Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Барақшын қатын (Бұрақшын, Борақшын; ? - 1257) — Батудың бәйбішесі, жас бала Ұлақшы тұсындағы Алтын Орданың регенті (1256 - 1257). Араб дереккөздерінің айтуынша, ол «ақыл-парасат пен басқару қабілетінің» иесі болған.
| Барақшын қатын | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 1256 — 1257 | ||
| Мұрагері | Ұлақшы | |
| Өмірбаяны | ||
| Азаматтығы |  Алтын Орда | |
| Қайтыс болуы | 1257 Еділ өзені | |
| Династия | Алшы татарлар | |
| Жұбайы | Бату хан, бәлкім Үгедей хан, Тұқан | |
| Балалары | бәлкім Туда Меңгу | |
өңдеу  | ||
Өмірбаяны
Барақшын шығыс Моңғолияны жайлаған татарлардың бір бөлігі алшы-татарлардан шыққан. Ал татарлардың қалған бөліктері 1202 жылы Шыңғыс ханның бұйрығымен қырып тасталған еді. Алшы-татарлардан қазіргі қазақ руы алшындар тарайды. Барақшын қатын алшы-татарлардың сақталуына көп үлес қосып, өз кезегінде бүгінгі алшындардың бар болуына өз үлесін қосты. Рашид ад-Дин шежіресінде Үгедейдің бәйбішесіде осы атпен аталады. Олардың жеке басына қатысты дереккөздермен расталмаған пікір бар: Барақшын Үгедей қайтыс болып (1241), Төрегене билікті басып алғаннан кейін, Төрегене мен оның ұлы Күйікке дұшпан Батуға қашып кетуі мүмкін. Барақшынның Батудың әйелі болғаны туралы ең алғашқы мәлімет 1250 жылдан басталады: Галиц-Волын жазбасы Батудың хан ордасына алғаш келген Данил Галицкий билеушінің өзін қабылдағаннан кейін, «Барақшын патшайымға тағзым етуге» барады делінген .
Батудың 26 әйелінің қайсысының Сартақ, Тұқан (Тоған, Тукуқан) және Әбуқан деген ұлдарының анасы екені белгісіз. Барақшынның баласы Сартақ деген болжам бар, бірақ дереккөздерде бұл туралы ешқандай дәлел жоқ. Барақшын Тұқанның анасы болуы мүмкін емес, өйткені ол оған Бату қайтыс болғаннан кейін (1255/1256) тұрмысқа шыққан, 1256 жылы бәлкім Туда Менгу осы некеден туған.
Батудың орнына келген Сартақтың кенет қайтыс болуынан кейін Мөңкенің жарлығымен Ұлақшы кәмелетке толғанша Барақшын ұлыс билеушісі болып тағайындалды. Ұлақшы да көп ұзамай қайтыс болды. Сартақ пен Ұлағшының өліміне себепкер болған Беркенің билікке келуіне жол бермеуге тырысқан Барақшын өзінің ұлы Туда Менгуді таққа отырғызып, регенттік орнын сақтап қалуды ұйғарды .
Бұл болжам XIV ғасырдағы араб авторы Ән-Нувейридің хабарламасына негізделген, оған сәйкес: «Тоғанның әйелі Барақшын... Сартақ өлгеннен кейін Солтүстік елдердің оның ұлы Тудаменгудің басқаруында қалуын қалады. Оның ақыл-ойы және басқара алатын қабілеті болды. Бірақ хандар да, Батуханның ұлдары да, оның ұлының нағашылары да, түменбасылар да мұнымен келіспеді. Олардың бұл қарсылығын көріп, Барақшын Төленің ұлы Құлағумен қарым-қатынас орнатып, оған қауырсынсыз жебе, белбеусіз шапанды елші арқылы жіберіп: «Қорамсақта жебе жоқ, садақ жебесіз қалды, патшалықты алу үшін кел» дейді. Содан кейін ол елшінің соңынан барып, Құлағуға жетіп, оны Солтүстік елдерге әкелуге тырысады. Оның не істемекші болғанын білген халық оның соңынан қуып жетіп, қарсылық көрсеткеніне қарамастан, оны қайтарып алып келді де, өлтірді». .
Осы хабарды негізге ала отырып, орыс тарихшысы Е. П.Мысков Бату қайтыс болғаннан кейін Барақшын оның екінші ұлы Тұқанға үйленіп, көп ұзамай Туда-Мөнкені (Туда-Менгу) туып, оны таққа отырғызбақшы болды деген тұжырым жасайды . Барақшын Туда-Мөңкенің анасы және оны таққа отырғызбақшы болды деген нұсқаға бұрынғы зерттеушілер де күмән келтірмеген.
