Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Әбу Жафар Ат-Туси, Әбу Жафар Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Хасан Әбу Бәкр Насреддин ат-Туси (18.2.1201, Орта Азияның қаласы, — 25.6.1274, Бағдат) — математик, философ, астроном, әдебиет зерттеушісі.
| Әбу Жафар Ат-Туси محمد بن محمد بن الحسن الطوسی | |
|---|---|
 | |
| Дүниеге келгені: | Ақпанның 18-і 1201 |
| Қайтыс болғаны: | Маусымның 25-сі 1274 Бағдат |
| Мансабы: | астрономия, математика, философия, география, музыка, оптика, медицина, минералогия |
1256 ж. Хулагу ханның ордасына келіп, оның ақылшысы болған. Әзірбайжандағы әйгілі Мараға обсерваториясының негізін қалаған. Осы обсерваторияның ғалымдары Әбу Жафар Ат-Тусидің басшылығымен “Зидж Елхани” деп аталатын астрономиялық еңбек жазды. Әбу Жафар Ат-Тусидің көрнекті математикалық еңбектерінің бірі “Толық төртбұрыш туралы трактат” деп аталады. Мұнда тригонометрия тұңғыш рет өз алдына дербес пән ретінде баяндалады. Ол “Евклидті баяндау” деп аталатын шығармасында евклидтік емес геометрияның даму тарихында үлкен орны бар жаңалықтар ашты. Әбу Жафар Ат-Туси Архимедтің “Шар және цилиндр туралы” т.б. еңбектеріне талдау жасап, оның идеяларын ілгері дамытты. Әбу Жафар Ат-Тусидің еңбектері орта ғасырларда-ақ Еуропада кеңінен мәлім болды. Сөйтіп ол математика мен астрономияның дамуына игілікті ықпал етті. Ол Кухстанды билеуші сұрануымен этикалық тақырыпта “Ахлақи Насыри” атты еңбек жазды. Оның Әбу Наср әл-Фараби мен Әбу Әли ибн Синаның ғылыми-философиялық еңбектеріне жазған түсініктері құнды дүние болып саналады. Әбу Жафар Ат-Тусидің “ Асас әл-иктибас” атты логикалық кітабының 10-тарауы мен “Мизан әл-ашар” атты еңбегі поэзияның мәні мен өлшемдері, ұйқасы туралы жазылған. Сондай-ақ осы кітапта ол “Мизан әл-афкар” (1883 ж. жарияланды) атты кітабына түсінік береді.
Nasir al-Din al-Tusi(1201～1274) Толық аты: Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн ал-Хасан ат-Туси. оның аты тарихта бірнеше атпен сақталған, мысалға Хожа уи Туси, не Хожа Насир. Ол 1201 жылғы 18 ақпанда қазіргі Иранның Хорасан аймағына қарайтын Тус қаласында дүниеге келген. Ол туған кез моңғол империясының шарықтап дамып, бір елден кейін екінші елді жаулап ала бастаған кезіне тура келді. Ақыр түбінде моңғолдардың билігіне Қытайдан бастап шығыс Европаға дейінгі елдердің бәрі қарап болған кез еді. моңғол империясы қол астына кірген жердегі мәдени ошақтар мен ғылым ордаларының біразын қиратты, әсіресе, сол кездегі ислам әлемінің ғылым ордалары көп шығынға батқан кез еді. Ал Тусидың әкесі сол жердегі он екінші медресенің заң жөніндегі кеңесшісі болған. Он екінші медресе сол кездегі шиит мұсылмандарының діни оқуы мен уағыздарын жүргізетін маңызды орын болған. (al-tusi_nasir_4.jpg) Туси осы жерде діни сауатын ашып, өзінің нағашы ағасынан жаратылыстану бойынша көптеген дәрестер алады. Бұлардың ішінде логика, физика, метафизика және математикалар да болды, бірақ ерекше ден қойып үйренгені алгебра мен геометрия еді. 1214 жылы Шыңғысхан жаулап алуының бағытын Қытайдан шығыс Европаға қарай бұрды да, сол кезде ислам әлемінде біраз кеңшілік болды, осыны жақсы пайдаланған Туси 13 жасқа келген шағында Тус қаласынан 75 км қашықтықтағы Нишапурге кетеді. Нишапур білім қуған жасқа шөлін басар бұлақ іспетті болды, қалада көптеген оқымыстылармен қатар көптеген материалдар, математикалық трактаттар молынан табылатын, осы жерден ол медицина, философия және математиканы беріле оқиды. Шығыстың атақты ғұламалары Әл-Фараби, Әл-Бируни, Әл-Хорезми, Омар Хайямның және басқа да даналардың шығармаларнан сусындайды. Оған математиканы Камал ал-Дин ибн Жүніс (атақты математик Шараф ал－Дин ал－Тусидің оқушысы) өтеді. Кейіннен 1256 жылдары ол Аламут қаласына келіп сол жерде ғылыммен және орда жұмысымен айналысады. Ол біраз шығарма жазған, бірақ, өмірінің көп бөлігін көшіп-қонумен өткізген ғұламаның бізге жеткен шығармасы аз, ең алғашқы трактаты 1232 жылы жазылған «Ахлақ-и насри» (Akhlaq-i nasiri), бұл трактатта математика, философия, логика мәселерімен қатар астрономия мәселелері де қаралған. Ғұлама 1274 жылы 26 маусымда Бағдатка жақын жердегі Кадимайн деген жерде қайтыс болды. Нәсір ад-Дин ат-Туси – Птолемей идеяларына қарсылық білдірген ғалымдардың бірі болды. Ол да басқалар секілді Птолемей көзқарастарының маңызды маңызды қателіктеріне көңіл бөлді. Нәсір ад-Дин ат-Туси Птолемейдің планеталар Жер құрылғысын айналады деген теориясын сұраққа алды. Тусидің көзқарасы Ислам әлемінде, әсіресе оның батысындағы Андалузияда басқа мұсылман ғалыммен расталды. Нәсір ад-Дин ат-Тусиден кейін басқа мұсылман ғалымдар, атап айтқанда Әбу Райхан Бируни, Ибн Хайсам және басқалар Птолемей көзқарастарын сынады. Теорияшылдардың көбісінің пікірінше, Кеплер мен Коперник өз жобаларын мұсылман ғалымдар, әсіресе Нәсір ад-Дин ат-Тусидің көзқарастарына сүйенген
Дереккөздер
- Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
 | Бұл — Ислам туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Әbu Zhafar At Tusi Әbu Zhafar Muhammed ibn Muhammed ibn Hasan Әbu Bәkr Nasreddin at Tusi 18 2 1201 Orta Aziyanyn kalasy 25 6 1274 Bagdat matematik filosof astronom әdebiet zertteushisi Әbu Zhafar At Tusi محمد بن محمد بن الحسن الطوسیDүniege kelgeni Akpannyn 18 i 1201Қajtys bolgany Mausymnyn 25 si 1274 BagdatMansaby astronomiya matematika filosofiya geografiya muzyka optika medicina mineralogiya 1256 zh Hulagu hannyn ordasyna kelip onyn akylshysy bolgan Әzirbajzhandagy әjgili Maraga observatoriyasynyn negizin kalagan Osy observatoriyanyn galymdary Әbu Zhafar At Tusidin basshylygymen Zidzh Elhani dep atalatyn astronomiyalyk enbek zhazdy Әbu Zhafar At Tusidin kornekti matematikalyk enbekterinin biri Tolyk tortburysh turaly traktat dep atalady Munda trigonometriya tungysh ret oz aldyna derbes pәn retinde bayandalady Ol Evklidti bayandau dep atalatyn shygarmasynda evklidtik emes geometriyanyn damu tarihynda үlken orny bar zhanalyktar ashty Әbu Zhafar At Tusi Arhimedtin Shar zhәne cilindr turaly t b enbekterine taldau zhasap onyn ideyalaryn ilgeri damytty Әbu Zhafar At Tusidin enbekteri orta gasyrlarda ak Europada keninen mәlim boldy Sojtip ol matematika men astronomiyanyn damuyna igilikti ykpal etti Ol Kuhstandy bileushi suranuymen etikalyk takyrypta Ahlaki Nasyri atty enbek zhazdy Onyn Әbu Nasr әl Farabi men Әbu Әli ibn Sinanyn gylymi filosofiyalyk enbekterine zhazgan tүsinikteri kundy dүnie bolyp sanalady Әbu Zhafar At Tusidin Asas әl iktibas atty logikalyk kitabynyn 10 tarauy men Mizan әl ashar atty enbegi poeziyanyn mәni men