Ұлақшы хан — 1256–1258-ші жылдары билік еткен Алтын Орданың ханы. Сартақтың, кейбір деректерде Бату ханның ұлы.
Ұлақшы хан | ||
Лауазымы | ||
---|---|---|
| ||
1256 — 1258 | ||
Ізашары | Сартақ хан | |
Ізбасары | Берке хан | |
Өмірбаяны | ||
Діні | Тәңіршілдік | |
Дүниеге келуі | белгісіз | |
Қайтыс болуы | 1258 | |
Династия | Жошылықтар | |
Әкесі | Сартақ (кейбір деректе Бату) | |
Анасы | Барақшын қатын | |
өңдеу |
Басқаруы
Әл-Жуайни "Әлем жаулаушысының тарихы" атты еңбекте былай деп жазады: "Сартақтың өлімінен соң, Мөңке қаған Алтын Ордаға әмірлерді аттандырады, Бату ханның әйелі мен бала-шағасына, бауырларына көңіл бөледі. Бату ханның үлкен әйелі Буракчин хатунға Сартақтың ұлы Ұлақшыны кәмелетке толып, әкесінің тағын иеленгенше тәрбиелеуін және билікті қолына алуын тапсырады. Бірақ тағдырдың жазуы басқаша болып, Ұлақшы сол жылы қайтыс болады". Кей жазба деректерде Ұлақшының есімі 1257-ші жылы аталатынын естен шығармаған жөн. Басқаша айтқанда,ол кезде Ұлақшы тірі, ал Берке әлі билік басына келмеген кезі. Беркенің Алтын Орда ханы болып тағайындалуы кезіндегі жағдай беймәлім күйінде қалып келеді. Тек оның таққа оп-оңай келіп отыра салмағанын аңғартатын көмескі мәліметтер ғана сақталған. Оның өзі аз. Ең әуелі Беркеге Бату ханның үлкен әйелі Буракчин хатунның қолындағы билікті алуға тура келді. Ол Сартақтың шешесі әрі тақ мұрагері Ұлақшының әжесі болды. Немересінің жасы жеткенше бүкіл билік соның қолына тапсырылған. Сартақтың шешесінің Алтын Ордада беделі күшті еді. Немересі Ұлақшы өлгеннен кейін де Буракчин хатун билік тізгінін оңайлықпен жібере қоймады, біраз уақыт қолында ұстады. Ол заң негізінде билік етті, мұнда тосын немесе жасырын ештеңе болған жоқ. Моңғол империясында әйелдер саясатқа белсене араласқан, құрылтайларға қатысты және олардың пікірлерімен де санасты. Мұның дәйектері ортағасырлық қолжазба деректерінде сақталған. Мысалы үшін, XIV ғасырдың 30-шы жылдарында Дешті Қыпшақ жеріне келген арабтың белгілі саяхатшысы ибн Баттутаның қолжазбаларында мынадай жолдар кездеседі: "Бұл аймақтан мен бір ғажап көрдім-әйел затына құрмет ерекше. Олар тіпті еркектерден де сыйлы". Мұсылман қағидаларына үйренген ибн Баттута үшін мұндай жағдай мүлде өзгеше, көз үйренбеген құбылыс. Ал Алтын Орда халқына мұның тосын ештеңесі де жоқ болатын.Жалпы, Моңғол империясында әйелдің әлеуметтік сатысы биік болғанын XV ғасырда өмір сүрген араб тарихшысы әл-Макризидің еңбегінен, бүгінге жеткен Жасақ үзіндісінен де көреміз: "Шыңғыс хан соғысқа жарамды әйелдер, еркектер жорыққа кеткенде, солардың міндетін атқаруға тиіс деп бұйырды". Қоғамның ең биік сатысында да әйелдің алар орны олқы болмады. Алтын Орда жайлы әл-Омари былай деді: "Бұл мемлекеттің халқы халиф белгілеген заңдармен жүрмейді, әйелдері билікке еркектерінен кем араласпайды. Осы елдің әміршілерінің қолынан шыққан талай қағазды көрдім. "Хатундар мен әмірлердің пікірлері осыған саяды" деген секілді сөздер бәрінде кездеседі". Сөздің қысқасы, Буракчин хатун немересі Ұлақшы қайтыс болғанына көп болмаса да, Алтын Орда билігін ұстады. Бірақ, Жошының үшінші ұлы, Бату ханның інісі Берке бастаған үлкен қарсылыққа ұшырайды. Беркенің көрсеткен қысымынан қорқып,ол елден қашпақ болады. Сөйтіп, Құлағудан көмек сұрайды. Құлағу қол ұшын созып, пана болуға келісімін береді. Алайда Берке Буракчин хатунды ұстап алып, өлтіруді бұйырады. Билік басына да содан соң келеді.