Алайда, кейіннен Р.Ю. Почекаев Ан-Нувайридің бұл хабары бірнеше себептерге байланысты сенімді емес деп болжайды . Біріншіден, Туда-Мөңке Тұқанның үлкен ұлы емес еді - оның екі ағасы болды, олардың әрқайсысында Алтын Орда тағына көбірек құқықтары болды. Екіншіден, Рашид ад-Дин қалдырған дереккөздің айтуынша, Туда-Мөнкенің де, оның ағасы Меңгу Темірдің де анасы мүлде Барақшын емес, тәрізі ойрат тайпасынан шыққан Кучу қатын болған.
Сонымен қатар, басқа араб тарихшысы Ибн Халдун осы оқиғалар туралы баяндай отырып, Барақшынның таққа отырғызғысы келген адамы ретінде оның өгей ұлы (Ан-Нувайридің айтуы бойынша - туған ұлы) Туда-Мөнке емес, оның жаңа күйеуі - Туда Менгудің әкесі, Батудың ұлы - Тұқан (аттың басқа нұсқалары - Тудан немесе Тудакан) деп көрсетеді .
Барақшын кімнің таққа отыруын ұйғарса да, оны Жошы Ұлысының ақсүйектері қолдамады. Бұл Барақшынды Иранда соғысып жүрген хақанның бауыры Құлағудан көмек сұрауға мәжбүр етті. Бірақ оның жоспарын Берке біліп қойып, Барақшын Иранға қашпақ болған кезде тұтқынға түсіп, өлім жазасына кесілді (1257), Барақшынды қапқа салып, Еділ өзеніне батырып өлтірген.
Көркем әдебиетте
Барақшын - Алексей Юговтың «Жауынгерлер» дилогиясындағы кейіпкерлердің бірі. Автор оны «құс дауысты және жас Будданың жүзі бар кішкентай, томпақ моңғол қызы» деп сипаттайды.
Дереккөздер
- Галицко-Волынская летопись. . Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 наурыз 2012. Тексерілді, 3 қаңтар 2009.
- Мыськов, 2003
- Тизенгаузен, 2005
- Почекаев, 2009
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Barakshyn katyn Burakshyn Borakshyn 1257 Batudyn bәjbishesi zhas bala Ұlakshy tusyndagy Altyn Ordanyn regenti 1256 1257 Arab derekkozderinin ajtuynsha ol akyl parasat pen baskaru kabiletinin iesi bolgan Barakshyn katynLauazymyAltyn Orda regenti1256 1257Murageri ҰlakshyӨmirbayanyAzamattygy Altyn OrdaҚajtys boluy 1257 1257 Edil ozeniDinastiya Alshy tatarlarZhubajy Batu han bәlkim Үgedej han TukanBalalary bәlkim Tuda Menguondeu ӨmirbayanyBarakshyn shygys Mongoliyany zhajlagan tatarlardyn bir boligi alshy tatarlardan shykkan Al tatarlardyn kalgan bolikteri 1202 zhyly Shyngys hannyn bujrygymen kyryp tastalgan edi Alshy tatarlardan kazirgi kazak ruy alshyndar tarajdy Barakshyn katyn alshy tatarlardyn saktaluyna kop үles kosyp oz kezeginde bүgingi alshyndardyn bar boluyna oz үlesin kosty Rashid ad Din shezhiresinde Үgedejdin bәjbisheside osy atpen atalady Olardyn zheke basyna katysty derekkozdermen rastalmagan pikir bar Barakshyn Үgedej kajtys bolyp 1241 Toregene bilikti basyp algannan kejin Toregene men onyn uly Kүjikke dushpan Batuga kashyp ketui mүmkin Barakshynnyn Batudyn әjeli bolgany turaly en algashky mәlimet 1250 zhyldan bastalady Galic Volyn zhazbasy Batudyn han ordasyna algash kelgen Danil Galickij bileushinin ozin kabyldagannan kejin Barakshyn patshajymga tagzym etuge barady delingen Batudyn 26 әjelinin kajsysynyn Sartak Tukan Togan Tukukan zhәne Әbukan degen uldarynyn anasy ekeni belgisiz Barakshynnyn balasy Sartak degen bolzham bar birak derekkozderde bul turaly eshkandaj dәlel zhok Barakshyn Tukannyn anasy boluy mүmkin emes ojtkeni ol ogan Batu kajtys bolgannan kejin 1255 1256 turmyska shykkan 1256 zhyly bәlkim Tuda Mengu osy nekeden tugan Batudyn ornyna kelgen Sartaktyn kenet kajtys boluynan kejin Monkenin zharlygymen Ұlakshy kәmeletke tolgansha Barakshyn ulys bileushisi bolyp tagajyndaldy Ұlakshy da kop uzamaj kajtys boldy Sartak pen Ұlagshynyn olimine sebepker bolgan Berkenin bilikke keluine zhol bermeuge tyryskan Barakshyn ozinin uly Tuda Mengudi takka otyrgyzyp regenttik ornyn saktap kaludy ujgardy Bul bolzham XIV gasyrdagy arab avtory Әn Nuvejridin habarlamasyna negizdelgen ogan sәjkes Togannyn әjeli Barakshyn Sartak olgennen kejin Soltүstik elderdin onyn uly Tudamengudin baskaruynda kaluyn kalady Onyn akyl ojy zhәne baskara alatyn kabileti boldy Birak handar da Batuhannyn uldary da onyn ulynyn nagashylary da tүmenbasylar da munymen kelispedi Olardyn bul karsylygyn korip Barakshyn Tolenin uly Қulagumen karym katynas ornatyp ogan kauyrsynsyz zhebe belbeusiz shapandy elshi arkyly zhiberip Қoramsakta zhebe zhok sadak zhebesiz kaldy patshalykty alu үshin kel dejdi Sodan kejin ol elshinin sonynan baryp Қulaguga zhetip ony Soltүstik elderge әkeluge tyrysady Onyn ne istemekshi bolganyn bilgen halyk onyn sonynan kuyp zhetip karsylyk korsetkenine karamastan ony kajtaryp alyp keldi de oltirdi Osy habardy negizge ala otyryp orys tarihshysy E P Myskov Batu kajtys bolgannan kejin Barakshyn onyn ekinshi uly Tukanga үjlenip kop uzamaj Tuda Monkeni Tuda Mengu tuyp ony takka otyrgyzbakshy boldy degen tuzhyrym zhasajdy Barakshyn Tuda Monkenin anasy zhәne ony takka otyrgyzbakshy boldy degen nuskaga buryngy zertteushiler de kүmәn keltirmegen Alajda kejinnen R Yu Pochekaev An Nuvajridin bul habary birneshe sebepterge bajlanysty senimdi emes dep bolzhajdy Birinshiden Tuda Monke Tukannyn үlken uly emes edi onyn eki agasy boldy olardyn әrkajsysynda Altyn Orda tagyna kobirek kukyktary boldy Ekinshiden Rashid ad Din kaldyrgan derekkozdin ajtuynsha Tuda Monkenin de onyn agasy Mengu Temirdin de anasy mүlde Barakshyn emes tәrizi ojrat tajpasynan shykkan Kuchu katyn bolgan Sonymen katar baska arab tarihshysy Ibn Haldun osy okigalar turaly bayandaj otyryp Barakshynnyn takka otyrgyzgysy kelgen adamy retinde onyn ogej uly An Nuvajridin ajtuy bojynsha tugan uly Tuda Monke emes onyn zhana kүjeui Tuda Mengudin әkesi Batudyn uly Tukan attyn baska nuskalary Tudan nemese Tudakan dep korsetedi Barakshyn kimnin takka otyruyn ujgarsa da ony Zhoshy Ұlysynyn aksүjekteri koldamady Bul Barakshyndy Iranda sogysyp zhүrgen hakannyn bauyry Қulagudan komek surauga mәzhbүr etti Birak onyn zhosparyn Berke bilip kojyp Barakshyn Iranga kashpak bolgan kezde tutkynga tүsip olim zhazasyna kesildi 1257 Barakshyndy kapka salyp Edil ozenine batyryp oltirgen Korkem әdebietteBarakshyn Aleksej Yugovtyn Zhauyngerler dilogiyasyndagy kejipkerlerdin biri Avtor ony kus dauysty zhәne zhas Buddanyn zhүzi bar kishkentaj tompak mongol kyzy dep sipattajdy DerekkozderGalicko Volynskaya letopis Basty derekkozinen muragattalgan 23 nauryz 2012 Tekserildi 3 kantar 2009 Myskov 2003 Tizengauzen 2005 Pochekaev 2009