауыр қайғы-қасірет пен азап көреді. Ол қартайып, ұзақ уақыт науқастанып 1913 жылы жездесінің қолында қайтыс болады.
Шығарма кейіпкерлері
«Ақан сері – Ақтоқтының» барлық кейіпкерлерінің мінез-құлықтары, іс-әрекеттері жалындап сөйлей жөнелетін шешендіктері пьесада нанымды суреттелген. Мұнда ұзақ монологтар, қаһармандардың өз-өзімен сырласып кету сәттері жиі кездеседі. Шығармадағы басты кейіпкерлері тарихта болған адамдар.
- Ақан - ақыл-ой иесі, жалынды, қайратты жас, сұлу сезімі, үлкен жаны бар, өз заманында, өз ортасында озық білім алып, өмірдің мағынасын іздеп толғанған адам. Өмір шындығын дін жолынан, құдайға құлдықтан іздейді. Бірақ, ол дін жолынан шындық таппайды.
- Ақтоқты - Ақанның ауылдасы Боқтабай деген байдың қызы. Ақанның ғашықтың әндері Ақтоқтыға арналған. Ақтоқты Ақанды сүйген, оған тұрмысқа шығуға уәде беріп, Ақан оны алып қашады. Қыздың ағайын-туыстары қызды қорқытып, үркітіп оны айнытып тастайды. Сөйтіп, Ақтоқты сертінен тайқып, Ақаннан кетуге рұқсат сұрайды. Ақан өз сүйгеніне зорлық жасай алмай, бұл азапқа көнеді. Ақтоқты өзін атастырған жерге тұрмысқа шығып, бірнеше баланың анасы болып, жасы жетпістен асқанда қайтыс болады.
- Жалмұқан - Ақтоқтының өмірде айттырған күйеуі,Сүтемеген деген байдың баласы.
- Сердалы - ақын. Ол көптеген қиссалар, өлеңдер жазған ақын, Ақанның құрдасы әрі жерлесі. Ол күншіл, іші тар адам болған.
- Балта, Мәрзия, Жылкелді, Мұрат, Балуан - халық өкілдері.Бұлардың бойында қайнаған қайрат, қауқарлы күш бар.
- Сейіт, Дәмелі, Қоңқай, Қорамса -халық өкілдері. Бірақ күш-қуаты аз, қайраты кем қарт адамдар.
- Науан - Ақанның немере.
Тағы қараңыз
- Ақан Сері
- Ақан-сері — Ақтоты операсы
Дереккөздер
- Ғабдуллин Н. Ғабит Мүсірепов — дараматург. Монография. А., Өнер, 1982ж.
- http://www.rusnauka.com/7_NITSB_2012/Philologia/2_102962.doc.htm
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Akan seri Aktokty Ғabit Mүsirepovtyn 1941 zhazgan tarihi shygarmasy kazak әdebietinin daramaturgiya salasyndagy shoktygy biik tuyndylardyn birine ajnaldy Akan Seri Aktokty pesasynan korinis Shygarmada HIH gasyrdyn ekinshi zhartysy men XX gasyrdyn basynda omir sүrgen kazak halkynyn әjgili әnshi kompozitory әri akyny sal serisi Akan Қoramsaulynyn omirin surettejtin zhәne zamana shyndygyn tanytatyn tarihi shyndyk sipattalady Bul pesa 4 perdeli 5 suretti drama Dramaturg osy shygarmasynyn 2 tүrli nuskasyn zhazgan Pesa romantizm үlgisinde zhazylgan Betashar kojylymy 10 3 1942 zhyly boldy rezhisser M Goldblat suretshisi E Charnomskij Spektakl kezinde kazak sahna onerindegi biik beles bolyp bagalandy Akan rolin Sh Ajmanov Aktokty Sh Zhandarbekova Nauan Қaziret Қ Badyrov Zhalmukan E Өmirzakov Қonkaj S Қozhamkulov Mylkau baluandy Қ Қuanyshbaev ojnady Bostandyk pen әdilet mahabbat pen oner erkindigi үshin kүresti surettejtin Akan seri Aktokty tragediyasy 1958 zhyly Mәskeude otken kazak әdebieti men onerinin onkүndiginde korsetu үshin Akyn tragediyasy degen atpen kajta kojyldy Birak 1942 zhylgydan ajyrmashylygy az Kejinirek rolderge baska akterler kosylyp Haziretti Қ Әdilshinov Serdәlini Қ Қarmysov Dәmelini R Қojshybaeva Baluandy Y Nogajbaev Zhalmukandy M Sүrtibaev Akandy Sh Musin ojnady 1972 zhyly spektakl kajta kojyldy Қyskasha mazmunyPesada Akannyn kishkentajynan bastap oner zholyna shyguy tynys tirshiligi tүgelimen korinis tabady Akan zhas kezinde kobinese mahabbatty sululykty zhyrlasa eseje kele sүjispenshilik takyrybyna el mәselesi de kosylady Ol baj bolystardyn karangy halykka korsetken ozbyrlygyn kastandygyn ashyk tүrde ajtady Қazak elinin Resej kosylu tarihynyn manyzyn terennen tүsine almady zhәne osy zhajlar kejbir kajshylyktarga da әkelip soktyrdy Өmirde Akan serinin oz basynyn kajgy kasireti de kop bolgan adam Onyn sүjip kosylgan zharynyn omiri kyska bolyp zhalgyz uly mylkau bolady Aktoktydaj sulu kyzga gashyk bolyp үjlenbek muratyna zhete almajdy Sojtip ol Ұrkiya degen kyzga үjlenip үsh ajdan kejin sheshek auruynan ol da kajtys bolady Bir basyna osy zhyly kajgy tym auyr tiedi Onyn kyran kusy Қaratorgaj oledi Қaskyrga salgan udy zhep tazysy da oledi Қulagerdej pyragy opasyz bajlardyn kolynan mert bolady Akan patshanyn otarshylarynan da opasyzdyk zorlyk korip tugan zherinen ajyrylyp zhalgyz mylkau ulyn kasyna alyp munly zhүregine dombyrasy zhubanysh bolyp elden bezip kol zhagasynda kajgyryp kүn keshedi Ogan eldin Akan seri perinin kyzymen konil kosypty degen sozderi zharaly zhүregine bata tүsedi Akan Қoramsauly omirden osyndaj auyr kajgy kasiret pen azap koredi Ol kartajyp uzak uakyt naukastanyp 1913 zhyly zhezdesinin kolynda kajtys bolady Shygarma kejipkerleri Akan seri Aktoktynyn barlyk kejipkerlerinin minez kulyktary is әreketteri zhalyndap sojlej zhoneletin sheshendikteri pesada nanymdy surettelgen Munda uzak monologtar kaһarmandardyn oz ozimen syrlasyp ketu sәtteri zhii kezdesedi Shygarmadagy basty kejipkerleri tarihta bolgan adamdar Akan akyl oj iesi zhalyndy kajratty zhas sulu sezimi үlken zhany bar oz zamanynda oz ortasynda ozyk bilim alyp omirdin magynasyn izdep tolgangan adam Өmir shyndygyn din zholynan kudajga kuldyktan izdejdi Birak ol din zholynan shyndyk tappajdy Aktokty Akannyn auyldasy Boktabaj degen bajdyn kyzy Akannyn gashyktyn әnderi Aktoktyga arnalgan Aktokty Akandy sүjgen ogan turmyska shyguga uәde berip Akan ony alyp kashady Қyzdyn agajyn tuystary kyzdy korkytyp үrkitip ony ajnytyp tastajdy Sojtip Aktokty sertinen tajkyp Akannan ketuge ruksat surajdy Akan oz sүjgenine zorlyk zhasaj almaj bul azapka konedi Aktokty ozin atastyrgan zherge turmyska shygyp birneshe balanyn anasy bolyp zhasy zhetpisten askanda kajtys bolady Zhalmukan Aktoktynyn omirde ajttyrgan kүjeui Sүtemegen degen bajdyn balasy Serdaly akyn Ol koptegen kissalar olender zhazgan akyn Akannyn kurdasy әri zherlesi Ol kүnshil ishi tar adam bolgan Balta Mәrziya Zhylkeldi Murat Baluan halyk okilderi Bulardyn bojynda kajnagan kajrat kaukarly kүsh bar Sejit Dәmeli Қonkaj Қoramsa halyk okilderi Birak kүsh kuaty az kajraty kem kart adamdar Nauan Akannyn nemere Tagy karanyzAkan Seri Akan seri Aktoty operasyDerekkozderҒabdullin N Ғabit Mүsirepov daramaturg Monografiya A Өner 1982zh http www rusnauka com 7 NITSB 2012 Philologia 2 102962 doc htm