Дереккөздер
- Бегалин Қайрат.Алтын Орда хандары.-Алматы:"Аруна"баспасы,2011.-272 бет("Оқушылар энциклопедиясы "топтамасы)
Тағы қараңыз
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ұlakshy han 1256 1258 shi zhyldary bilik etken Altyn Ordanyn hany Sartaktyn kejbir derekterde Batu hannyn uly Ұlakshy hanLauazymyAltyn Ordanyn 3 shi hany1256 1258Izashary Sartak hanIzbasary Berke hanӨmirbayanyDini TәnirshildikDүniege kelui belgisizҚajtys boluy 1258 1258 Dinastiya ZhoshylyktarӘkesi Sartak kejbir derekte Batu Anasy Barakshyn katynondeu BaskaruyӘl Zhuajni Әlem zhaulaushysynyn tarihy atty enbekte bylaj dep zhazady Sartaktyn oliminen son Monke kagan Altyn Ordaga әmirlerdi attandyrady Batu hannyn әjeli men bala shagasyna bauyrlaryna konil boledi Batu hannyn үlken әjeli Burakchin hatunga Sartaktyn uly Ұlakshyny kәmeletke tolyp әkesinin tagyn ielengenshe tәrbieleuin zhәne bilikti kolyna aluyn tapsyrady Birak tagdyrdyn zhazuy baskasha bolyp Ұlakshy sol zhyly kajtys bolady Kej zhazba derekterde Ұlakshynyn esimi 1257 shi zhyly atalatynyn esten shygarmagan zhon Baskasha ajtkanda ol kezde Ұlakshy tiri al Berke әli bilik basyna kelmegen kezi Berkenin Altyn Orda hany bolyp tagajyndaluy kezindegi zhagdaj bejmәlim kүjinde kalyp keledi Tek onyn takka op onaj kelip otyra salmaganyn angartatyn komeski mәlimetter gana saktalgan Onyn ozi az En әueli Berkege Batu hannyn үlken әjeli Burakchin hatunnyn kolyndagy bilikti aluga tura keldi Ol Sartaktyn sheshesi әri tak murageri Ұlakshynyn әzhesi boldy Nemeresinin zhasy zhetkenshe bүkil bilik sonyn kolyna tapsyrylgan Sartaktyn sheshesinin Altyn Ordada bedeli kүshti edi Nemeresi Ұlakshy olgennen kejin de Burakchin hatun bilik tizginin onajlykpen zhibere kojmady biraz uakyt kolynda ustady Ol zan negizinde bilik etti munda tosyn nemese zhasyryn eshtene bolgan zhok Mongol imperiyasynda әjelder sayasatka belsene aralaskan kuryltajlarga katysty zhәne olardyn pikirlerimen de sanasty Munyn dәjekteri ortagasyrlyk kolzhazba derekterinde saktalgan Mysaly үshin XIV gasyrdyn 30 shy zhyldarynda Deshti Қypshak zherine kelgen arabtyn belgili sayahatshysy ibn Battutanyn kolzhazbalarynda mynadaj zholdar kezdesedi Bul ajmaktan men bir gazhap kordim әjel zatyna kurmet erekshe Olar tipti erkekterden de syjly Musylman kagidalaryna үjrengen ibn Battuta үshin mundaj zhagdaj mүlde ozgeshe koz үjrenbegen kubylys Al Altyn Orda halkyna munyn tosyn eshtenesi de zhok bolatyn Zhalpy Mongol imperiyasynda әjeldin әleumettik satysy biik bolganyn XV gasyrda omir sүrgen arab tarihshysy әl Makrizidin enbeginen bүginge zhetken Zhasak үzindisinen de koremiz Shyngys han sogyska zharamdy әjelder erkekter zhorykka ketkende solardyn mindetin atkaruga tiis dep bujyrdy Қogamnyn en biik satysynda da әjeldin alar orny olky bolmady Altyn Orda zhajly әl Omari bylaj dedi Bul memlekettin halky halif belgilegen zandarmen zhүrmejdi әjelderi bilikke erkekterinen kem aralaspajdy Osy eldin әmirshilerinin kolynan shykkan talaj kagazdy kordim Hatundar men әmirlerdin pikirleri osygan sayady degen sekildi sozder bәrinde kezdesedi Sozdin kyskasy Burakchin hatun nemeresi Ұlakshy kajtys bolganyna kop bolmasa da Altyn Orda biligin ustady Birak Zhoshynyn үshinshi uly Batu hannyn inisi Berke bastagan үlken karsylykka ushyrajdy Berkenin korsetken kysymynan korkyp ol elden kashpak bolady Sojtip Қulagudan komek surajdy Қulagu kol ushyn sozyp pana boluga kelisimin beredi Alajda Berke Burakchin hatundy ustap alyp oltirudi bujyrady Bilik basyna da sodan son keledi DerekkozderBegalin Қajrat Altyn Orda handary Almaty Aruna baspasy 2011 272 bet Okushylar enciklopediyasy toptamasy Tagy karanyz