Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Іштен жану қозғалтқышы (ағылш. internal combustion engine) – жанған отынның химикалық энергиясын механика жұмысқа түрлендіретін жылулық қозғалтқыш.
Тарихы
Іс жүзінде жарамды алғашқы газдық Іштен жану қозғалтқышын француз механигі құрастырды (1860).
1876 жылы неміс өнертапқышы жетілдірілген 4 тактілі газдық Іштен жану қозғалтқышын жасады. Бу машиналы қондырғымен салыстырғанда Іштен жану қозғалтқышы қарапайым (Іштен жану қозғалтқышыта энергияны түрлендіргіш бір буын – бу қазанды агрегат болмайды), жинақы, қуат бірлігіне келетін массасы аз әрі тиімді болып келеді. Бірақ Іштен жану қозғалтқышына жоғары сапалы отын (газ, мұнай) қажет.
1880 жылы Ресейде алғашқы бензинді-карбюраторлы қозғалтқышты құрастырды.
1897 жылы нем. инженері Рудольф Дизель сығылу нәтижесінде тұтанатын қозғалтқышты ұсынды. Бұл қозғалтқышты Петербургтегі Л.Нобель зауытында жетілдіру нәтижесінде 1898 – 1899 жылдары отын ретінде мұнайды пайдалану мүмкіндігі туды.
1901 жылы АҚШ-та Іштен жану қозғалтқышы орнатылған тұңғыш трактор жасалды. Ағайынды 1903 жылы Іштен жану қозғалтқышы орнатылған алғашқы ұшақты, сол жылы орыс инженерлері “Вандал” кемесіне Іштен жану қозғалтқышын орнатып, тұңғыш теплоходты жасады.
1924 жылы жобасы бойынша Санкт-Петербургте тепловоз құрастырылды. Отынның түріне қарай Іштен жану қозғалтқышы сұйық отынды және газ отынды қозғалтқыш болып бөлінеді.
Түрлері
Іштен жанатын қозғалтқыштарды:
а) пайдалану мақсаты бойынша — көлік, стационарлы, арнайы болып бөлінеді.
б) пайдаланған отын түріне байланысты — жеңіл отын (бензин, газ), ауыр сұйық отын (дизель, мазут).
в) Іштен жанатын қозғалтқыштар жанушы қоспаның пайда болу тәсілі бойынша:
- қозғалтқыштағы сыртқы қоспаның пайда болатын, процесс цилиндірінің сыртында өтеді. Оларға жататындары: карбюраторлы және газды қозғалтқыштар;
- қозғалтқыштардағы ішкі қоспаның пайда болатын, процесс цилиндірде пайда болады.
г) Жанғыш қоспаның тұтандыру тәсілі бойынша, былай ажыратады:
- сығылудан (дизельдер) қозғалтқыштағы тұтануы. Бұл қозғалтқыштарда отын жоғарғы температурасы әсерінен, өздігінен тұтанады;
- қозғалтқышты электр ұшқынымен ықтиярсыз тұтандыру (бензинді және газды);
д) Жұмысшы цилиндірін жаңа зарядпен толтыру тәсілі бойынша:
- үрлеусіз қозғалтқыштар, оларға, ауаны кіргізу немесе жанғыш қоспаларды (жаңа зарядты) кіргізу, піспек жүрісінің copy кезінде, цилиндірдегі сиретілу есебінен іске асырылады;
- қозғалтқышты үрлеумен ауа кіргізіп немесе жұмысшы цилиндірге жанғыш қоспаны кіргізіп - жаңа зарядты енгізеді.
е) Құрылмалық (конструктивті) нышаны бойынша:
- цилиндірлерінің орналасуы бойынша: тік, горизонталды; V-түріндегісі; жұлдызша түріндегі және т.б болып бөлінеді;
- цилиндірлер саны бойынша - бір цилиндірлі және көп цилиндірлі;
- піспек қозғалысын беру тәсілі бойынша - біліксіз, онда, піспектің қайтымды, үдемелі қозғалысы, айналушыға түрленбейді, тікелей ауаны сығуға беріледі (біліксіз дизель - сығымдағыш) немесе турбинаның газды жетегі (газдың біліксіз генераторы) және білікті, ондағы піспек қозғалысы, бұлғақ пен айқалшық көмегімен, білікті айналдыру қозғалысы түрленеді;
- айналу жиілігі бойынша: баяу жүрісті, артық айналу жиілікті, тез жүргізгішті.
Цилиндрді жаңа жанғыш қоспамен толтыру тәсіліне орай Іштен жану қозғалтқышы
- 4-тактілі және
- 2-тактілі болып бөлінеді.
ж) Жанғыш қоспаны (отын мен ауадан құралатын) дайындау түріне қарай
- сырттай және
- іштей қоспа түзетін болып ажыратылады.
- Сырттай қоспа түзетін Іштен жану қозғалтқышына
- карбюраторлы (яғни сұйық отын мен ауа қоспасы карбюраторда түзілетін) және
- газ араластырғыш (газ бен ауадан құралатын жанғыш қоспа араластырғышта түзіледі) қозғалтқыштар жатады. Сырттай қоспа түзетін Іштен жану қозғалтқышының цилиндріндегі жұмыстық қоспасы электр ұшқыны арқылы тұтанады.
Іштей қоспа түзетін қозғалтқыштарда (дизельде) алдын ала сығылу нәтижесінде қызған ауаға бүркілген отын өздігінен тұтанады.
