Плутоний

Плутоний (лат. Plutonіum; Pu) — элементтердің периодтық жүйесінің ІІІ тобындағы жасанды жолмен алынған бірінші радиоактивті хим. элемент; ат. н. 94, ат. м. 244,0642, актиноидтар тобына жатады. Плутонийді 1940 ж американдық ғалымдар Г.Сиборг, Э.Макмиллан, Дж.Кеннеди және А.Валь ашқан. Олар 238U элементін ауыр сутек ядросы дейтронмен сәулелендіру арқылы 239Pu-ді алды. Массалық сандары 232-ден 246-ға дейін болатын 15 изотопы белгілі. Тұрақты изотопы 244Pu (Т1/2 7,5107 жыл,  сәуле шығарғыш).

94 Нептуний ← Плутоний → Америций Sm ↑ Pu ↓ (Uqo) Периодическая система элементов 94Pu
Жай заттың сыртқы бейнесі
Радиоактивті күміс металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Плутоний, 94
Топ типі	Актиноидтар
Топ, период, блок	ІІІ, 7, f
Атомдық масса ()	[244] 244,0642 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Rn] 5f^6 7s^2
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 24, 8, 2
Атом радиусы	159
Химиялық қасиеттері
	187±1
	Pu^3+: 100 пм, Pu^4+: 86 пм, Pu^5+: 74 пм, Pu^6+: 71
	1,28 (Полинг шкаласы)
	Pu←Pu^4+ −1,25 В, Pu←Pu^3+ −2,0 В, Pu←Pu^2+ −1,2 В
Тотығу дәрежелері	+2, +3, +4, +5, +6, +7, +8
(бірінші электрон)	584.7 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық ()	19,84 г/см³
Балқу температурасы	°C; 912 ; 1182
Қайнау температурасы	°C; 3507 ; 5855
	2,8 кДж/моль
Булану жылуы	343,5 кДж/моль
	32,77 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	12,12 см³/моль
қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 1756 1953 2198 2511 2926 3499
Жай заттың кристаллдық торы
	Моноклиндік
	a=6,183 Å b=4,822 Å c=10,963 Å β=101,8° Å
	162 K
Басқа да қасиеттері
	(300 K) 6,74 Вт/(м·К)
Дыбыс жылдамдығы	2260
	96 ГПа
	43 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.21
	7440-07-5

Плутоний жылтыр, күмістей ақ металл, морт; тығыздығы 19,80 г/см3, балқу t 640^оС, қайнау t 3350^оС, 112^оС-тан төмен температурада моноклинді -фазасы тұрақты. Тотығу дәрежелері +3-тен +7-ге дейін, тұрақтысы +4. Түйірлі Плутоний ауада баяу тотығады, ұнтақ және жаңқа күйінде өздігінен тұтанғыш Плутоний — өте улы, адам организміне түскенде сүйектер мен бауырда жиналады.

Қыздырғанда галогендермен, H₂, N₂, S, NH₃-пен, сумен баяу әрекеттесіп, HCl, HСlO₄, H₃PO₄-терде ериді, концентрлі HNO₃ пен H₂SO₄-те салғырттанады. Көптеген металмен аралық металлидтер түзеді. Плутонийдің (ІV) оксиді PuO₂ — сарғыш қоңыр түсті кристалды ұнтақ, сәйкес гидроксиді Pu(OH)₄ қышқылдармен тұз түзеді; нитраттары, , т.б. тұздары өте күрделі технологиялық процестерде Плутонийді ураннан бөліп алуда пайдаланылады. Плутоний ядролық реакторларда, атомдық, т.б. қолданылады. 238Pu изотопынан қуаты 5, одан да көп жылға жететін ат. электрбатареялары жасалады.

Пайдаланылған әдебиет

“Қазақ Энциклопедиясы”, VII-том