Өсімдіктер генетикасы – жоғары сатыдағы өсімдіктердің тұқым қуалауы және өзгергіштігі туралы ғылым; генетика саласы.
Өсімдіктерді генетикалық тұрғыдан зерттеудің бірнеше әдісі бар:
- моносомдық талдау – әр хромосомның тұқым қуалаудағы және өсімдіктер белгілерінің әр түрлі дамуындағы рөлін анықтау;
- экспериментті мутагенез – өсімдіктердің тиімді және құнды мутантты формаларын алу;
- будандастыру және будандардың мейоздағы хромосом конъюгация талдаулары – өсімдіктер эволюциясын зерттеу;
- алшақ будандастыру және цитогенетика әдістерін бірге пайдалана отырып, хромосомдардың құрылысы мен санының өзгеруіне байланысты түрлі тұқым қуалайтын ауруларды анықтау;
- апомиксис – өсімдіктің өзін-өзі ұрықтандыра алмауы.
Өсімдіктер генетикасында молекулярдық биологияның әдістерін (ДНҚ, ДНҚ – РНҚ, т.б. будандастыруды) қолдану гендерді ұқсастыру, оқшаулау, кейін оларды клондау жұмыстарын жеңілдетті. Популяциялық генетика мен биометрияның әдістері белгінің жалпы фенотиптік өзгергіштігінде, олардың тұқым қуалаушылық қасиетінің негізі (генотиптік) мен сыртқы орта әсерімен қабылданған белгілерін (паратиптік) ажыратуда қолданылады. Бұл қолдан сұрыптаудың тиімділігін күшейтеді. Қазақстанда Өсімдіктер генетикасы жөніндегі ғылыми-зерттеу жұмыстары ҚазҰУ-да генетика кабинеті (1939), оның негізінде дарвинизм және генетика кафедрасы ашылғаннан кейін (1948) басталды. Қазақстандық ғалымдар алшақ будандастыру, экспериментті мутагенез, полиплоидия, гетерозис, цитогенетика салалары бойынша зерттеулер (К.Мыңбаев, Ғ.Бияшев, Н.Удольская, Р.Оразалиев, т.б.) жүргізді. Түрішілік және алшақ будандастыру, сұрыптау арқылы дәнді және техникалық дақылдардың бағалы сорттары алынды. Академик М.Ә.Айтхожиннің басшылығымен өсімдіктердің молек. биологиясы саласында іргелі зерттеулер жүргізілді. Жүгері, асбұршақ, арпа, арабидопсисті (орамжапырақ тұқымдасына жататын «өсімдік дрозофиласы» не генетикалық зерттеулердің нысандық үлгісі) будандастыру арқылы олардың гендерінің орнықтылығы анықталып, соның нәтижесінде хромосомдардың генетикалық картасы жасалды. Жүгері мен бидайдың мутант сорттары және сортаралық будандары алынды. Өсімдік геномының функциялық өзгеруінің заңдылығы (Р.Берсімбаев) анықталуда. Жұмсақ бидайдың цитогенетикасы зерттелуде. Соңғы кезде, әсіресе, экоогиялық. және радиациялық генетикаға көп көңіл бөлінуде (А.Биғалиев, А.Сейсебаев, К.Мұхамбетжанов)..
Негізгі ұғымдар
Өсімдіктің (жеке даму, көне грекше: ὤν, " gen."ὄντος ' нақты' және γένεσις 'ұрпақ') - бұл бірнеше жас кезеңдерінің дәйекті өзгеруімен табиғи процесс, олардың арасында:
- Эмбриональды — зиготадан тұқымның пісуіне дейін (қоса алғанда).
- Ювенильді — тұқымның өнуінен репродуктивті органдардың қалыптасуының басталуына дейін.
- Жетілу және көбею — ұрпақты болу органдарының қалыптасуы және дамуы, тұқымдар мен жемістердің пайда болуы.
- Кәрілік және жойылу.
Онтогенезде генотиптің потенциалы белгілі бір орта жағдайында жүзеге асырылады, нәтижесінде белгілі бір фенотиптің өсімдіктері пайда болады.
Өсімдіктің онтогенезі екі маңызды аспектіні қамтиды: жеке адамның нақты өмірі (ол зигота сатысынан басталып, табиғи өлімге дейін жалғасады) және жаңа даралардың көбеюі (зиготадан басталады, бірақ гаметалардың пайда болуымен аяқталады).
процесінде жоғары сатыдағы өсімдіктер бір организмде гапло - және диплофазалардың кеңістіктік үйлесімін дамытты: гаметофит спорофитте тікелей дамиды. Бұл мәселе өте маңызды, өйткені спорофиттің өзіндік тиімді қорғаныс жүйесі бар, соның арқасында гаметофит қорғалған болады.
Өсу - ағзаның дамуы кезінде болатын қайтымсыз сандық өзгерістерді сипаттайтын ұғым.
Дифференциация - организмнің сандық дамуымен қатар даму процесінде болатын сапалық өзгерістер.
Морфогенез - бұл өсімдік мүшелерінің қалыптасуы, өсуі және дамуы. Осылайша, дифференциация, өсу және морфогенез бір-бірімен тығыз байланысты процестер болып табылады.