4 тактілі Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының жұмыстық циклі енді білік 2 рет айналып, поршень 4 рет әрлі-берлі жүру кезінде атқарылады. 1-тактіні жанғыш қоспаның цилиндрге ену тактісі деп атайды. Бұл тактіде поршень жоғары өлі нүктеге жылжиды, сол кезде ену клапаны ашылып, жанғыш қоспа карбюратордан цилиндрге келеді. 2-такт кезінде поршень төмен өлі нүктеден жоғары өлі нүктеге жылжиды. Бұл кезде сыртқа шығару және ену клапандары жабылады да, жанғыш қоспа 0,8 – 2 Мн/м2 қысымға дейін сығылады. Сығылу соңында қос-па температурасы 200 – 400° С-қа дейін жетеді. Осы мезетте электр ұшқыны беріліп, қоспа тұтанады. Жану нәтижесінде цилиндрдегі қысым 3 – 6 Мн/м2, температура 1600 – 2200°С-қа жетеді. Циклдің 3-тактісі – ұлғаю, яғни жұмыстық жүріс деп аталады. Бұл тактінің барысында отынның жануы кезінде пайда болған жылу механика жұмысқа түрленеді. сыртқа газ шығару тактісі деп аталады. Мұнда поршень төменгі өлі нүктеден жоғарғы өлі нүктеге келеді де, пайдаланылған газ сыртқа айдап шығарылады.
2 тактілі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының жұмыстық циклі поршеньнің 2 жүрісі кезінде, яғни иінді біліктің 1 айналысында орындалады. Мұндай қозғалтқыштағы сығылу, жану және ұлғаю процестері іс жүзінде 4 тактілі Іштен жану қозғалтқышымен ұқсас. 4 тактілі Іштен жану қозғалтқышымен салыстырғанда 2 тактілі қозғалтқыштың қуаты аз болады.
Іштен жанатын қозғалтқыштардың негізгі элементтері
Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышы білігінің айналу шапшаңдығы әдетте 3000 – 7000 айн/мин-қа тең. Жарыс автомобилі мен мотоцикл қозғалтқыштарының жиілігі 15000 айн/мин, кейде одан да жоғары болады. Массасы бойынша жанғыш қоспадағы ауаның бензин буымен арақатынасы – 15:1 шамасында. Қозғалтқыш жанғыш қоспадағы ауаның бензин буымен салыстырғандағы үлесі 18:1-ден төмен және 12:1-ден жоғары болса ғана жұмыс істейді. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының қуатын цилиндрге берілетін қоспа мөлшерін өзгерту арқылы реттеуге болады. Айналу жиілігінің жоғары болуы, қоспадағы отын мен ауаның тиімді қатынасы қозғалтқыш қуатын арттыруға әсерін тигізеді. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышы цилиндрінің диаметрін үлкейтсе, қозғалтқыш детонацияға бейім келеді. Сондықтан қозғалтқыш цилиндрінің диаметрін үлкен етіп жасамайды. Ең қуатты 4 тактілі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышының қуаты 600 квт (800 а. к.). Мотоцикл карбюраторының 2 және 4 тактілі Іштен жану қозғалтқышытарының қуаты 3,5 – 45 квт-қа (5 – 60 а.к.) тең. Авиациялық поршеньді қозғалтқыштардың қуаты 1100 квт-қа (1500 а. к.) жетеді. Карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышы – әр түрлі тораптар мен жүйелерден құралған күрделі агрегат.
Қозғалтқыш қаңқасы – механизмдер мен жүйелерге тиянақ (база) болатын қозғалмайтын бөлшектер тобы. Оған , цилиндрлер, иінді білік қақпақтары, картер блогының алдыңғы және артқы беттері, сондай-ақ май құйылатын астау мен бірқатар ұсақ бөлшектер жатады. Қозғалыс механизміне цилиндрдегі газ қысымын қабылдайтын және сол қысымды қозғалтқыштың иінді білігінің айналдырушы моментіне түрлендіретін қозғалмалы бөлшектер жатады. Оның құрамына поршень, шатун, иінді білік пен маховик кіреді. Газ тарату механизмі жанғыш қоспаны тиісті цилиндрге дер кезінде беру және пайдаланылған газды сыртқа шығару қызметін атқарады. Бұл механизм құрамына жұдырықшалы білік, , штанга, клапанды ашатын күйенте мен оны жабатын серіппелер жатады. Майлау жүйесі үйкеліске түсетін беттерге жағар май жеткізетін агрегат пен арналар жүйесінен тұрады. Суыту жүйесі сұйықты немесе ауалы болуы мүмкін. Сұйық арқылы суытқыш сұйықпен (су, антифриз) толтырылған цилиндр астарларынан, сорғыдан, радиатордан (сұйық желдеткіш тудыратын ауа ағынымен суытылып отырады) және су температурасын реттеп отыратын құрылғыдан құралады. Ауамен суыту цилиндрлерді желдеткішпен не ауа ағынымен (мотоциклде) үрлеуге негізделген. Қоректендіру жүйесі қозғалтқыштың жұмыс режиміне сәйкес белгілі пропорцияда әрі қозғалтқыштың қуатына сәйкес қажетті мөлшерде отын мен ауадан жанғыш қоспа дайындау қызметін атқарады. Бұл жүйе отын багынан, айдамалау сорғысынан, сүзгіден, түтіктер мен карбюратордан құралады. Тұтандыру жүйесі жану камерасындағы жанғыш қоспаны тұтандыратын ұшқын тудыру үшін қажет. Бұл жүйенің құрамына ток көздері – аккумулятор мен генератор, үзгіш енеді. Оталдыру жүйесі электрлік стартерден, беріліс шестерняларынан, ток көзі мен дистанциялық басқару элементтерінен құралады. Жанғыш қоспаны ендіру және қайта шығару жүйесіне түтіктер, ауа сүзгі және бәсеңдеткіш жатады. Газды Іштен жану қозғалтқышы көбінесе табиғи немесе сұйық отынның жануы кезінде пайда болатын газбен жұмыс істейді. Ол сонымен қатар қатты отынның шала жануы кезінде бөлінетін газбен, металлургия және канализация газбен де жұмыс істейді. Газды Іштен жану қозғалтқышының 4 тактілі және не 2 тактілі түрі бар. Қоспаның түзілуі және тұтану тәсілі бойынша газды Іштен жану қозғалтқышы, сырттай қоспа түзіп ұшқыннан от алатын Іштен жану қозғалтқышы, сырттай қоспа түзіп сығылу нәтижесінде тұтанатын Іштен жану қозғалтқышы және іштей қоспа түзіп ұшқынмен от алатын Іштен жану қозғалтқышы болып ажыратылады. Табиғи газбен жұмыс істейтін газды Іштен жану қозғалтқышы электр станциясында, компрессорлы газ айдайтын қондырғыларда, т.б. пайдаланылады. Іштен жану қозғалтқышы жұмысының тиімділігі, оның п.ә. коэффициентімен сипатталады. Кемелдендірілген Іштен жану қозғалтқышының ең үлкен п.э.коэффициенті 44%. Іштен жану қозғалтқышытар және басқа да жылу қозғалтқыштары гидравлика және электрлік қозғалтқыштар сияқты тұрақты энергия көзіне (мысалы, су қоры, электр станциясы, т.б.) тәуелді емес. Іштен жану қозғалтқышы қондырғылары кез келген жерде жұмыс істей алатындықтан, олар көлікте (автомобильде, а. ш. және жол құрылыс машиналарында, өздігінен жүретін әскери техникада) кеңінен пайдаланылады. Қазіргі кезде Іштен жану қозғалтқышының қуатын, сенімділігі мен ұзақ мерзімге шыдамдылығын арттыру, массасы мен габаритін кішірейту, олардың жаңа құралымдарын жасау (мысалы, Ванкель қозғалтқышы) жұмыстары жүргізілуде. Сонымен бірге автомобиль көліктеріндегі карбюраторлы Іштен жану қозғалтқышын дизельмен алмастыру, көп отынды қозғалтқышты пайдалану, айналу жиілігін арттыру мүмкіндіктері қарастырылуда.
Қозғалтқыш, мына негізгі бөліктерден тұрады: айналшық - бұлғақ механизмдерден (піспектен, бұлғақ, иілмелі біліктен және сермерден); қозғалтқыш корпусынан (ірге тас рамасы подшипнигімен, картерден, цилиндірлі блок толкесімен және цилиндірлік қақпақпен); газ бөліп таратушы механизмнен (бөліп таратқыш біліктен, шестернадан, қақпақшадан, көлдектен, итерушіден және басқалары); қоректендіруші жүйелерден, (отын бактарынан, сүзгіштерден, отын сұйық сорғыштарынан, бүріккіштерінен, карбюратордан, отын жүргізгіштерден және басқаларынан); майлаушы жүйелерден және салқындатқыш және қосымша құрылғылардан.
Піспек - қозғалтқыштың, ең жауапты торабы. Ол, едәуір механикалық және жылулық жүктемеге ұшырайды, сондықтан, жанушы камераны мұқият нығыздауы тиіс және оның табанынан жылуды алып кетуін қамтамасыз етуі керек. Піспекке, газ күшінің әрекеті, бұлғақ мен иілмелі білікке беріледі.
Піспектің жылуы кезінде, маймен, цилиндр қабырғасын майлайды да, сұйық сорғыш шығыршығы әрекеті эсерінен, үмты- луынан - қанаумен, олар жылжып жэне майды төменнен жоғары қотарылғаннан кейін - жағушы камераға түседі. Осыны болдырмау үшін, май жинап алушы шығыршықты қолданады, оның орналасуы, не тікелей нығыздаушысының астына (компрессионды) шығыршықпен немесе піспектің төменгі бөлігіне орналастырады. Піспектің, шығыршықтан төмен өткен кезінде, өзінің төменгі жақтауымен, цилиндр қабырғасынан майды түсіреді де, ол қанау бойынша, ағып жэне тесік, арқылы піспек ішіне және картерге ағады. Жоғарғы жүріс кезінде, шығыршық май сынасына қалқып шығады. Піспекті саусақтың атқарар қызметі - қозғалтқышты піспек- пен шарнирлі қосылыс жасауға арналған. Піспекті саусақ, қал- қымалы жэне бекітілген түрде болады. Қазіргі кездегі қозғалт- қыштарда, негізінен қалқымалы саусақты қолданады.
Олардың, өсті жылжуын, серіппелі шығыршық шектейд немесе алюминийлі бүқтырманы қолданады. Булгақ жоғарғы піспекті жэне төменгі айналшықты бүркеншіктен және стерденьнен тұрады. Ол піспектен иілмелі бөлікке күш береді. Піспекті саусақ үшін, жоғарғы бүркен- шікке қола төлкені орналастырады. Бүлғақтың жоғарғы бүркеншігіне ажырамайтын қылып, төменгісін - ажырайтын қылып жасайды. Бүлғақтың, төменгі бүркеншегінің жартысын иілмелі білікпен жалғастырып, антифрикциялы металмен қабат-қабат төсенішпен орап орнатады. Бүлғақ өзегі дөңгелек немесе қоставрлы қима түрінде болады.
Қозгалтцыштың иілмелі білігі іргелі жэне бұлғақты мойынмен жэне ұртынан, тұрады. Қозғалтқышты жүмысы кезінде, иілмелі газ күшінің қысымымен, инерция күшімен және айналу бүрышы моментпен жүктемеленеді. Біліктегі инерциялы күштің әрекетін азайту үшін қарсь: салмақты орнатуы мүмкін. Иілмелі білікпен түтынушыға жүктемен: беруінен басқа, реттеушінің бөліп таратушы бөлігін айналдыруын. Сұйық сорғыштарды жэне басқа да қосымша механизмдерді жүмьк істеуін жүргізеді.
Көп цилиндірлі қозғалтқыштардың білік индерінің аралык бүрышын, жеке цилиндірлердің үшқындарының кезектілігін, есепке ала отыра орындайды, жүріс, бір қалыптылығын жэне ең жақсы түріндегі инерциялы күштердің теңгерілгіштігімен жасалынады.
Төрт тактылы қозғалтқыштардың корпусы, цилиндір блоктарынан, олар анкерлі байланыстың көмегі арқылы, картермен, қосылысқан жэне шпилькамен қүрастырылған, картер, ірге тасты рамамен бірге қүрайтын жэне түғырық - май жинаушымен бірге орналастырылады. Блокқа, цилиндірлі гильза пресстенген. Гильза мен цилиндір қабырғасының аралық кеңістігін, сулы салқындатқыш көйлек (сулы гильза) атқарады. Іргелі подшипник, картердің көлденең бөлігіне орналасқан, цилиндірлі блоктың, сол жағында бөліп таратушы бөлігі және сыртқа шығарушы және кіргізуші клапандар жетегінің механизмдері орналасқан. Цилиндір қорабының қақпағын бекіту үшін шпилька орналасқан.
Газды, бөліп таратушы механизм, қозғалтқыштағы эрбір, жүмысшы циклындағы, клапанның ашылуын жэне жабылу уақы- тын қамтамасыздандырады. Газды бөліп таратушы механизм- дердің, екі типін ажыратады: клапанның жоғарғы жағында орналасуы - цилиндр қақпағы қақпақшада орналасқан жэне қақпақшаның төменгі жағында орналасқанында, қақпақшалар, цилиндр блогында орналасқан жағдайында.
Дизельдің қоректендіруші жүйелеріне, отынды айдамалаушы сұйық сорғыш жеткізеді, қатқыл жэне жүқа сүзгімен отын тазалау. циркуляциялау жүйесіндегі қысым реттеуші, отын сұйық сорғы- шының, жоғарғы қысымдысы және олардың атқарар қызметі төмен- дегідей: белгіленген моменттегі, отынды цилиндірге дозалап беруге арналған жэне бүріккіштің тозаңдатуын жэне сығушы калоранын көлемі бойынша, отынды бір қалыпты бөліп тарату жүргізеді.
Іштен жану қозғалтқышың жұмыс циклдері
Іштен жанатын қозғалтқыштардың газ түріндегі отынмен жұмыс атқаруы келесі реттікте болады. Ондағы жанғыш газ (генератордың, сұйытылған және басқа), белгілі пропорциялы ауамен араластырады және осындай жанғыш қоспа, қозғалтқышқа кіреді де, отын тұтанады, жанғыш өнім кеңейеді де, жұмыс атқарылады. Сұйық отын - бензин, спирт, керосин, дизельді отындар (газды және солярлы май), мұнай - белгілі мөлшердегі ауамен тозаңды түрінде қозғалтқышқа енгізіледі де, осылардың нәтижелерінде жанғыш қоспа пайда болады.
Қатты отынды Іштен жанатын қозғалтқышта, тікелей тозаң түрінде жұмысшы кеңістікте пайдалану, әзірше қанағаттанарлық нәтиже берген жоқ, себебі, жанғыш заттарды ауамен жақсы араластыру мүмкіндігі жоқ және қозғалтқыштан, оның күлін алып кету де нәтижесіз болып отыр.
Дереккөздер
- Кабашев Р.А. ж. б. Жылу техникасы: Оқулық/ Р.А. Кабашев, А.К. Кадырбаев, A.M. Кекилбаев. -Алматы: «Бастау» баспаханасы, 2008. - 425 б. Суреттері 140 сурет. Библиографиялы тізімі 17. ISBN 9965-814-30-9
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Internal combustion engines |
Сыртқы сілтемелер
- Анимация работы ДВС Мұрағатталған 24 ақпанның 2020 жылы.
- Бен Найт «Увеличиваем пробег» Мұрағатталған 25 қарашаның 2011 жылы.//Статья о технологиях, которые уменьшают расход топлива автомобильным ДВС
- [https://web.archive.org/web/20120524024726/http://autoscribe.ru/dvigatel-molchit/ Мұрағатталған 24 мамырдың 2012 жылы. Алгоритм действий если двигатель «молчит»]
- Принцип работы двигателя внутреннего сгорания.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ishten zhanu kozgaltkyshy agylsh internal combustion engine zhangan otynnyn himikalyk energiyasyn mehanika zhumyska tүrlendiretin zhylulyk kozgaltkysh TarihyAgajyndy 1910 zhyly kurastyrgan Ishten zhanu kozgaltkyshy Is zhүzinde zharamdy algashky gazdyk Ishten zhanu kozgaltkyshyn francuz mehanigi kurastyrdy 1860 1876 zhyly nemis onertapkyshy zhetildirilgen 4 taktili gazdyk Ishten zhanu kozgaltkyshyn zhasady Bu mashinaly kondyrgymen salystyrganda Ishten zhanu kozgaltkyshy karapajym Ishten zhanu kozgaltkyshyta energiyany tүrlendirgish bir buyn bu kazandy agregat bolmajdy zhinaky kuat birligine keletin massasy az әri tiimdi bolyp keledi Birak Ishten zhanu kozgaltkyshyna zhogary sapaly otyn gaz munaj kazhet 1880 zhyly Resejde algashky benzindi karbyuratorly kozgaltkyshty kurastyrdy 1897 zhyly nem inzheneri Rudolf Dizel sygylu nәtizhesinde tutanatyn kozgaltkyshty usyndy Bul kozgaltkyshty Peterburgtegi L Nobel zauytynda zhetildiru nәtizhesinde 1898 1899 zhyldary otyn retinde munajdy pajdalanu mүmkindigi tudy 1901 zhyly AҚSh ta Ishten zhanu kozgaltkyshy ornatylgan tungysh traktor zhasaldy Agajyndy 1903 zhyly Ishten zhanu kozgaltkyshy ornatylgan algashky ushakty sol zhyly orys inzhenerleri Vandal kemesine Ishten zhanu kozgaltkyshyn ornatyp tungysh teplohodty zhasady 1924 zhyly zhobasy bojynsha Sankt Peterburgte teplovoz kurastyryldy Otynnyn tүrine karaj Ishten zhanu kozgaltkyshy sujyk otyndy zhәne gaz otyndy kozgaltkysh bolyp bolinedi TүrleriTolyk makalasy Ishten zhanatyn kozgaltkyshtardyn toptastyryluy klassifikaciyasy Ishten zhanatyn kozgaltkyshtardy a pajdalanu maksaty bojynsha kolik stacionarly arnajy bolyp bolinedi b pajdalangan otyn tүrine bajlanysty zhenil otyn benzin gaz auyr sujyk otyn dizel mazut v Ishten zhanatyn kozgaltkyshtar zhanushy kospanyn pajda bolu tәsili bojynsha kozgaltkyshtagy syrtky kospanyn pajda bolatyn process cilindirinin syrtynda otedi Olarga zhatatyndary karbyuratorly zhәne gazdy kozgaltkyshtar kozgaltkyshtardagy ishki kospanyn pajda bolatyn process cilindirde pajda bolady g Zhangysh kospanyn tutandyru tәsili bojynsha bylaj azhyratady sygyludan dizelder kozgaltkyshtagy tutanuy Bul kozgaltkyshtarda otyn zhogargy temperaturasy әserinen ozdiginen tutanady kozgaltkyshty elektr ushkynymen yktiyarsyz tutandyru benzindi zhәne gazdy d Zhumysshy cilindirin zhana zaryadpen toltyru tәsili bojynsha үrleusiz kozgaltkyshtar olarga auany kirgizu nemese zhangysh kospalardy zhana zaryadty kirgizu pispek zhүrisinin copy kezinde cilindirdegi siretilu esebinen iske asyrylady kozgaltkyshty үrleumen aua kirgizip nemese zhumysshy cilindirge zhangysh kospany kirgizip zhana zaryadty engizedi e Қurylmalyk konstruktivti nyshany bojynsha cilindirlerinin ornalasuy bojynsha tik gorizontaldy V tүrindegisi zhuldyzsha tүrindegi zhәne t b bolyp bolinedi cilindirler sany bojynsha bir cilindirli zhәne kop cilindirli pispek kozgalysyn beru tәsili bojynsha biliksiz onda pispektin kajtymdy үdemeli kozgalysy ajnalushyga tүrlenbejdi tikelej auany syguga beriledi biliksiz dizel sygymdagysh nemese turbinanyn gazdy zhetegi gazdyn biliksiz generatory zhәne bilikti ondagy pispek kozgalysy bulgak pen ajkalshyk komegimen bilikti ajnaldyru kozgalysy tүrlenedi ajnalu zhiiligi bojynsha bayau zhүristi artyk ajnalu zhiilikti tez zhүrgizgishti 2 taktili cikl4 taktili cikl Cilindrdi zhana zhangysh kospamen toltyru tәsiline oraj Ishten zhanu kozgaltkyshy 4 taktili zhәne 2 taktili bolyp bolinedi zh Zhangysh kospany otyn men auadan kuralatyn dajyndau tүrine karaj syrttaj zhәne ishtej kospa tүzetin bolyp azhyratylady Syrttaj kospa tүzetin Ishten zhanu kozgaltkyshyna karbyuratorly yagni sujyk otyn men aua kospasy karbyuratorda tүziletin zhәne gaz aralastyrgysh gaz ben auadan kuralatyn zhangysh kospa aralastyrgyshta tүziledi kozgaltkyshtar zhatady Syrttaj kospa tүzetin Ishten zhanu kozgaltkyshynyn cilindrindegi zhumystyk kospasy elektr ushkyny arkyly tutanady Ishtej kospa tүzetin kozgaltkyshtarda dizelde aldyn ala sygylu nәtizhesinde kyzgan auaga bүrkilgen otyn ozdiginen tutanady 4 taktili Karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshynyn zhumystyk cikli endi bilik 2 ret ajnalyp porshen 4 ret әrli berli zhүru kezinde atkarylady 1 taktini zhangysh kospanyn cilindrge enu taktisi dep atajdy Bul taktide porshen zhogary oli nүktege zhylzhidy sol kezde enu klapany ashylyp zhangysh kospa karbyuratordan cilindrge keledi 2 takt kezinde porshen tomen oli nүkteden zhogary oli nүktege zhylzhidy Bul kezde syrtka shygaru zhәne enu klapandary zhabylady da zhangysh kospa 0 8 2 Mn m2 kysymga dejin sygylady Sygylu sonynda kos pa temperaturasy 200 400 S ka dejin zhetedi Osy mezette elektr ushkyny berilip kospa tutanady Zhanu nәtizhesinde cilindrdegi kysym 3 6 Mn m2 temperatura 1600 2200 S ka zhetedi Cikldin 3 taktisi ulgayu yagni zhumystyk zhүris dep atalady Bul taktinin barysynda otynnyn zhanuy kezinde pajda bolgan zhylu mehanika zhumyska tүrlenedi syrtka gaz shygaru taktisi dep atalady Munda porshen tomengi oli nүkteden zhogargy oli nүktege keledi de pajdalanylgan gaz syrtka ajdap shygarylady 2 taktili karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshynyn zhumystyk cikli porshennin 2 zhүrisi kezinde yagni iindi biliktin 1 ajnalysynda oryndalady Mundaj kozgaltkyshtagy sygylu zhanu zhәne ulgayu procesteri is zhүzinde 4 taktili Ishten zhanu kozgaltkyshymen uksas 4 taktili Ishten zhanu kozgaltkyshymen salystyrganda 2 taktili kozgaltkyshtyn kuaty az bolady Ishten zhanatyn kozgaltkyshtardyn negizgi elementteriKarbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshy biliginin ajnalu shapshandygy әdette 3000 7000 ajn min ka ten Zharys avtomobili men motocikl kozgaltkyshtarynyn zhiiligi 15000 ajn min kejde odan da zhogary bolady Massasy bojynsha zhangysh kospadagy auanyn benzin buymen arakatynasy 15 1 shamasynda Қozgaltkysh zhangysh kospadagy auanyn benzin buymen salystyrgandagy үlesi 18 1 den tomen zhәne 12 1 den zhogary bolsa gana zhumys istejdi Karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshynyn kuatyn cilindrge beriletin kospa molsherin ozgertu arkyly retteuge bolady Ajnalu zhiiliginin zhogary boluy kospadagy otyn men auanyn tiimdi katynasy kozgaltkysh kuatyn arttyruga әserin tigizedi Karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshy cilindrinin diametrin үlkejtse kozgaltkysh detonaciyaga bejim keledi Sondyktan kozgaltkysh cilindrinin diametrin үlken etip zhasamajdy En kuatty 4 taktili karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshynyn kuaty 600 kvt 800 a k Motocikl karbyuratorynyn 2 zhәne 4 taktili Ishten zhanu kozgaltkyshytarynyn kuaty 3 5 45 kvt ka 5 60 a k ten Aviaciyalyk porshendi kozgaltkyshtardyn kuaty 1100 kvt ka 1500 a k zhetedi Karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshy әr tүrli toraptar men zhүjelerden kuralgan kүrdeli agregat Қozgaltkysh kankasy mehanizmder men zhүjelerge tiyanak baza bolatyn kozgalmajtyn bolshekter toby Ogan cilindrler iindi bilik kakpaktary karter blogynyn aldyngy zhәne artky betteri sondaj ak maj kujylatyn astau men birkatar usak bolshekter zhatady Қozgalys mehanizmine cilindrdegi gaz kysymyn kabyldajtyn zhәne sol kysymdy kozgaltkyshtyn iindi biliginin ajnaldyrushy momentine tүrlendiretin kozgalmaly bolshekter zhatady Onyn kuramyna porshen shatun iindi bilik pen mahovik kiredi Gaz taratu mehanizmi zhangysh kospany tiisti cilindrge der kezinde beru zhәne pajdalanylgan gazdy syrtka shygaru kyzmetin atkarady Bul mehanizm kuramyna zhudyrykshaly bilik shtanga klapandy ashatyn kүjente men ony zhabatyn serippeler zhatady Majlau zhүjesi үjkeliske tүsetin betterge zhagar maj zhetkizetin agregat pen arnalar zhүjesinen turady Suytu zhүjesi sujykty nemese aualy boluy mүmkin Sujyk arkyly suytkysh sujykpen su antifriz toltyrylgan cilindr astarlarynan sorgydan radiatordan sujyk zheldetkish tudyratyn aua agynymen suytylyp otyrady zhәne su temperaturasyn rettep otyratyn kurylgydan kuralady Auamen suytu cilindrlerdi zheldetkishpen ne aua agynymen motociklde үrleuge negizdelgen Қorektendiru zhүjesi kozgaltkyshtyn zhumys rezhimine sәjkes belgili proporciyada әri kozgaltkyshtyn kuatyna sәjkes kazhetti molsherde otyn men auadan zhangysh kospa dajyndau kyzmetin atkarady Bul zhүje otyn bagynan ajdamalau sorgysynan sүzgiden tүtikter men karbyuratordan kuralady Tutandyru zhүjesi zhanu kamerasyndagy zhangysh kospany tutandyratyn ushkyn tudyru үshin kazhet Bul zhүjenin kuramyna tok kozderi akkumulyator men generator үzgish enedi Otaldyru zhүjesi elektrlik starterden berilis shesternyalarynan tok kozi men distanciyalyk baskaru elementterinen kuralady Zhangysh kospany endiru zhәne kajta shygaru zhүjesine tүtikter aua sүzgi zhәne bәsendetkish zhatady Gazdy Ishten zhanu kozgaltkyshy kobinese tabigi nemese sujyk otynnyn zhanuy kezinde pajda bolatyn gazben zhumys istejdi Ol sonymen katar katty otynnyn shala zhanuy kezinde bolinetin gazben metallurgiya zhәne kanalizaciya gazben de zhumys istejdi Gazdy Ishten zhanu kozgaltkyshynyn 4 taktili zhәne ne 2 taktili tүri bar Қospanyn tүzilui zhәne tutanu tәsili bojynsha gazdy Ishten zhanu kozgaltkyshy syrttaj kospa tүzip ushkynnan ot alatyn Ishten zhanu kozgaltkyshy syrttaj kospa tүzip sygylu nәtizhesinde tutanatyn Ishten zhanu kozgaltkyshy zhәne ishtej kospa tүzip ushkynmen ot alatyn Ishten zhanu kozgaltkyshy bolyp azhyratylady Tabigi gazben zhumys istejtin gazdy Ishten zhanu kozgaltkyshy elektr stanciyasynda kompressorly gaz ajdajtyn kondyrgylarda t b pajdalanylady Ishten zhanu kozgaltkyshy zhumysynyn tiimdiligi onyn p ә koefficientimen sipattalady Kemeldendirilgen Ishten zhanu kozgaltkyshynyn en үlken p e koefficienti 44 Ishten zhanu kozgaltkyshytar zhәne baska da zhylu kozgaltkyshtary gidravlika zhәne elektrlik kozgaltkyshtar siyakty turakty energiya kozine mysaly su kory elektr stanciyasy t b tәueldi emes Ishten zhanu kozgaltkyshy kondyrgylary kez kelgen zherde zhumys istej alatyndyktan olar kolikte avtomobilde a sh zhәne zhol kurylys mashinalarynda ozdiginen zhүretin әskeri tehnikada keninen pajdalanylady Қazirgi kezde Ishten zhanu kozgaltkyshynyn kuatyn senimdiligi men uzak merzimge shydamdylygyn arttyru massasy men gabaritin kishirejtu olardyn zhana kuralymdaryn zhasau mysaly Vankel kozgaltkyshy zhumystary zhүrgizilude Sonymen birge avtomobil kolikterindegi karbyuratorly Ishten zhanu kozgaltkyshyn dizelmen almastyru kop otyndy kozgaltkyshty pajdalanu ajnalu zhiiligin arttyru mүmkindikteri karastyryluda Қozgaltkysh myna negizgi bolikterden turady ajnalshyk bulgak mehanizmderden pispekten bulgak iilmeli bilikten zhәne sermerden kozgaltkysh korpusynan irge tas ramasy podshipnigimen karterden cilindirli blok tolkesimen zhәne cilindirlik kakpakpen gaz bolip taratushy mehanizmnen bolip taratkysh bilikten shesternadan kakpakshadan koldekten iterushiden zhәne baskalary korektendirushi zhүjelerden otyn baktarynan sүzgishterden otyn sujyk sorgyshtarynan bүrikkishterinen karbyuratordan otyn zhүrgizgishterden zhәne baskalarynan majlaushy zhүjelerden zhәne salkyndatkysh zhәne kosymsha kurylgylardan Pispek kozgaltkyshtyn en zhauapty toraby Ol edәuir mehanikalyk zhәne zhylulyk zhүktemege ushyrajdy sondyktan zhanushy kamerany mukiyat nygyzdauy tiis zhәne onyn tabanynan zhyludy alyp ketuin kamtamasyz etui kerek Pispekke gaz kүshinin әreketi bulgak men iilmeli bilikke beriledi Pispektin zhyluy kezinde majmen cilindr kabyrgasyn majlajdy da sujyk sorgysh shygyrshygy әreketi eserinen үmty luynan kanaumen olar zhylzhyp zhene majdy tomennen zhogary kotarylgannan kejin zhagushy kameraga tүsedi Osyny boldyrmau үshin maj zhinap alushy shygyrshykty koldanady onyn ornalasuy ne tikelej nygyzdaushysynyn astyna kompressiondy shygyrshykpen nemese pispektin tomengi boligine ornalastyrady Pispektin shygyrshyktan tomen otken kezinde ozinin tomengi zhaktauymen cilindr kabyrgasynan majdy tүsiredi de ol kanau bojynsha agyp zhene tesik arkyly pispek ishine zhәne karterge agady Zhogargy zhүris kezinde shygyrshyk maj synasyna kalkyp shygady Pispekti sausaktyn atkarar kyzmeti kozgaltkyshty pispek pen sharnirli kosylys zhasauga arnalgan Pispekti sausak kal kymaly zhene bekitilgen tүrde bolady Қazirgi kezdegi kozgalt kyshtarda negizinen kalkymaly sausakty koldanady Olardyn osti zhylzhuyn serippeli shygyrshyk shektejd nemese alyuminijli bүktyrmany koldanady Bulgak zhogargy pispekti zhene tomengi ajnalshykty bүrkenshikten zhәne sterdennen turady Ol pispekten iilmeli bolikke kүsh beredi Pispekti sausak үshin zhogargy bүrken shikke kola tolkeni ornalastyrady Bүlgaktyn zhogargy bүrkenshigine azhyramajtyn kylyp tomengisin azhyrajtyn kylyp zhasajdy Bүlgaktyn tomengi bүrkensheginin zhartysyn iilmeli bilikpen zhalgastyryp antifrikciyaly metalmen kabat kabat tosenishpen orap ornatady Bүlgak ozegi dongelek nemese kostavrly kima tүrinde bolady Қozgaltcyshtyn iilmeli biligi irgeli zhene bulgakty mojynmen zhene urtynan turady Қozgaltkyshty zhүmysy kezinde iilmeli gaz kүshinin kysymymen inerciya kүshimen zhәne ajnalu bүryshy momentpen zhүktemelenedi Biliktegi inerciyaly kүshtin әreketin azajtu үshin kars salmakty ornatuy mүmkin Iilmeli bilikpen tүtynushyga zhүktemen beruinen baska retteushinin bolip taratushy boligin ajnaldyruyn Sujyk sorgyshtardy zhene baska da kosymsha mehanizmderdi zhүmk isteuin zhүrgizedi Kop cilindirli kozgaltkyshtardyn bilik inderinin aralyk bүryshyn zheke cilindirlerdin үshkyndarynyn kezektiligin esepke ala otyra oryndajdy zhүris bir kalyptylygyn zhene en zhaksy tүrindegi inerciyaly kүshterdin tengerilgishtigimen zhasalynady Tort taktyly kozgaltkyshtardyn korpusy cilindir bloktarynan olar ankerli bajlanystyn komegi arkyly kartermen kosylyskan zhene shpilkamen kүrastyrylgan karter irge tasty ramamen birge kүrajtyn zhene tүgyryk maj zhinaushymen birge ornalastyrylady Blokka cilindirli gilza presstengen Gilza men cilindir kabyrgasynyn aralyk kenistigin suly salkyndatkysh kojlek suly gilza atkarady Irgeli podshipnik karterdin koldenen boligine ornalaskan cilindirli bloktyn sol zhagynda bolip taratushy boligi zhәne syrtka shygarushy zhәne kirgizushi klapandar zheteginin mehanizmderi ornalaskan Cilindir korabynyn kakpagyn bekitu үshin shpilka ornalaskan Gazdy bolip taratushy mehanizm kozgaltkyshtagy erbir zhүmysshy ciklyndagy klapannyn ashyluyn zhene zhabylu uaky tyn kamtamasyzdandyrady Gazdy bolip taratushy mehanizm derdin eki tipin azhyratady klapannyn zhogargy zhagynda ornalasuy cilindr kakpagy kakpakshada ornalaskan zhene kakpakshanyn tomengi zhagynda ornalaskanynda kakpakshalar cilindr blogynda ornalaskan zhagdajynda Dizeldin korektendirushi zhүjelerine otyndy ajdamalaushy sujyk sorgysh zhetkizedi katkyl zhene zhүka sүzgimen otyn tazalau cirkulyaciyalau zhүjesindegi kysym retteushi otyn sujyk sorgy shynyn zhogargy kysymdysy zhәne olardyn atkarar kyzmeti tomen degidej belgilengen momenttegi otyndy cilindirge dozalap beruge arnalgan zhene bүrikkishtin tozandatuyn zhene sygushy kaloranyn kolemi bojynsha otyndy bir kalypty bolip taratu zhүrgizedi Ishten zhanu kozgaltkyshyn zhumys ciklderiIshten zhanatyn kozgaltkyshtardyn gaz tүrindegi otynmen zhumys atkaruy kelesi rettikte bolady Ondagy zhangysh gaz generatordyn sujytylgan zhәne baska belgili proporciyaly auamen aralastyrady zhәne osyndaj zhangysh kospa kozgaltkyshka kiredi de otyn tutanady zhangysh onim kenejedi de zhumys atkarylady Sujyk otyn benzin spirt kerosin dizeldi otyndar gazdy zhәne solyarly maj munaj belgili molsherdegi auamen tozandy tүrinde kozgaltkyshka engiziledi de osylardyn nәtizhelerinde zhangysh kospa pajda bolady Қatty otyndy Ishten zhanatyn kozgaltkyshta tikelej tozan tүrinde zhumysshy kenistikte pajdalanu әzirshe kanagattanarlyk nәtizhe bergen zhok sebebi zhangysh zattardy auamen zhaksy aralastyru mүmkindigi zhok zhәne kozgaltkyshtan onyn kүlin alyp ketu de nәtizhesiz bolyp otyr DerekkozderKabashev R A zh b Zhylu tehnikasy Okulyk R A Kabashev A K Kadyrbaev A M Kekilbaev Almaty Bastau baspahanasy 2008 425 b Suretteri 140 suret Bibliografiyaly tizimi 17 ISBN 9965 814 30 9 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Internal combustion enginesSyrtky siltemelerAnimaciya raboty DVS Muragattalgan 24 akpannyn 2020 zhyly Ben Najt Uvelichivaem probeg Muragattalgan 25 karashanyn 2011 zhyly Statya o tehnologiyah kotorye umenshayut rashod topliva avtomobilnym DVS https web archive org web 20120524024726 http autoscribe ru dvigatel molchit Muragattalgan24 mamyrdyn 2012 zhyly Algoritm dejstvij esli dvigatel molchit Princip raboty dvigatelya vnutrennego sgoraniya Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet