Үлкен Алап (ағылш. Great Basіn) - Солтүстік Америкадағы (АҚШ-тың батысында) Кордильера тауының ішкі белдеуіндегі аса ірі таулы қырат. Батысындағы Сьерра-Невада және Каскад таулары мен шығысындағы Сеңгір таулардың аралығында жатқан орасан зор ішкі тұйық алап.
Үлкен Алап | |
Үлкен Алап картасы | |
Сипаттамасы | |
---|---|
Тау жүйесі | Кордильера тауы |
Пайда болған кезеңі | |
Ең биік шыңы |
|
Биіктігі | 3982 м |
Орналасуы | |
36°34′43″ с. е. 118°17′31″ б. б. / 36.57861° с. е. 118.29194° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 36°34′43″ с. е. 118°17′31″ б. б. / 36.57861° с. е. 118.29194° б. б. (G) (O) (Я) | |
Елдер | |
|
Жер бедері
Меридиан бағытында созылған, биіктігі 3000 метрден асатын қысқа жоталардан (Уиллер тауы, 3982 м) және оларды бөліп тұрған қазаншұңқырлардан тұрады. Қазаншұңқырлар жайпақ, түбі шамамен 1200—1500 м биіктікте. Ең тереңі — Ажал аңғарының түбі 85 м биіктікте.
Геологиялық құрылымы
Жер бедері мезозойлық қатпарлы іргетастың кайнозойда жақпарлы дислокацияға ұшырауының нәтижесінде түзілген. Бұл қозғалыстар жанартаулық әрекеттерге ұласқан. Сондықтан, көптеген биік шыңдар сөнген жанартау конустарынан тұрады. Қазіргі құрғақ климат жағдайында механикалық үгілу күшті жүреді. Тұрақты ағыстың жоқтығынан үгілген материалдар шетке шығарылмайды да, қазаншұңқырларды толтырып, жоталардың етектерін басып жатады.
Климаты
Климаты тым континенттік, көпшілік бөлігінде субтропиктік, солтүстігінде — қоңыржай. Ауаның температурасы жазда тәулік ішінде күрт ауытқиды. Қазаншұңқырлар күндіз қатты ысиды да (Ажал аңғарында 56,7°С температура тіркелген), түнде ондаған градусқа салқындайды. Шілденің орташа температурасы 20 – 22°С. Қысы салқын, тұман жиі түседі. Қаңтардың орташа температурасы көп жерінде 0°С төңірегінде. Жылдық жауын-шашын мөлш. 200 мм шамасында, кейбір қазаншұңқырларда 100 мм-ге жетпейді, жоталардың батыс беткейінде 500 мм-ге дейін көбейеді. Үлкен Алап түгелдей дерлік тұйық алапқа жатады. Жер беті су ағысы мардымсыз, уақытша ағыстар және қалдық көлдер көп. Ең ірі көлдері: Үлкен тұзды көл, Пирамид, Сивир, Юта.
Өсімдігі
Қазаншұңқырларда қоңыр, сұр топырақ, сор мен сортаңдар, тауларда қышқыл қоңыр топырақ таралған. Көпшілік бөлігін шөлейт алып жатады. Өсімдігі солт-нде астық тұқымдасты — жусанды, оңтүстігінде кактус, юкка және агава аралас креозот бұтасы басым. Топырағы тұзды, тұйық көлдердің төңірегінде өсімдік өте жұтаң. Жоталардың беткейлерінде қарағай-арша орманы тараған. Жануарлар әлемінде жорғалаушылар негізгі орын алады (сылдырмақты жылан, кесіртке, т.б.). Өзен бойы алқаптарында бау-бақша, арпа-бидай егіледі. Тау беткейлері мал жайылымына пайдаланылады. Мысалы, полиметалл, алюминий, вольфрам, т.б. кен орындары бар.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы 9 том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Үlken Alap agylsh Great Basin Soltүstik Amerikadagy AҚSh tyn batysynda Kordilera tauynyn ishki beldeuindegi asa iri tauly kyrat Batysyndagy Serra Nevada zhәne Kaskad taulary men shygysyndagy Sengir taulardyn aralygynda zhatkan orasan zor ishki tujyk alap Үlken AlapҮlken Alap kartasySipattamasyTau zhүjesiKordilera tauyPajda bolgan kezeniMezozoj kajnozojEn biik shynyBiiktigi3982 mOrnalasuy36 34 43 s e 118 17 31 b b 36 57861 s e 118 29194 b b 36 57861 118 29194 G O Ya Koordinattar 36 34 43 s e 118 17 31 b b 36 57861 s e 118 29194 b b 36 57861 118 29194 G O Ya T Elder AҚShҮlken AlapZher bederiMeridian bagytynda sozylgan biiktigi 3000 metrden asatyn kyska zhotalardan Uiller tauy 3982 m zhәne olardy bolip turgan kazanshunkyrlardan turady Қazanshunkyrlar zhajpak tүbi shamamen 1200 1500 m biiktikte En tereni Azhal angarynyn tүbi 85 m biiktikte Geologiyalyk kurylymyҮlken Alap Great Basin Zher bederi mezozojlyk katparly irgetastyn kajnozojda zhakparly dislokaciyaga ushyrauynyn nәtizhesinde tүzilgen Bul kozgalystar zhanartaulyk әreketterge ulaskan Sondyktan koptegen biik shyndar songen zhanartau konustarynan turady Қazirgi kurgak klimat zhagdajynda mehanikalyk үgilu kүshti zhүredi Turakty agystyn zhoktygynan үgilgen materialdar shetke shygarylmajdy da kazanshunkyrlardy toltyryp zhotalardyn etekterin basyp zhatady KlimatyKlimaty tym kontinenttik kopshilik boliginde subtropiktik soltүstiginde konyrzhaj Auanyn temperaturasy zhazda tәulik ishinde kүrt auytkidy Қazanshunkyrlar kүndiz katty ysidy da Azhal angarynda 56 7 S temperatura tirkelgen tүnde ondagan graduska salkyndajdy Shildenin ortasha temperaturasy 20 22 S Қysy salkyn tuman zhii tүsedi Қantardyn ortasha temperaturasy kop zherinde 0 S tonireginde Zhyldyk zhauyn shashyn molsh 200 mm shamasynda kejbir kazanshunkyrlarda 100 mm ge zhetpejdi zhotalardyn batys betkejinde 500 mm ge dejin kobejedi Үlken Alap tүgeldej derlik tujyk alapka zhatady Zher beti su agysy mardymsyz uakytsha agystar zhәne kaldyk kolder kop En iri kolderi Үlken tuzdy kol Piramid Sivir Yuta ӨsimdigiҚazanshunkyrlarda konyr sur topyrak sor men sortandar taularda kyshkyl konyr topyrak taralgan Kopshilik boligin sholejt alyp zhatady Өsimdigi solt nde astyk tukymdasty zhusandy ontүstiginde kaktus yukka zhәne agava aralas kreozot butasy basym Topyragy tuzdy tujyk kolderdin tonireginde osimdik ote zhutan Zhotalardyn betkejlerinde karagaj arsha ormany taragan Zhanuarlar әleminde zhorgalaushylar negizgi oryn alady syldyrmakty zhylan kesirtke t b Өzen bojy alkaptarynda bau baksha arpa bidaj egiledi Tau betkejleri mal zhajylymyna pajdalanylady Mysaly polimetall alyuminij volfram t b ken oryndary bar DerekkozderҚazak enciklopediyasy 9 tom