Қашаған Күржіманұлы (1841, Түрікменстан, Дашоғыз уәлаяты Мырзабасы ауылында – 1929, Маңғыстау облысының, Құлат ауылы Қырықкезде жерленген) – ақын.
Қашаған | |
Толық аты | Қашаған Күржіманұлы |
---|---|
Туған күні | |
Туған жері | |
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | |
Мемлекет | КСРО |
Мамандықтары | |
Аспаптары |
Ақынның құрметіне Каспий теңізінің солтүстік бөлігінде табылған мұнай мен газдың алып кен орнын Қашаған кен орны деп атады. Қашаған кен орны әлемдегі соңғы 40 жыл ішінде ашылған ең ірі кен орындарының бірі болып табылады.
Өмірбаяны
Әкеден жастайынан жетім қалып, 15–16 жасында ағасы Сәрсенбай үйімен Атырауға келеді. Байұлы тайпасының Адай руынан шыққан.
16–17 жасынан ақын атанған. Ол Маңғыстау, Хорезм аймағы, Еділ, Жайық, Жем, Сағыз елді-мекендерде болып, ақын-күйшілермен (Ақтан, Мұрат, , , Құрманғазы, Нұрым, Өмір, ) кездесті.
1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін шығармалары ел арасына ауызша тараған.
Шығармашылығы
Қашаған өлеңдерінде надан, дінбұзар, дүмше молдалар мен сараң байларды аяусыз әшкерелеп («Есқали сұпыға айтқаны», «Оразалыға»), адамгершілік, ізгілік қасиеттерді («Берекет ақынға», «Сақыпқа айтқаны»,) дәріптейді, елдік пен ерлікті, халық мұратын («Ізім шайырмен айтысы», «Ізбасқа айтқаны») жырлайды. «Атамекен», «Топан», «Адай тегі», «Әзірет Ғали» дастандарында халықтың көне шежіресі мен тарихын, Атырау өңіріне үлкен қасірет әкелген табиғат апатын толғайды. Қашаған заман сырын сезіне алды, халық келешегіне сенді, әйел-ананың қоғамдағы рөлін түсінді, дүниенің мәңгі дамуда екенін, уақыттың өтпелілігін ұғына білді. Ол халық тарихын, дін-шариғат қағидаларын мол білген. Қашаған ақын Абыл, Нұрым, Марабай мен мұрат сияқты «Қырымның қырық батыры» деп аталатын халқымыздың қымбатты қазынасын өмір бойы жырлап, Мұрын, Шәдіман, Жанжігіт, Мұса сияқты жыраулар мен жыршыларға ұластырған. Кейбір толғаулары алғаш «Әдебиет майданы» (1935, №5) журналында жарияланған. Өмірі мен шығармашылығы «Қазақ композитарларының өмірі мен творчествосы» (1942), «Ақын-жыраулар» (1974), «Қазақ әдебиеті.XIII-XIX ғ.ғ.» (1981) деген еңбектерінде және «XIXғ. қазақ ақындары» (1988) деген зерттеулер жинағында қарастырылған. Қашаған - « поэмасының басты кейіпкерлерінің бірі. Қашаған шығармаларын өз айтуынан естіп, хатқа түсірген – ақынның немере інілері Көшен Өсербаев пен сияқты жыршылар мен секілді жинаушылар. Әсіресе ақынның мол мұраларын жинақтауда, қағаз бетіне түсіртуде әрі ҚР Ұлттық ғылым академиясының қолжазбалар қорына өткізуде ақын Сәттіғұл Жанғабылұлы көп еңбек сіңірді. Ақын жырларын насихаттауға атсалысқан - Құмар, Сұраубай сияқты жыршы-ақындар, Шамғұл сияқты жыршы-күйшілер, Сәду, Дүйсенбай, Айтқұл сияқты жыршы-термешілер. Қашаған есімі Қазақстан ғана емес, Орта Азия, Иран, Ауғанстан, Түркия елдеріне, Ресейдің бірқатар өңірлеріне де кеңінен таныс.
Өлең-толғаулар жинақтары
- «Ертедегі әдебиет нұсқалары» (Алматы, 1967),
- «Ақберен» (Алматы, 1972),
- «19 ғасырдағы қазақ поэзиясы» (Алматы, 1985),
- «Бес ғасыр жырлайды» (Алматы, 1984, 2-т., 1989),
- «Қашаған Күржіманұлы: Топан» (Алматы, 1991),
- «Алқаласа әлеумет» (Алматы, 1991),
- «Жыр-дария» (Ақтау, 1995)
- «Қайыртпай кеткен қашаған» (Алматы, 2011) жинақтарында жарық көрген.
Ақынның туғанына 170 жыл толуына орай өткізілетін шаралар
2011 жылы Қашаған Күржіманұлының туғанына 170 жыл толады. Осыған орай Маңғыстау облысы мен Қазақстан Республикасының ауқымында арнайы іс-шаралар жоспарланған.
Cілтемелер
- Норт Каспиан Оперейтинг Компани, http://www.ncoc.kz/kz/kashagan/default.aspx Мұрағатталған 19 маусымның 2015 жылы.
Әдебиет тізімі
- Маңғыстау Энциклопедиясы, 2008 жыл, "Қазақ энциклопедиясы" баспасы
Дереккөздер
- Маңғыстау энциклопедиясы, Алматы, 1997;
- Отпан : «Нұрлы жол көшіндегі Маңғыстау» : «Адайдың жеті қайқысы» мен «Адайдың бес жүйрігі». Тексерілді, 12 ақпан 2021.
- Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қashagan Kүrzhimanuly 1841 Tүrikmenstan Dashogyz uәlayaty Myrzabasy auylynda 1929 Mangystau oblysynyn Қulat auyly Қyrykkezde zherlengen akyn ҚashaganTolyk atyҚashagan KүrzhimanulyTugan kүni1841 1841 Tugan zheri Dashogyz uәlayaty Resej imperiyasyҚajtys bolgan kүni1929 1929 Қajtys bolgan zheri Mangystau audany RKFSR KSROMemleket KSRO Resej imperiyasy 1841 1922 MamandyktaryakynAspaptarydombyra Akynnyn kurmetine Kaspij tenizinin soltүstik boliginde tabylgan munaj men gazdyn alyp ken ornyn Қashagan ken orny dep atady Қashagan ken orny әlemdegi songy 40 zhyl ishinde ashylgan en iri ken oryndarynyn biri bolyp tabylady ӨmirbayanyӘkeden zhastajynan zhetim kalyp 15 16 zhasynda agasy Sәrsenbaj үjimen Atyrauga keledi Bajuly tajpasynyn Adaj ruynan shykkan 16 17 zhasynan akyn atangan Ol Mangystau Horezm ajmagy Edil Zhajyk Zhem Sagyz eldi mekenderde bolyp akyn kүjshilermen Aktan Murat Қurmangazy Nurym Өmir kezdesti 1917 zhylgy Қazan tonkerisine dejin shygarmalary el arasyna auyzsha taragan ShygarmashylygyҚashagan olenderinde nadan dinbuzar dүmshe moldalar men saran bajlardy ayausyz әshkerelep Eskali supyga ajtkany Orazalyga adamgershilik izgilik kasietterdi Bereket akynga Sakypka ajtkany dәriptejdi eldik pen erlikti halyk muratyn Izim shajyrmen ajtysy Izbaska ajtkany zhyrlajdy Atameken Topan Adaj tegi Әziret Ғali dastandarynda halyktyn kone shezhiresi men tarihyn Atyrau onirine үlken kasiret әkelgen tabigat apatyn tolgajdy Қashagan zaman syryn sezine aldy halyk keleshegine sendi әjel ananyn kogamdagy rolin tүsindi dүnienin mәngi damuda ekenin uakyttyn otpeliligin ugyna bildi Ol halyk tarihyn din sharigat kagidalaryn mol bilgen Қashagan akyn Abyl Nurym Marabaj men murat siyakty Қyrymnyn kyryk batyry dep atalatyn halkymyzdyn kymbatty kazynasyn omir bojy zhyrlap Muryn Shәdiman Zhanzhigit Musa siyakty zhyraular men zhyrshylarga ulastyrgan Kejbir tolgaulary algash Әdebiet majdany 1935 5 zhurnalynda zhariyalangan Өmiri men shygarmashylygy Қazak kompozitarlarynyn omiri men tvorchestvosy 1942 Akyn zhyraular 1974 Қazak әdebieti XIII XIX g g 1981 degen enbekterinde zhәne XIXg kazak akyndary 1988 degen zertteuler zhinagynda karastyrylgan Қashagan poemasynyn basty kejipkerlerinin biri Қashagan shygarmalaryn oz ajtuynan estip hatka tүsirgen akynnyn nemere inileri Koshen Өserbaev pen siyakty zhyrshylar men sekildi zhinaushylar Әsirese akynnyn mol muralaryn zhinaktauda kagaz betine tүsirtude әri ҚR Ұlttyk gylym akademiyasynyn kolzhazbalar koryna otkizude akyn Sәttigul Zhangabyluly kop enbek sinirdi Akyn zhyrlaryn nasihattauga atsalyskan Қumar Suraubaj siyakty zhyrshy akyndar Shamgul siyakty zhyrshy kүjshiler Sәdu Dүjsenbaj Ajtkul siyakty zhyrshy termeshiler Қashagan esimi Қazakstan gana emes Orta Aziya Iran Auganstan Tүrkiya elderine Resejdin birkatar onirlerine de keninen tanys Өlen tolgaular zhinaktary Ertedegi әdebiet nuskalary Almaty 1967 Akberen Almaty 1972 19 gasyrdagy kazak poeziyasy Almaty 1985 Bes gasyr zhyrlajdy Almaty 1984 2 t 1989 Қashagan Kүrzhimanuly Topan Almaty 1991 Alkalasa әleumet Almaty 1991 Zhyr dariya Aktau 1995 Қajyrtpaj ketken kashagan Almaty 2011 zhinaktarynda zharyk korgen 1991 zhyly Mangystauda akynnyn tuganyna 150 zhyl toluyna arnalgan toj halyktyk mereke retinde atap otildi Akyn bejitine sәuletti kүmbez kesene bas sheberi M Nurkabaev ornatyldy 2009 zhyly Mangystau oblysynyn ortalygy Aktau kalasynda akynnyn zhana mүsini ornatyldy bas sheberi Akynnyn tuganyna 170 zhyl toluyna oraj otkiziletin sharalar2011 zhyly Қashagan Kүrzhimanulynyn tuganyna 170 zhyl tolady Osygan oraj Mangystau oblysy men Қazakstan Respublikasynyn aukymynda arnajy is sharalar zhosparlangan CiltemelerNort Kaspian Operejting Kompani http www ncoc kz kz kashagan default aspx Muragattalgan 19 mausymnyn 2015 zhyly Әdebiet tizimiMangystau Enciklopediyasy 2008 zhyl Қazak enciklopediyasy baspasyDerekkozderMangystau enciklopediyasy Almaty 1997 Otpan Nurly zhol koshindegi Mangystau Adajdyn zheti kajkysy men Adajdyn bes zhүjrigi Tekserildi 12 akpan 2021 Қazak әdebieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 zhyl ISBN 9965 26 096 6Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet