Текст

Текст - жазбаша немесе баспа жүзінде хатқа түскен тіл (сөйлеу)туындысы.

Жалпы анықтама

Қағаз бетіне (немесе ағаш, тас, мата, тері, темір затына, не сүйекке) түскен жазулы текстің көлемі әр түрлі болып келе береді. Оның текст аталуы үлкен, не кішілігіне байланысты емес, мазмұнының тұтастығына, тиісінше басталып, лайықты аяқталғандығына қарай анықталады. Мазмұн тұтастығы болмаған жағдайда текст аяқталмаған, не үзінді, болмаса үзік (фрагмент) ретінде танылады. текст атауы жүйелі мазмұндалған барлық жанрларға ортақ, яғни, көркем әдебиет туындыларын да, ғылыми-зерттеу жұмыстарды да, сондай-ақ, ресми іс-қағаздары мен түрлі құжаттарды да атауға болады. Мысалы , Абай өлеңдері ішіңдегі: «Кеңжайлау -жалғыз бесік жас балаға, Алла асыраған бендесі аш бола ма? Ержеткен соң сыймайсың кең дүниеге, Тыныштық пен зар боларсың баспанаға,» - деген бір шумақ өлең бас-аяғы жұмыр, аяқталған текст Ап, көлемі 108 шумақ (432 жол) «Әзім әңгімесі» атты дастан - аяғы бітпей қалған болып есептеледі және оның соңғы 12 жолы кейіннен - 1943-44 жылдардағы экспедиция кезінде табылған.

Абайдың аудармасындығы тексттердің ерешеліктері

Абайдың М. Ю. Лермонтовтан аударған «Вадим», «Бородино» өлеңдері де үзінді тексттер. Оларды Абай түгел аудармай тастап кеткен бе, болмаса тексттердің жоғалып кеткендіктен, сақталған үзіндісі осы ғана ма, ол жағы ғылымға аян емес. Жалпы, Абай сөз қумай, мағына қуып аударған. Мысалы, түпнұсқада көлемі 98 жол «Бородино» өлеңінен Абай аударған текст небары 20 жол, яғни, түгел аударылмаған. Алайда, екі нұсқаны салыстырып қарағанда Абайдың орысша өлеңді көлем жағынан ұтып аударғаны да байқалады. Тұпнұсқадағы: «Да, были люди в наше время, Не то, что нынешнее племя, Богатыри, - не вы!...» - деген үш жолды Абай: - «Ондағы біздің адамдар, - Сендердей емес, балаңдар» - деп, екі жол өлеңмен тәржімалаған. Демек, толық аударылған күнде де қазақша текст орыс тіліндегі түпнұсқа текстпен көлем жағынан сәйкестенуі әбден мүмкін. Текст көлемін айқындау кейде автордың ықтиярынсыз да болады. Абайдың өз қолымен жазылған түпнұсқа тексттердің сақталып жарымағаны мәлім. Ақынның көп туындысы Мүрсейіт көшірмелері арқылы жеткен.

Ал, оның ел аузынан жазып алғанын, болмаса Абайдың қаламынан шыққан түпнұсқалардан көшіргенін ғылым әлі анықтаған жоқ. Зерттеушілердің пікіріне қарағанда Абайдың «Қарасөздерінің» жылы кейін қойылған. Мүрсейіт олардың жазылған жылына қарамай, қолына тиген уақытында көшіріп алып, реттік санын өзінше қойған. Кейінгі бастырушылар ол сандарды өзгертіп, басқа жүйемен реттеген. Мысалы, Мүрсейіт қолжазбасында «Жиырма бесінші сөз» болып жазылған текст кейіннен академиялық басылымдарда «Жиырма төртінші сөз» болып беріліп жүр. Сол секілді, ақынның 100 жылдық мерейтойы құрметіне 1948 жылы жарық көрген жинақта оның «Қырық бесінші сөзі» өз алдына жеке текст ретінде жарияланды. Оған дейін бұл сөз «Отыз жетінші қарасөздің» жалғасы деп қаралып келді. «Қырық бесінші сөздің» дербестігін библиограф-ғалымдар оның мазмұн жүйесіне қарап анықтаған. Абайдың ез қолынан шыққан «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» деген жалғыз түпнұсқа текстті 1934-35 ж. М. О. Әуезов басқарған экспедиция тапқан. Тексттің соңындағы 3 жол қолжазбаның тозың қылығынан ойылмағандығы себетті оны Әуезов басқарған комиссия мазмұнына қарап өз тарапынан толықтырған. Сөйтіп текст аяқталған сипат алған.

Дереккөздер

1. Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9