Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шу – Қырғызстан мен Қазақстан жеріндегі өзен. Ұзындығы 1186 км (Қазақстан аумағында 600 км), су жиналатын алабы 148000 км2 (Қазақстан аумағында 62500 км2).
| Шу | |
|---|---|
| қыр. Чүй | |
 | |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 1069 км |
| Су алабының ауданы | 62 500 км² |
| Су шығыны | 130 м³/с (Таудан) |
| Бастауы | Жуанарық және Қошқар өзендерінің қосылуынан |
| • Биіктігі | 1700 м |
| • Координаттары | 42°13′15″ с. е. 75°44′29″ ш. б. / 42.2210000° с. е. 75.74139° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Сағасы | Ащыкөл |
| • Координаттары | 44°59′ с. е. 67°43′ ш. б. / 44.983° с. е. 67.717° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 44°59′ с. е. 67°43′ ш. б. / 44.983° с. е. 67.717° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Орналасуы | |
 Сырдария бассейні | |
| Ел |  Қырғызстан Қазақстан |
| Аймақ | Нарын облысы/Ыстықкөл облысы/Шу облысы/Түркістан облысы, Жамбыл облысы |
| Ортаққордағы санаты: Шу | |
Бастауы
Теріскей Алатауы мен Қырғыз Алатауынан бастау алатын Жуанарық және Қошқар өзендерінің қосылған жерінен бастап Чүй (Шу) аталады.
Су алабы
Ірілі-ұсақты 80 саласы бар, ірілері (Қазақстанда): Қорағаты, Меркі, Қарабалта, Ақсу, т.б. Теріскей Алатау мен Қырғыз жотасын кесіп өте бере Шу Жоғары Ортотоқой және Төменгі Ортотоқой шатқалдарын қалыптастырған. Соңғысының тұсында Ортотоқой бөгені салынған. Төменде Шу Ыстықкөл қазаншұңқырына шығады. Шу мен Ыстықкөлдің суайрығы айқын емес. 20 ғасырдың 50-жылдарында Шу суының бір бөлігі су тасу кезінде Көтемалды тармағы арқылы Ыстықкөлге құйылған. Қазіргі кезде көлмен байланысы жоқ. Қазақстанда Жамбыл облысының Қордай, Шу, Мойынқұм, Сарысу аудандары жерімен ағып өтеді. Өзеннің Қазақстан аумағындағы ұзындығы - 800 км. Теріскей Алатау мен Қырғыз Алатауындағы мұздықтардан басталатын Жуанарық, Қошқар өзендерінің қосылуынан қалыптасып, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облыстарындағы Ащыкөл-Ақжайқын ойысына құяды.
Қазаншұңқырдан шыға бере тағы да бірнеше тар шатқалдар арқылы өтетін аңғары Боом шатқалынан кейін біртіндеп кеңейеді, сағалық аңғары айқын байқалмайды. Қорағаты өзенінен кейінгі саласыз аумағында Шу Мойынқұм құмды алқабына шығады. Одан әрі бірнеше тармақтарға бөлініп, тартыла бастайды. Суы мол кезеңдерде Қаратаудың солтүстік сілемдері етегі мен Бетпақдаланың аралығындағы Ащысу ойысының көлдеріне жетеді. Арнасының ені орта ағысында 50 – 100 м, төменгі ағысында 40 – 60 м. Ертеде суы Сырдарияға құйған.
Гидрологиясы
Қар, жаңбыр, жер асты суларымен толығады. Қазақстан жерінде Тасөткел бөгені бар. Бойында егін суару мақсатында Шығыс және Батыс Үлкен Шу, Шу каналы, Сортөбе, Георгиевка, Атбашы, т.б. каналдар, шағын СЭС салынған. Жылдық ағынының 14,8%-ы көктемде, 58,3%-ы жаз-күз айларында, 26,9%-ы қыста байқалады. Шілде-тамыз айларында тасып, желтоқсан – наурызда қатады. Ағыны реттелетіндіктен су режимі табиғи қалпынан өзгеріп кеткен. Көп жылдық орташа су ағымы Амангелді ауылы тұсында 77 м3/с. Алабындағы 60 мың га-дан астам егістікті суаруға Шу өзені суының 55%-ы пайдаланылады.
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shu Қyrgyzstan men Қazakstan zherindegi ozen Ұzyndygy 1186 km Қazakstan aumagynda 600 km su zhinalatyn alaby 148000 km2 Қazakstan aumagynda 62500 km2 Shukyr ChүjSipattamasyҰzyndygy 1069 kmSu alabynyn audany 62 500 km Su shygyny 130 m s Taudan Bastauy Zhuanaryk zhәne Қoshkar ozenderinin kosyluynan Biiktigi 1700 m Koordinattary 42 13 15 s e 75 44 29 sh b 42 2210000 s e 75 74139 sh b 42 2210000 75 74139 G O Ya T Sagasy Ashykol Koordinattary 44 59 s e 67 43 sh b 44 983 s e 67 717 sh b 44 983 67 717 G O Ya Koordinattar 44 59 s e 67 43 sh b 44 983 s e 67 717 sh b 44 983 67 717 G O Ya T OrnalasuySyrdariya bassejniEl Қyrgyzstan ҚazakstanAjmak Naryn oblysy Ystykkol oblysy Shu oblysy Tүrkistan oblysy Zhambyl oblysyOrtakkordagy sanaty ShuBastauyTeriskej Alatauy men Қyrgyz Alatauynan bastau alatyn Zhuanaryk zhәne Қoshkar ozenderinin kosylgan zherinen bastap Chүj Shu atalady Su alabyShu ozeni Irili usakty 80 salasy bar irileri Қazakstanda Қoragaty Merki Қarabalta Aksu t b Teriskej Alatau men Қyrgyz zhotasyn kesip ote bere Shu Zhogary Ortotokoj zhәne Tomengi Ortotokoj shatkaldaryn kalyptastyrgan Songysynyn tusynda Ortotokoj bogeni salyngan Tomende Shu Ystykkol kazanshunkyryna shygady Shu men Ystykkoldin suajrygy ajkyn emes 20 gasyrdyn 50 zhyldarynda Shu suynyn bir boligi su tasu kezinde Kotemaldy tarmagy arkyly Ystykkolge kujylgan Қazirgi kezde kolmen bajlanysy zhok Қazakstanda Zhambyl oblysynyn Қordaj Shu Mojynkum Sarysu audandary zherimen agyp otedi Өzennin Қazakstan aumagyndagy uzyndygy 800 km Teriskej Alatau men Қyrgyz Alatauyndagy muzdyktardan bastalatyn Zhuanaryk Қoshkar ozenderinin kosyluynan kalyptasyp Қyzylorda Ontүstik Қazakstan oblystaryndagy Ashykol Akzhajkyn ojysyna kuyady Қazanshunkyrdan shyga bere tagy da birneshe tar shatkaldar arkyly otetin angary Boom shatkalynan kejin birtindep kenejedi sagalyk angary ajkyn bajkalmajdy Қoragaty ozeninen kejingi salasyz aumagynda Shu Mojynkum kumdy alkabyna shygady Odan әri birneshe tarmaktarga bolinip tartyla bastajdy Suy mol kezenderde Қarataudyn soltүstik silemderi etegi men Betpakdalanyn aralygyndagy Ashysu ojysynyn kolderine zhetedi Arnasynyn eni orta agysynda 50 100 m tomengi agysynda 40 60 m Ertede suy Syrdariyaga kujgan GidrologiyasyҚar zhanbyr zher asty sularymen tolygady Қazakstan zherinde Tasotkel bogeni bar Bojynda egin suaru maksatynda Shygys zhәne Batys Үlken Shu Shu kanaly Sortobe Georgievka Atbashy t b kanaldar shagyn SES salyngan Zhyldyk agynynyn 14 8 y koktemde 58 3 y zhaz kүz ajlarynda 26 9 y kysta bajkalady Shilde tamyz ajlarynda tasyp zheltoksan nauryzda katady Agyny retteletindikten su rezhimi tabigi kalpynan ozgerip ketken Kop zhyldyk ortasha su agymy Amangeldi auyly tusynda 77 m3 s Alabyndagy 60 myn ga dan astam egistikti suaruga Shu ozeni suynyn 55 y pajdalanylady Derekkozder Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9