Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Түйежоңышқа (лат. Melіlotus) – бұршақ тұқымдасына жататын екі жылдық сирек бір жылдық өсімдіктер тегi.
| Түйежоңышқа | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
|
Сипаттамасы
Қазақстанның барлық аймағында кездеседі, дала шалғынында, кейде сортаң жерлерде, өзен аңғарында, жол жиегінде, бақта өсетін 3 түрі бар. Ең маңыздысы әрі жиі кездесетіні (лат. Melіlotus albus) және сары не дәрілік түйежоңышқа (лат. Melіlotus offіcіnalіs). Бұлардың биіктігі 30 – 100 см.
Морфологиясы
Кіндік тамыры тарамдалған. Сабағы тік, бұтақталып өседі. Жапырағы күрделі, үш құлақты, ұзын сағақты, бөбешік жапырақшалары тісті болады. Тостағанша жапырақшаларының ұзындығы 2 мм-дей, бес тісті. 9 аталығы бір-бірімен түтікше тәрізді болып бірігіп кеткен. Біреуі, көбінесе, бос жатады. Гүлі ұсақ сары не ақ түсті, шашақ гүлшоғырына топталған. Жәндіктермен тозаңданады.
Мамыр – шілде айларында гүлдеп, жемісі піседі. Жемісі – ұзынша келген, мұртшасы бар бұршаққап, сыртында көлденең қатпарлары, ішінде бір тұқым болады.
Қолданылуы
Түйежоңышқа құрғақшылыққа, суыққа төзімді келеді, топырақ талғамайды. Құрамында бар, ақуызы көп, дәрумендер мен минералды тұздарға бай мал азығы. 100 кг шөбінде 18,5 – 19,5 азық өлшемі, 3,1 – 3,2 кг сіңімді протеин бар, шөбін малдың барлық түрі жейді. Медицинада, темекі, шарап өнеркәсібінде пайдаланылады. Аудандастырылған сорттары: «Медет», «Куузику 1», «Башқұрттық», «Беде пішіндес 9654», т.б.
Дәрі мақсатында түйебұршақтың күздігүні жиналатын өсіп жетілген тұқымының бұршаққыны, бұршақ қабығы пайдаланылады. Бұршақ тұқымында 20 пайызға жуық кристалды глобулин фазеолині, протеаз, холестерин, лецитин, езілетін көмірсутегі, декстрин, лимон қышқылы және басқа да заттар кездеседі. Медицинада түйебұршақ препараттарын қантты диабетке пайдаланады. Халық медицинасында түйебұршақ дәнінің қабығын ревматизм мен бүйрек шеменінде несеп шығаратын дәрі ретінде қолданады.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
- «Дәрілік өсімдіктер» М. Қожабеков.
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүjezhonyshka lat Melilotus burshak tukymdasyna zhatatyn eki zhyldyk sirek bir zhyldyk osimdikter tegi TүjezhonyshkaSary tүjezhonyshkaӘlemi EukariottarDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylarSaby Tukymdasy Burshak tukymdasyTegi TүjezhonyshkaSipattamasyҚazakstannyn barlyk ajmagynda kezdesedi dala shalgynynda kejde sortan zherlerde ozen angarynda zhol zhieginde bakta osetin 3 tүri bar En manyzdysy әri zhii kezdesetini lat Melilotus albus zhәne sary ne dәrilik tүjezhonyshka lat Melilotus officinalis Bulardyn biiktigi 30 100 sm MorfologiyasyKindik tamyry taramdalgan Sabagy tik butaktalyp osedi Zhapyragy kүrdeli үsh kulakty uzyn sagakty bobeshik zhapyrakshalary tisti bolady Tostagansha zhapyrakshalarynyn uzyndygy 2 mm dej bes tisti 9 atalygy bir birimen tүtikshe tәrizdi bolyp birigip ketken Bireui kobinese bos zhatady Gүli usak sary ne ak tүsti shashak gүlshogyryna toptalgan Zhәndiktermen tozandanady Mamyr shilde ajlarynda gүldep zhemisi pisedi Zhemisi uzynsha kelgen murtshasy bar burshakkap syrtynda koldenen katparlary ishinde bir tukym bolady ҚoldanyluyTүjezhonyshka kurgakshylykka suykka tozimdi keledi topyrak talgamajdy Қuramynda bar akuyzy kop dәrumender men mineraldy tuzdarga baj mal azygy 100 kg shobinde 18 5 19 5 azyk olshemi 3 1 3 2 kg sinimdi protein bar shobin maldyn barlyk tүri zhejdi Medicinada temeki sharap onerkәsibinde pajdalanylady Audandastyrylgan sorttary Medet Kuuziku 1 Bashkurttyk Bede pishindes 9654 t b Dәri maksatynda tүjeburshaktyn kүzdigүni zhinalatyn osip zhetilgen tukymynyn burshakkyny burshak kabygy pajdalanylady Burshak tukymynda 20 pajyzga zhuyk kristaldy globulin fazeolini proteaz holesterin lecitin eziletin komirsutegi dekstrin limon kyshkyly zhәne baska da zattar kezdesedi Medicinada tүjeburshak preparattaryn kantty diabetke pajdalanady Halyk medicinasynda tүjeburshak dәninin kabygyn revmatizm men bүjrek shemeninde nesep shygaratyn dәri retinde koldanady Derekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tom Dәrilik osimdikter M Қozhabekov Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet