Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қара қарақат — Шығыс және Орталық Қазақстанның орманды дала және таулы аудандарындағы едәуір танымал бұта. Батыста ол Орал өзенінің бассейніне дейін тараған, ал оңтүстік-шығыста Жоңғар Алатауына дейін тараған. Алдыңғы түр сияқты, ылғалды жерді жақсы көреді, өзен жағалауында, сазды жерлердің жиегінде, ылғалды ормандарда өседі. Бұл түрдің бұтақтары түзу, биіктігі 1,5 метрге дейін, жас бұтақтар алғашқыда бозарып тұрады, жаздың аяғында қоңыр түске ауысады. Жапырағы саусақ салалы, ұзын. Қара қарақатқа тән бір ерекшелік жапырағы мен жас бұтақтарының төменгі жағында болатын сары бездің болуы, өсімдікке хош иіс береді. Гүлдері күлгіндеу немесе жасылдау, сирек шашақты, әр шашағында бестен шоғырланған. Қарақат мамыр, маусым айларында гүлдейді, шыбынның көмегімен тозаңданады. Қолайсыз жағдайларда да өзі тозаңданады, бұл жиі болып тұрады (бір гүлдің ішінде). Жемісі хош иісті, қара немесе қошқыл. Көптеген ұсақ тұқымды жидек шілде тамыз айларында пісіп жетіледі. Түқымын құстар таратады. Қара қарақат көпшілікке жабайы күйінде де мәдени түрде де белгілі. Жалпы алғанда Қазақстанның барлық ай-мағында өсіріледі. Бірақ жабайы қарақат жоғары бағаланады. Себебі қантты витаминге бай тағам ретінде және емдік мақсатта, көкөністерді консервілеуде жапырағы хош иіс беруге кеңінен қолданады.
| Қара қарақат | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Ribes nigrum |
Өсімдік туралы
Қара қарақат – қарлығандар тұқымдасына жататын көпжылдық бұталы өсімдік. Биіктігі 1-2 метр. Қазақстанда, Еуропаның барлық аймақтарында, Ресейде, Сібірде, Қытайда және Моңғолияда өседі. Күн сәулесі жақсы түсетін жерлерді ұнатады. Көлеңкелі жерде өссе, гүлдеуі сирек болып, жемісі аз және ұсақ болады. Жапырағы 3-5 см, жиектері аратісті, беті тегіс, 5 қалақты, қою жасыл түсті. Гүлдерінің ұзындығы 7-9 мм, диаметрі 4-6 мм, түсі күлгін-қызыл, қоңырау тәріздес, гүлсағағында қатарласып өседі. Жемісінің пішіні домалақ, диаметрі 1см, шар тәріздес, қара және қою жасыл түстілері де болады.
Қолданылуы
Қара қарақаттың құрамында 85% су, 1% ақуыз, 8% көмірсулар, 3% өзек, органикалық қышқылдар, К, Е, , , , , А дәрумендері, каротин, калий, кальций, магний, фосфор және темір микроэлементтері бар. Сонымен қатар глюкоза мен фруктозаға бай. Қарақаттың жапырағында, бүршігінде, жидегінде аскорбин қышқылы өте мол.
Диабетпен ауыратын адамдарға қара қарақаттың жаңа шыққан жапырақтарынан салат жасап немесе бұқтырып шай ішкен пайдалы. Қара қарақаттан жасалған қайнатпа суық тигенде дене қызуын басуға, бронхитті, жөтелді емдеуде пайдасы мол. Сонымен қатар адам ағзасын ауыр металдардан, токсиндер мен шлактардан тазартады.
Қара қарақат жемісін табиғи қалпында жеген пайдалы. Кептірілген қара қарақаттан қайнатпа жасап, қыста тұмау кезінде ішеді. Медицинада жапырағы, жемісі және сабағы қолданылады. Сонымен қатар қара қарақаттан тосап, сусын, шырын алады. Кондитерлік өнімдер жасағанда пайдаланады. Көкөністер мен саңырауқұлақтарды тұздағанда жағымды иіс пен дәм беру үшін қара қарақаттың жапырақтарын қосады.
Қазақстанда
Шығыс және Орталық Қазақстанның орманды дала және таулы аудандарындағы едәуір танымал бұта. Батыста ол Орал өзенінің бассейіне дейін тараған, ал Оңтүстік-Шығыста Жоңғар Алатауына дейін тараған. Алдыңғы түр сияқты, ылғалды жерді жақсы көреді, Өзен жағалауында, сазды жерлердің жиегінде, ылғалды ормандарда өседі. Бұл түрдің бұтақтары түзу, биіктігі 1,5 метрге дейін, жас бұтақтар алғашқыда бозарып тұрады, жаздың аяғында қоңыр түске ауысады. Жапырағы саусақ салалы, ұзын. Қарақатқа тән бір ерекшелігі жапырағы мен жас бұтақтарының төменгі жағында болатын сары (железок) сызықтың болуы, өсімдікке хош иіс береді. Гүлдері күлгіндеу немесе жасылдау, сирек шашақты, әр шашағында бестен шоғырланған. Қарақат мамыр, маусым айларында гүлдейді, шыбынның көмегімен тозаңданады. Қолайсыз жағдайларда да өзі тозаңданады, бұл жиі болып тұрады (бір гүлдің ішінде). Жемісі хош иісті, қара немесе қошқыл. Көптеген ұсақ тұқымды жидек шілде, тамыз айларында пісіп жетіледі.Тұқымын құстар таратады. Қара қарақат көпшілікке жабайы күйінде де, мәдени түрде де белгілі. Жалпы алғанда Қазақстанның барлық аймағында өсіріледі. Бірақ жабайы қарақат жоғары бағаланады. Себебі қантты витаминге бай тағам ретінде және емдік мақсатта көкөністерді консервілерде жапырағы қош иіс беруге кеңінен қолданады.
Дереккөздер
Қазақстанның өсімдіктер әлемі
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қara karakat Shygys zhәne Ortalyk Қazakstannyn ormandy dala zhәne tauly audandaryndagy edәuir tanymal buta Batysta ol Oral ozeninin bassejnine dejin taragan al ontүstik shygysta Zhongar Alatauyna dejin taragan Aldyngy tүr siyakty ylgaldy zherdi zhaksy koredi ozen zhagalauynda sazdy zherlerdin zhieginde ylgaldy ormandarda osedi Bul tүrdin butaktary tүzu biiktigi 1 5 metrge dejin zhas butaktar algashkyda bozaryp turady zhazdyn ayagynda konyr tүske auysady Zhapyragy sausak salaly uzyn Қara karakatka tәn bir erekshelik zhapyragy men zhas butaktarynyn tomengi zhagynda bolatyn sary bezdin boluy osimdikke hosh iis beredi Gүlderi kүlgindeu nemese zhasyldau sirek shashakty әr shashagynda besten shogyrlangan Қarakat mamyr mausym ajlarynda gүldejdi shybynnyn komegimen tozandanady Қolajsyz zhagdajlarda da ozi tozandanady bul zhii bolyp turady bir gүldin ishinde Zhemisi hosh iisti kara nemese koshkyl Koptegen usak tukymdy zhidek shilde tamyz ajlarynda pisip zhetiledi Tүkymyn kustar taratady Қara karakat kopshilikke zhabajy kүjinde de mәdeni tүrde de belgili Zhalpy alganda Қazakstannyn barlyk aj magynda osiriledi Birak zhabajy karakat zhogary bagalanady Sebebi kantty vitaminge baj tagam retinde zhәne emdik maksatta kokonisterdi konservileude zhapyragy hosh iis beruge keninen koldanady Қara karakatDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylarTukymdasy Taszhargandar tukymdasyTegi Қara karakatTүri R nigrumRibes nigrumӨsimdik turalyҚara karakat karlygandar tukymdasyna zhatatyn kopzhyldyk butaly osimdik Biiktigi 1 2 metr Қazakstanda Europanyn barlyk ajmaktarynda Resejde Sibirde Қytajda zhәne Mongoliyada osedi Kүn sәulesi zhaksy tүsetin zherlerdi unatady Kolenkeli zherde osse gүldeui sirek bolyp zhemisi az zhәne usak bolady Zhapyragy 3 5 sm zhiekteri aratisti beti tegis 5 kalakty koyu zhasyl tүsti Gүlderinin uzyndygy 7 9 mm diametri 4 6 mm tүsi kүlgin kyzyl konyrau tәrizdes gүlsagagynda katarlasyp osedi Zhemisinin pishini domalak diametri 1sm shar tәrizdes kara zhәne koyu zhasyl tүstileri de bolady ҚoldanyluyҚara karakattyn kuramynda 85 su 1 akuyz 8 komirsular 3 ozek organikalyk kyshkyldar K E A dәrumenderi karotin kalij kalcij magnij fosfor zhәne temir mikroelementteri bar Sonymen katar glyukoza men fruktozaga baj Қarakattyn zhapyragynda bүrshiginde zhideginde askorbin kyshkyly ote mol Diabetpen auyratyn adamdarga kara karakattyn zhana shykkan zhapyraktarynan salat zhasap nemese buktyryp shaj ishken pajdaly Қara karakattan zhasalgan kajnatpa suyk tigende dene kyzuyn basuga bronhitti zhoteldi emdeude pajdasy mol Sonymen katar adam agzasyn auyr metaldardan toksinder men shlaktardan tazartady Қara karakat zhemisin tabigi kalpynda zhegen pajdaly Keptirilgen kara karakattan kajnatpa zhasap kysta tumau kezinde ishedi Medicinada zhapyragy zhemisi zhәne sabagy koldanylady Sonymen katar kara karakattan tosap susyn shyryn alady Konditerlik onimder zhasaganda pajdalanady Kokonister men sanyraukulaktardy tuzdaganda zhagymdy iis pen dәm beru үshin kara karakattyn zhapyraktaryn kosady ҚazakstandaShygys zhәne Ortalyk Қazakstannyn ormandy dala zhәne tauly audandaryndagy edәuir tanymal buta Batysta ol Oral ozeninin bassejine dejin taragan al Ontүstik Shygysta Zhongar Alatauyna dejin taragan Aldyngy tүr siyakty ylgaldy zherdi zhaksy koredi Өzen zhagalauynda sazdy zherlerdin zhieginde ylgaldy ormandarda osedi Bul tүrdin butaktary tүzu biiktigi 1 5 metrge dejin zhas butaktar algashkyda bozaryp turady zhazdyn ayagynda konyr tүske auysady Zhapyragy sausak salaly uzyn Қarakatka tәn bir ereksheligi zhapyragy men zhas butaktarynyn tomengi zhagynda bolatyn sary zhelezok syzyktyn boluy osimdikke hosh iis beredi Gүlderi kүlgindeu nemese zhasyldau sirek shashakty әr shashagynda besten shogyrlangan Қarakat mamyr mausym ajlarynda gүldejdi shybynnyn komegimen tozandanady Қolajsyz zhagdajlarda da ozi tozandanady bul zhii bolyp turady bir gүldin ishinde Zhemisi hosh iisti kara nemese koshkyl Koptegen usak tukymdy zhidek shilde tamyz ajlarynda pisip zhetiledi Tukymyn kustar taratady Қara karakat kopshilikke zhabajy kүjinde de mәdeni tүrde de belgili Zhalpy alganda Қazakstannyn barlyk ajmagynda osiriledi Birak zhabajy karakat zhogary bagalanady Sebebi kantty vitaminge baj tagam retinde zhәne emdik maksatta kokonisterdi konservilerde zhapyragy kosh iis beruge keninen koldanady DerekkozderҚazakstannyn osimdikter әlemiDerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhidekter Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8