olshemderi ujkasy turaly zhazylgan Sondaj ak osy kitapta ol Mizan әl afkar 1883 zh zhariyalandy atty kitabyna tүsinik beredi Nasir al Din al Tusi 1201 1274 Tolyk aty Muhammed ibn Muhammed ibn al Hasan at Tusi onyn aty tarihta birneshe atpen saktalgan mysalga Hozha ui Tusi ne Hozha Nasir Ol 1201 zhylgy 18 akpanda kazirgi Irannyn Horasan ajmagyna karajtyn Tus kalasynda dүniege kelgen Ol tugan kez mongol imperiyasynyn sharyktap damyp bir elden kejin ekinshi eldi zhaulap ala bastagan kezine tura keldi Akyr tүbinde mongoldardyn biligine Қytajdan bastap shygys Evropaga dejingi elderdin bәri karap bolgan kez edi mongol imperiyasy kol astyna kirgen zherdegi mәdeni oshaktar men gylym ordalarynyn birazyn kiratty әsirese sol kezdegi islam әleminin gylym ordalary kop shygynga batkan kez edi Al Tusidyn әkesi sol zherdegi on ekinshi medresenin zan zhonindegi kenesshisi bolgan On ekinshi medrese sol kezdegi shiit musylmandarynyn dini okuy men uagyzdaryn zhүrgizetin manyzdy oryn bolgan al tusi nasir 4 jpg Tusi osy zherde dini sauatyn ashyp ozinin nagashy agasynan zharatylystanu bojynsha koptegen dәrester alady Bulardyn ishinde logika fizika metafizika zhәne matematikalar da boldy birak erekshe den kojyp үjrengeni algebra men geometriya edi 1214 zhyly Shyngyshan zhaulap aluynyn bagytyn Қytajdan shygys Evropaga karaj burdy da sol kezde islam әleminde biraz kenshilik boldy osyny zhaksy pajdalangan Tusi 13 zhaska kelgen shagynda Tus kalasynan 75 km kashyktyktagy Nishapurge ketedi Nishapur bilim kugan zhaska sholin basar bulak ispetti boldy kalada koptegen okymystylarmen katar koptegen materialdar matematikalyk traktattar molynan tabylatyn osy zherden ol medicina filosofiya zhәne matematikany berile okidy Shygystyn atakty gulamalary Әl Farabi Әl Biruni Әl Horezmi Omar Hajyamnyn zhәne baska da danalardyn shygarmalarnan susyndajdy Ogan matematikany Kamal al Din ibn Zhүnis atakty matematik Sharaf al Din al Tusidin okushysy otedi Kejinnen 1256 zhyldary ol Alamut kalasyna kelip sol zherde gylymmen zhәne orda zhumysymen ajnalysady Ol biraz shygarma zhazgan birak omirinin kop boligin koship konumen otkizgen gulamanyn bizge zhetken shygarmasy az en algashky traktaty 1232 zhyly zhazylgan Ahlak i nasri Akhlaq i nasiri bul traktatta matematika filosofiya logika mәselerimen katar astronomiya mәseleleri de karalgan Ғulama 1274 zhyly 26 mausymda Bagdatka zhakyn zherdegi Kadimajn degen zherde kajtys boldy Nәsir ad Din at Tusi Ptolemej ideyalaryna karsylyk bildirgen galymdardyn biri boldy Ol da baskalar sekildi Ptolemej kozkarastarynyn manyzdy manyzdy katelikterine konil boldi Nәsir ad Din at Tusi Ptolemejdin planetalar Zher kurylgysyn ajnalady degen teoriyasyn surakka aldy Tusidin kozkarasy Islam әleminde әsirese onyn batysyndagy Andaluziyada baska musylman galymmen rastaldy Nәsir ad Din at Tusiden kejin baska musylman galymdar atap ajtkanda Әbu Rajhan Biruni Ibn Hajsam zhәne baskalar Ptolemej kozkarastaryn synady Teoriyashyldardyn kobisinin pikirinshe Kepler men Kopernik oz zhobalaryn musylman galymdar әsirese Nәsir ad Din at Tusidin kozkarastaryna sүjengenDerekkozderIslam Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 ISBN 9965 26 322 1 Bul Islam turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz