Тәжікстан Президенті тәж Президенти Тоҷикистон немесе Тәжікстан Республикасының Президенті тәж Президенти Ҷумҳурии Тоҷик

Тәжікстан Президенті (тәж. Президенти Тоҷикистон) немесе Тәжікстан Республикасының Президенті (тәж. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон) — Тәжікстан Республикасының мемлекет басшысы және де факто үкіметінің басшысы. Атқарушы билік басында болуымен қоса президент Тәжікстан Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып келеді.

Лауазымды иеленуші Эмомали Рахмон 16 қараша 1994
Тәжікстан Республикасының Президенті тәж. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон
(Президенттік штандарты)
Басқару түрі	Мемлекет басшысы
Ресми резиденциясы	Ұлт Сарайы, Душанбе
Өкілеттігінің мерзімі	7 жыл, қатарынан екі мерзімнен көп емес (Эмомали Рахмоннан басқасы)
Айлығы	жыл сайын 13,200 АҚШ доллары
Лауазым пайда болды	30 қараша 1990
Алғашқысы	Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов
Қаратпа сөзі	«Жоғары мәртебелі» (тәж. Ҷаноби олӣ)
Сайты	president.tj

1994 жыл 16 қарашадан бері президент — Тәжікстан Халық Демократиялық партиясының басшысы Эмомали Рахмон.

Тарихы

Тәжікстанның тұңғыш президенті Қаһһор Маһкамов еді. Ол Тәжік Кеңестік Социалистік Республикасының Президенті сайланып, Тәжікстанның тәуелсіздік алған күнінде президенті болды. Халықтан қолдау көре алмаған Қаһһор Маһкамов 1991 жылы тамыз айында жұмысынан кетуге мәжбүр болады. Елдің бөлінгендігінен 1991 мен 1992 жылдар арасында президенттер бір-бірін ауыстырып жатты, елде билікке талас жүрді. Наразылық пен келіспеушілік кейінірек Тәжік Азаматтық соғысына алып келді. 1994 жылдан бері президент Эмомали Шәріпұлы Рахмон болып келеді. Соңғы президенттік сайлау 2020 жылы өтті, алайда әлем бақылаушылары Тәжікстанда өткізілетін сайлауларды демократиялық емес және жалған деп санайды.

Атқаратын рөлі

Тәжікстан президенті — елдің елбасы және де факто үкімет басшысы, ол елдің ең ықпалды лауазымның иегері болып келеді. Президент халық сайлауымен сайланады, бастапқыда ол тек екіден көп емес жеті-жылдық мерзім жұмыс істей алатын. Алайда кейінірек бұл заң өзгертілді. Тәжікстан президенті соған қоса Тәжікстан Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып келеді.

Атқарушы билігімен қоса, президентке шекара қауіпсіздігі жайлы кеңес беретін Қауіпсіздік Комитеті де бар. Оған қоса мемлекеттік мәселелер жайлы 5 кеңесшісі бар:

Экономикалық мәселелер жайлы мемлекеттік кеңесші
Халықаралық қатынас жөніндегі мемлекеттік кеңесші
Ғылым және әлеуметтік мәселелер жөніндегі мемлекеттік кеңесші
Ақпарат, мәдениет және мемлекет істері жөніндегі мемлекеттік кеңесші
Қорғаныс және құқық қорғау жайлы мемлекеттік кеңесші.

Резиденциясы

2008 жылдан бері Душанбедегі Ұлт Сарайы (Коһи Миллат және Ақ Үй деп те аталады) Президенттің ресми резиденциясы болып келеді. Жиі ел сыртынан келген қонақтар осы сарайға келеді; арнайы мерекелер мен мерейтойлар сарайдың басты холлында өткізіледі. Оның құрылысы тәжіктердің тарихи патшасы Исмаил Ибн Ахмед Саманиге арналып басталған. 2008 жылғы тамыз айында сарай ресми түрде ашылып, дәл бірінші күні ғимаратта Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының жиналысы өткізілді. Сарай 500 банкнотасында бейнеленген.

2008 жылға дейін президенттік сарай басқа жерде, 1957 жылы құрастырылған ғимаратта орналасқан еді. Ол бұрын Тәжікстан Коммунистік партиясының Орталық Комитетінің басты штабы еді, және кеңес заманында , Хо Ши Мин, Никита Хрущёв, Леонид Брежнев және Борис Ельцин сияқты қонақтарды қарсы алды. 1992 жылдан бастап ол президенттік резиденция болды, бірақ 2008 жылы бұл статусынан айырылды. 2017 жылы ол Душанбе әкімінің уақытша кеңсесі болды. 2020 жылғы ақпанда ғимараттың бұзылуы жарияланды.

Президенттер тізімі


№	Аты-жөні (Өмір сүрген жылдары)	Президенттігі		Ұзақтығы		Сайлауы
Президент
1	Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов (1932 – 2016)	30 қараша 1990	31 тамыз 1991	1 жыл	Коммунистік	—
—	(1947 – 1992)	31 тамыз 1991	23 қыркүйек 1991	23 күн	Коммунистік	—
2	Рахмон Нәбиұлы Нәбиев (1930 – 1993)	23 қыркүйек 1991	6 қазан 1991	13 күн	Коммунистік	—
—	(1951 туған)	6 қазан 1991	2 желтоқсан 1991	57 күн	Коммунистік	—
(2)	Рахмон Нәбиұлы Нәбиев (1930 – 1993)	2 желтоқсан 1991	7 қыркүйек 1992	1 жыл	Коммунистік
—	(1951 туған)	20 қараша 1992	20 қараша 1992	74 күн	Коммунистік	—
Жоғарғы Кеңес төрағасы
—	Эмомали Шәріпұлы Рахмон (1952 туған)	20 қараша 1992	16 қараша 1994	1 жыл, 11 ай, 27 күн	Партиясыз	—
Президент
3	Эмомали Шәріпұлы Рахмон (1952 туған)	16 қараша 1994	қазіргі	29 жыл, 210+ күн	ТХДП

Қосымша ақпарат

20 қараша 1992 және 16 қараша 1994 жылдары аралығында елде президент лауазымы жоқ болды. Елде азаматтық соғыс басталғанда Тәжікстан президенті лауазымы жойылып, барлық жақтар арасындағы ымырашыл кандидат ретінде Жоғарғы Кеңестің (парламенттің) төрағасы лауазымы құрылды. Сол уақыт аралығында елдің де-юре басшысы Эмомали Рахмон болған.

Дереккөздер

Зарплаты президентов | Новости Таджикистана-ИА «Азия-Плюс» (орыс.). news.tj (6 мая 2014). Мұрағат көшірмесі 8 мамырдың 2014 Wayback Machine мұрағатында
Khashimov, Sher; Inoyatova, Tahmina Transforming Tajikistan: Between a Soviet past and a Tajik future (ағыл.). Әл-Жазира телеарнасы (14 April 2021). Тексерілді, 18 маусым 2024.
Бывший президентский дворец в Душанбе почти полностью снесен (орыс.). asiaplustj.info (10 сентября 2020). Тексерілді, 18 маусым 2024.

[4] 20 қараша 1992 және 16 қараша 1994 жылдары аралығында елде президент лауазымы жоқ болды. Елде азаматтық соғыс басталғанда Тәжікстан президенті лауазымы жойылып, барлық жақтар арасындағы ымырашыл кандидат ретінде Жоғарғы Кеңестің (парламенттің) төрағасы лауазымы құрылды. Сол уақыт аралығында елдің де-юре басшысы Эмомали Рахмон болған.

[1] Зарплаты президентов | Новости Таджикистана-ИА «Азия-Плюс» (орыс.). news.tj (6 мая 2014). Мұрағат көшірмесі 8 мамырдың 2014 Wayback Machine мұрағатында

[2] Khashimov, Sher; Inoyatova, Tahmina Transforming Tajikistan: Between a Soviet past and a Tajik future (ағыл.). Әл-Жазира телеарнасы (14 April 2021). Тексерілді, 18 маусым 2024.

[3] Бывший президентский дворец в Душанбе почти полностью снесен (орыс.). asiaplustj.info (10 сентября 2020). Тексерілді, 18 маусым 2024.