Детерминация - дифференциация жасушалардың қайтымсыз өзгеруіне әкелетін процесс.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- «Қазақ Энциклопедиясы»
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өsimdikter genetikasy zhogary satydagy osimdikterdin tukym kualauy zhәne ozgergishtigi turaly gylym genetika salasy Gen kurajtyn birneshe hromosomalardyn tүri Өsimdikterdi genetikalyk turgydan zertteudin birneshe әdisi bar monosomdyk taldau әr hromosomnyn tukym kualaudagy zhәne osimdikter belgilerinin әr tүrli damuyndagy rolin anyktau eksperimentti mutagenez osimdikterdin tiimdi zhәne kundy mutantty formalaryn alu budandastyru zhәne budandardyn mejozdagy hromosom konyugaciya taldaulary osimdikter evolyuciyasyn zertteu alshak budandastyru zhәne citogenetika әdisterin birge pajdalana otyryp hromosomdardyn kurylysy men sanynyn ozgeruine bajlanysty tүrli tukym kualajtyn aurulardy anyktau apomiksis osimdiktin ozin ozi uryktandyra almauy Өsimdikter genetikasynda molekulyardyk biologiyanyn әdisterin DNҚ DNҚ RNҚ t b budandastyrudy koldanu genderdi uksastyru okshaulau kejin olardy klondau zhumystaryn zhenildetti Populyaciyalyk genetika men biometriyanyn әdisteri belginin zhalpy fenotiptik ozgergishtiginde olardyn tukym kualaushylyk kasietinin negizi genotiptik men syrtky orta әserimen kabyldangan belgilerin paratiptik azhyratuda koldanylady Bul koldan suryptaudyn tiimdiligin kүshejtedi Қazakstanda Өsimdikter genetikasy zhonindegi gylymi zertteu zhumystary ҚazҰU da genetika kabineti 1939 onyn negizinde darvinizm zhәne genetika kafedrasy ashylgannan kejin 1948 bastaldy Қazakstandyk galymdar alshak budandastyru eksperimentti mutagenez poliploidiya geterozis citogenetika salalary bojynsha zertteuler K Mynbaev Ғ Biyashev N Udolskaya R Orazaliev t b zhүrgizdi Tүrishilik zhәne alshak budandastyru suryptau arkyly dәndi zhәne tehnikalyk dakyldardyn bagaly sorttary alyndy Akademik M Ә Ajthozhinnin basshylygymen osimdikterdin molek biologiyasy salasynda irgeli zertteuler zhүrgizildi Zhүgeri asburshak arpa arabidopsisti oramzhapyrak tukymdasyna zhatatyn osimdik drozofilasy ne genetikalyk zertteulerdin nysandyk үlgisi budandastyru arkyly olardyn genderinin ornyktylygy anyktalyp sonyn nәtizhesinde hromosomdardyn genetikalyk kartasy zhasaldy Zhүgeri men bidajdyn mutant sorttary zhәne sortaralyk budandary alyndy Өsimdik genomynyn funkciyalyk ozgeruinin zandylygy R Bersimbaev anyktaluda Zhumsak bidajdyn citogenetikasy zerttelude Songy kezde әsirese ekoogiyalyk zhәne radiaciyalyk genetikaga kop konil bolinude A Bigaliev A Sejsebaev K Muhambetzhanov Negizgi ugymdarӨsimdiktin zheke damu kone grekshe ὤn gen ὄntos nakty zhәne genesis urpak bul birneshe zhas kezenderinin dәjekti ozgeruimen tabigi process olardyn arasynda Embrionaldy zigotadan tukymnyn pisuine dejin kosa alganda Yuvenildi tukymnyn onuinen reproduktivti organdardyn kalyptasuynyn bastaluyna dejin Zhetilu zhәne kobeyu urpakty bolu organdarynyn kalyptasuy zhәne damuy tukymdar men zhemisterdin pajda boluy Kәrilik zhәne zhojylu Ontogenezde genotiptin potencialy belgili bir orta zhagdajynda zhүzege asyrylady nәtizhesinde belgili bir fenotiptin osimdikteri pajda bolady Өsimdiktin ontogenezi eki manyzdy aspektini kamtidy zheke adamnyn nakty omiri ol zigota satysynan bastalyp tabigi olimge dejin zhalgasady zhәne zhana daralardyn kobeyui zigotadan bastalady birak gametalardyn pajda boluymen ayaktalady procesinde zhogary satydagy osimdikter bir organizmde gaplo zhәne diplofazalardyn kenistiktik үjlesimin damytty gametofit sporofitte tikelej damidy Bul mәsele ote manyzdy ojtkeni sporofittin ozindik tiimdi korganys zhүjesi bar sonyn arkasynda gametofit korgalgan bolady Өsu agzanyn damuy kezinde bolatyn kajtymsyz sandyk ozgeristerdi sipattajtyn ugym Differenciaciya organizmnin sandyk damuymen katar damu procesinde bolatyn sapalyk ozgerister Morfogenez bul osimdik mүshelerinin kalyptasuy osui zhәne damuy Osylajsha differenciaciya osu zhәne morfogenez bir birimen tygyz bajlanysty procester bolyp tabylady Determinaciya differenciaciya zhasushalardyn kajtymsyz ozgeruine әkeletin process Tagy karanyzӨsimdikter morfologiyasy Өsimdikter fiziologiyasy Өsimdikter biotehnologiyasy Өsimdikter anatomiyasyDerekkozder Қazak Enciklopediyasy Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet