Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Түркістан легионы (нем. Turkistanische Legion) – Орталық Азияда туған түркі халықтарынан (қазақтар, өзбектер, қырғыздар, қарақалпақтар, түрікмендер, түріктер, башқұрлар, татарлар, ұйғырлар және т.б.) тұратын Вермахттың бөлімі. Кеңес пропогандасы легионның құрылуында Мұстафа Шоқайды айыптаған. Бірақ та кейбір деректерге сүйенсек, мұндай бөлімдерді ашуды немістер 1933 жылдарда-ақ жоспарлап қойған деседі. Негізі, Түркістан легионы үлкен Шығыс легионының бір бөлігі болатын. Мұны 1941 жылы Мұстафа Шоқайға ұсынады. Бірақ, ол келіспегендіктен Түркістан легионының басшысы ретінде Уәли Қайюмды сайлайды. Оларды біріктірген негізгі мүдде Түркістанды орыстарды зұлымынан азат ету болды. Бөлім негізінен Қызыл Әскер жағында күресіп жүріп тұтқынға түскен әскерлер мен Еуропа мен Түркияда қоныс аударып кеткен түркі ұлттардан тұрды.
| Түркістан легионы | |
|---|---|
 Түркістан легионының байрағы | |
| Белсенді | 1941 — 1944 |
| Мемлекет |  Үшінші рейх |
| Түрі | Шығыс легиондары |
| Мөлшері | 25000 бастап 100000 адамға дейін |
| Танымбелгісі |  |
| Шайқастары | Екінші дүниежүзілік соғыс |
| Коммандирлері | |
| Елеулі командирлері | Баймырза Хайыт Махмұтмырзаоғлы |
Алдыңғы оқиғалар
КСРО-ға және оны мекендеген халықтарға қатысты нацистік саясаттың жалпы қағидалары 1920 – 1930 жылдары айқындалды – КСРО неміс отарлау кеңістігі ретінде қарастырылды («Ostraum»). 1933 жылы нацистер билікке келгеннен кейін «Шығыс саясатын» дамыту нацистік Германияның мемлекеттік саясатының құрамдас бөлігіне айналды, 1930 жылдардағы соғысқа дайындыққа байланысты Германияда КСРО ұлтаралық қатынастарды және КСРО үкіметінің ұлттық саясатын зерттейтін ғылыми орталықтар құрылды. КСРО-ға қарсы соғыс басталмай тұрып-ақ, 1941 жылы 30 наурызда қарулы күштердің үш тармағы басшыларының жиналысында Гитлер болашақ соғыстың сипатын анықтап, қарулы күштер басшылығынан соғыс жүргізудің жалпы қабылданған ережелерін сақтаудан бас тартуды талап етті.
Түркі халықтарымен (нацистік Германияның «нәсілдік теориясы» тұрғысынан алғанда «арий емес» халықтарға жататын және толыққанды «адам» емес деп есептелетін) ынтымақтастықты немістер бастапқыда қарастырмады. Сонымен бірге Германияның арнайы қызметі мен әскери-саяси басшылықтың кейбір өкілдері КСРО халықтарын бір-біріне қарсы қою және бөлу мақсатында қалыптасқан ұлтаралық қайшылықтарды пайдалануды, сондай-ақ осы халықтардың жекелеген өкілдерді ынтымақтастыққа тартуды және халықтың антикеңестік санаттарының әлеуетін пайдалануда пайдалы деп санады.
XIX ғасырдың екінші жартысында Ресей империясының құрамына енген Түркістанға келетін болсақ, олар Түркістанның тәуелсіз мемлекеттілігін жақтаушылар, ислам дінінің өкілдері, азамат соғысы мен басмашылар қозғалысының қатысушылары болды.
1941 жылдың мамыр айының соңында «Ресейге қарсы дайындық шаралары» әзірленді. Үгіт-насихат жөніндегі арнайы нұсқаудың ережелеріне сәйкес неміс әскерлеріне Германияның жауы Кеңес Одағының халықтары емес екенін жан-жақты баса көрсету бұйырылды. Оның үстіне неміс қарулы күштері елге жау ретінде емес, керісінше, «адамдарды кеңестік озбырлықтан құтқаруды» көздеген «азат етушілер» ретінде келді.
КСРО-ның Орта Азия республикаларының аумағында « құру жоспарланды (әйтсе де үгіт-насихат мақсатында Түркістан легионының әскери қызметшілеріне Орта Азия мен Қазақстаннан басқа Башқұртстан, Еділ бойы, Әзірбайжан, Солтүстік Кавказ және Шыңжаңды қосатын Германияның протекторатындағы — Ұлы Түркістан мемлекеттін құру уәде етілген еді).
Тарихы
Бұл уақыттарда Түркістан өлкесі 23 жылдан бері КСРО құрамында еді. Түркістан Ресей Империясының құрамында 40 жыл ғана болды. Қолына мылтық ұстап келгендерді жергілікті халық жылы қарсы алмағаны сөзсіз. Көпшілігі жаңа үкіметке қарсы бас көтермесе де, оларды саясатын іштей қолдамайтын еді. Бірақ, 1941 жылдардағы Кеңес пропогандасы өте белсенді түрде жайылып жатқандықтан өсіп келе жатқан ұрпақ жаңа, коммунистік рухта өсіп жатқан болатын. Ал, бұл кезекте Кеңес Үкіметіне қарсы бас көтеру мүмкін еместей көрінетін. Бірақ, үкіметтің қысымымен қоныс аударып кеткендер жергілікті халықтың Кеңес шырмауынан азат болғанын шын жүректен қалайтын еді. Осы адамдар арқылы немістер антикеңестік легиондарды құруда шешім қабылдады.
Мақсаты
Түркістан Легионының Әскерлеріне Ұлы Түркістан Мемлекетінің құрылуы уәде етілген еді. Сонымен қатар, оның құрамына Орта Азия, Башқұртстан, Еділ бойы, Әзірбайжан, Солтүстік Кавказ және Шыңжаң өлкелері қосылады деп жоспарланған болатын..
Қызық деректер
- Түркістан Легионының туы Түркістан Автономиясының туы негізінде жасалған.
- Кеңес адамдары бір бөлігінің неміс-фашист басқыншыларымен ынтымақтасуы мәселесі аз зерттеліп отыр. Неміс құрамаларының қатарында өз отанына қарсы соғысқан КСРО азаматтарының саны бір миллионнан асты. Олардың арасында негізсіз құдаланып, Кеңес өкіметіне наразы болған адамдар да бар. Осындай фактор көптеген кеңес жауынгелерінің тұтқынға түсуі және соғыс аяқталған соң Отанына қайтпай қалуына себепші болды.
Дереккөздер
- М. И. Семиряга. Коллаборационизм. Природа, типология и проявления в годы Второй мировой войны. М., РОССПЭН, 2000. стр.74
- «Германии не нужны азиаты…» // «Военно-исторический журнал», № 5, 1997
- Л. А. Безыменский. Разгаданные загадки Третьего рейха. Книга не только о прошлом, 1941—1945. том 2. М., 1984. стр.22-23
- Романько О. В. Мусульманские легионы во Второй мировой войне. М.: АСТ; Транзиткнига, 2004
- Lib.ru
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүrkistan legiony nem Turkistanische Legion Ortalyk Aziyada tugan tүrki halyktarynan kazaktar ozbekter kyrgyzdar karakalpaktar tүrikmender tүrikter bashkurlar tatarlar ujgyrlar zhәne t b turatyn Vermahttyn bolimi Kenes propogandasy legionnyn kuryluynda Mustafa Shokajdy ajyptagan Birak ta kejbir derekterge sүjensek mundaj bolimderdi ashudy nemister 1933 zhyldarda ak zhosparlap kojgan desedi Negizi Tүrkistan legiony үlken Shygys legionynyn bir boligi bolatyn Muny 1941 zhyly Mustafa Shokajga usynady Birak ol kelispegendikten Tүrkistan legionynyn basshysy retinde Uәli Қajyumdy sajlajdy Olardy biriktirgen negizgi mүdde Tүrkistandy orystardy zulymynan azat etu boldy Bolim negizinen Қyzyl Әsker zhagynda kүresip zhүrip tutkynga tүsken әskerler men Europa men Tүrkiyada konys audaryp ketken tүrki ulttardan turdy Tүrkistan legionyTүrkistan legionynyn bajragyBelsendi 1941 1944Memleket Үshinshi rejhTүri Shygys legiondaryMolsheri 25000 bastap 100000 adamga dejinTanymbelgisiShajkastary Ekinshi dүniezhүzilik sogysKommandirleriEleuli komandirleri Bajmyrza Hajyt MahmutmyrzaoglyAldyngy okigalarKSRO ga zhәne ony mekendegen halyktarga katysty nacistik sayasattyn zhalpy kagidalary 1920 1930 zhyldary ajkyndaldy KSRO nemis otarlau kenistigi retinde karastyryldy Ostraum 1933 zhyly nacister bilikke kelgennen kejin Shygys sayasatyn damytu nacistik Germaniyanyn memlekettik sayasatynyn kuramdas boligine ajnaldy 1930 zhyldardagy sogyska dajyndykka bajlanysty Germaniyada KSRO ultaralyk katynastardy zhәne KSRO үkimetinin ulttyk sayasatyn zerttejtin gylymi ortalyktar kuryldy KSRO ga karsy sogys bastalmaj turyp ak 1941 zhyly 30 nauryzda karuly kүshterdin үsh tarmagy basshylarynyn zhinalysynda Gitler bolashak sogystyn sipatyn anyktap karuly kүshter basshylygynan sogys zhүrgizudin zhalpy kabyldangan erezhelerin saktaudan bas tartudy talap etti Tүrki halyktarymen nacistik Germaniyanyn nәsildik teoriyasy turgysynan alganda arij emes halyktarga zhatatyn zhәne tolykkandy adam emes dep esepteletin yntymaktastykty nemister bastapkyda karastyrmady Sonymen birge Germaniyanyn arnajy kyzmeti men әskeri sayasi basshylyktyn kejbir okilderi KSRO halyktaryn bir birine karsy koyu zhәne bolu maksatynda kalyptaskan ultaralyk kajshylyktardy pajdalanudy sondaj ak osy halyktardyn zhekelegen okilderdi yntymaktastykka tartudy zhәne halyktyn antikenestik sanattarynyn әleuetin pajdalanuda pajdaly dep sanady XIX gasyrdyn ekinshi zhartysynda Resej imperiyasynyn kuramyna engen Tүrkistanga keletin bolsak olar Tүrkistannyn tәuelsiz memlekettiligin zhaktaushylar islam dininin okilderi azamat sogysy men basmashylar kozgalysynyn katysushylary boldy 1941 zhyldyn mamyr ajynyn sonynda Resejge karsy dajyndyk sharalary әzirlendi Үgit nasihat zhonindegi arnajy nuskaudyn erezhelerine sәjkes nemis әskerlerine Germaniyanyn zhauy Kenes Odagynyn halyktary emes ekenin zhan zhakty basa korsetu bujyryldy Onyn үstine nemis karuly kүshteri elge zhau retinde emes kerisinshe adamdardy kenestik ozbyrlyktan kutkarudy kozdegen azat etushiler retinde keldi KSRO nyn Orta Aziya respublikalarynyn aumagynda kuru zhosparlandy әjtse de үgit nasihat maksatynda Tүrkistan legionynyn әskeri kyzmetshilerine Orta Aziya men Қazakstannan baska Bashkurtstan Edil bojy Әzirbajzhan Soltүstik Kavkaz zhәne Shynzhandy kosatyn Germaniyanyn protektoratyndagy Ұly Tүrkistan memlekettin kuru uәde etilgen edi TarihyBul uakyttarda Tүrkistan olkesi 23 zhyldan beri KSRO kuramynda edi Tүrkistan Resej Imperiyasynyn kuramynda 40 zhyl gana boldy Қolyna myltyk ustap kelgenderdi zhergilikti halyk zhyly karsy almagany sozsiz Kopshiligi zhana үkimetke karsy bas kotermese de olardy sayasatyn ishtej koldamajtyn edi Birak 1941 zhyldardagy Kenes propogandasy ote belsendi tүrde zhajylyp zhatkandyktan osip kele zhatkan urpak zhana kommunistik ruhta osip zhatkan bolatyn Al bul kezekte Kenes Үkimetine karsy bas koteru mүmkin emestej korinetin Birak үkimettin kysymymen konys audaryp ketkender zhergilikti halyktyn Kenes shyrmauynan azat bolganyn shyn zhүrekten kalajtyn edi Osy adamdar arkyly nemister antikenestik legiondardy kuruda sheshim kabyldady MaksatyTүrkistan Legionynyn Әskerlerine Ұly Tүrkistan Memleketinin kuryluy uәde etilgen edi Sonymen katar onyn kuramyna Orta Aziya Bashkurtstan Edil bojy Әzirbajzhan Soltүstik Kavkaz zhәne Shynzhan olkeleri kosylady dep zhosparlangan bolatyn Қyzyk derekterTүrkistan Legionynyn tuy Tүrkistan Avtonomiyasynyn tuy negizinde zhasalgan Kenes adamdary bir boliginin nemis fashist baskynshylarymen yntymaktasuy mәselesi az zerttelip otyr Nemis kuramalarynyn katarynda oz otanyna karsy sogyskan KSRO azamattarynyn sany bir millionnan asty Olardyn arasynda negizsiz kudalanyp Kenes okimetine narazy bolgan adamdar da bar Osyndaj faktor koptegen kenes zhauyngelerinin tutkynga tүsui zhәne sogys ayaktalgan son Otanyna kajtpaj kaluyna sebepshi boldy DerekkozderM I Semiryaga Kollaboracionizm Priroda tipologiya i proyavleniya v gody Vtoroj mirovoj vojny M ROSSPEN 2000 str 74 Germanii ne nuzhny aziaty Voenno istoricheskij zhurnal 5 1997 L A Bezymenskij Razgadannye zagadki Tretego rejha Kniga ne tolko o proshlom 1941 1945 tom 2 M 1984 str 22 23 Romanko O V Musulmanskie legiony vo Vtoroj mirovoj vojne M AST Tranzitkniga 2004 Lib ru