Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бұл мақала әлі тексерістен өтпеді. Тексерілмеген мақалалардағы мәліметтер сенімсіз болуы мүмкін.
|
Митохондриялық ДНҚ (мтДНҚ) — эукариоттық жасушалардың органеллалары болып табылатын митохондрияларда (ядролық ДНҚ-дан айырмашылығы) табылған ДНҚ .
Митохондриялық ДНҚ-да кодталған гендер ядродан тыс (хромосоманың сыртында) орналасқан плазмагендер тобына жатады. Жасушаның цитоплазмасында шоғырланған осы тұқым қуалаушылық факторларының жиынтығы организмнің берілген түрінің плазмоны (геномынан айырмашылығы) құрайды .
Ашылу тарихы
Митохондриялық ДНҚ-ны 1963 жылы Стокгольм университетінде Маргит Насс пен Сильвен Насс электронды микроскопия көмегімен және тәуелсіз ғалымдар Эллен Харлсбруннер, Ганс Туппи және Готфрид Шац университетте ашытқы митохондриялық фракцияларының биохимиялық талдауында ашты. 1964 жылы .
Митохондриялық ДНҚ-ның шығу тегі туралы теориялар
Эндосимбиотикалық теорияға сәйкес, митохондриялық ДНҚ бактериялардың дөңгелек ДНҚ молекулаларынан пайда болды, сондықтан ядролық геномнан басқа шығу тегі бар. Енді митохондриялар монофилиялық текті, яғни оларды эукариоттардың ата-бабалары бір рет қана алған деген көзқарас басым.
ДНҚ нуклеотидтер тізбегінің ұқсастығына сүйене отырып, тірі прокариоттардың ішіндегі митохондриялардың ең жақын туыстары альфа-протеобактериялар болып табылады (атап айтқанда, риккетсиялар митохондрияларға жақын деген болжам жасалды). Митохондриялық геномдарды салыстырмалы талдау эволюция барысында қазіргі митохондриялардың ата-бабаларының гендерінің жасуша ядросына біртіндеп ауысқанын көрсетеді. Митохондриялық ДНҚ-ның кейбір ерекшеліктері эволюциялық тұрғыдан түсіндірілмеген күйінде қалады (мысалы, интрондардың едәуір көп саны, триплеттердің дәстүрлі емес қолданылуы және т.б.). Митохондриялық геномның өлшемі шектеулі болғандықтан, митохондриялық ақуыздардың көпшілігі ядрода кодталады. Сонымен қатар митохондриялық тРНҚ-ның көпшілігі митохондриялық геноммен кодталады.
Митохондриялық ДНҚ молекулаларының пішіні мен саны
Зерттелетін организмдердің көпшілігінде митохондрияларда тек қана дөңгелек ДНҚ молекулалары болады, кейбір өсімдіктерде дөңгелек және сызықты молекулалар бір уақытта болады, ал бірқатар протисталарда (мысалы, кірпікшелілер ) тек сызықты молекулалар болады.
Сүтқоректілердің митохондрияларында әдетте дөңгелек ДНҚ молекулаларының екі-он бірдей көшірмесі болады.
Өсімдіктерде әрбір митохондрияда рекомбинацияға қабілетті әртүрлі мөлшердегі бірнеше ДНҚ молекулалары болады.
Кинетопласидтік қатардағы протисталарда (мысалы, трипаносомаларда) митохондриялардың арнайы бөлімінде (кинетопласт) ДНҚ молекулаларының екі түрі бар - ұзындығы шамамен 21 кб бірдей макси-сақиналар (20-50 дана). және шағын сақиналар (20 000-55 000 дана, 300-ге жуық сорттар, орташа ұзындығы шамамен 1000 б.б.). Барлық сақиналар бір желіге қосылады (катенендер), ол әрбір репликация циклімен жойылады және қалпына келеді. Максималды сақиналар басқа организмдердің митохондриялық ДНҚ-сына гомолог болып табылады. Әрбір шағын сақина төрт ұқсас сақталған аймақты және төрт бірегей гиперайнымалы аймақты қамтиды. Қысқа бағыттаушы РНҚ молекулалары (гидРНҚ) шағын шеңберлерде кодталған, олар жоғарғы шеңберлердің гендерінен транскрипцияланған РНҚ өңдейді.
Митохондриялық ДНҚ тұрақтылығы
Митохондриялық ДНҚ тыныс алу тізбегі тудыратын реактивті оттегі түрлеріне олардың жақын орналасуына байланысты ерекше сезімтал. Митохондриялық ДНҚ белоктармен байланысқанымен, ядролық ДНҚ-ға қарағанда олардың қорғаныш рөлі азырақ. Мутациялар митохондриялық ДНҚ тудыруы мүмкін ана арқылы берілетін тұқым қуалайтын аурулар . Сондай-ақ митохондриялық ДНҚ мутациясының қартаю процесіне және жасқа байланысты патологиялардың дамуына ықтимал үлесін көрсететін деректер бар. Адамдарда митохондриялық ДНҚ әдетте әр жасушада 100-10 000 көшірмеде болады (сперматозоидтар мен жұмыртқалар ерекшелік болып табылады). Митохондриялық геномдардың көптігі митохондриялық аурулардың көріну ерекшеліктерімен байланысты - әдетте олардың кеш басталуы және өте өзгермелі белгілері.
Митохондриялық тұқым қуалаушылық
Аналық мұрагерлік
Көп жасушалы организмдердің көпшілігінде митохондриялық ДНҚ анадан тұқым қуалайды. Жұмыртқада сперматозоидқа қарағанда митохондриялық ДНҚ-ның бірнеше рет көп көшірмелері бар. Сперматозоидта әдетте оннан аспайтын митохондрия (адамда бір спираль тәрізді бұралған митохондрия), ұсақ теңіз кірпі жұмыртқаларында – бірнеше жүз мың, ал ірі бақа жұмыртқаларында – ондаған миллион болады. Сонымен қатар, ұрық митохондриялары әдетте ұрықтанғаннан кейін деградацияға ұшырайды .
Жыныстық көбею кезінде митохондриялар әдетте аналық жолмен ғана тұқым қуалайды, ұрық митохондриялары әдетте ұрықтанғаннан кейін жойылады. Сонымен қатар, сперматозоидтардың митохондрияларының көп бөлігі ұрықтандыру кезінде кейде жоғалып кететін жікшенің негізінде орналасқан. 1999 жылы сперматозоидтардың митохондриялары убиквитинмен (зиготадағы аталық митохондриялардың бұзылуына әкелетін белгі белок) таңбаланғаны анықталды .
Митохондриялық ДНҚ жоғары деңгейде сақталмағандықтан және мутация жылдамдығы жоғары, ол тірі организмдердің филогенезін (эволюциялық қатынасын) зерттеу үшін жақсы объект болып табылады. Ол үшін әртүрлі түрлердегі митохондриялық ДНҚ реттілігі арнайы компьютерлік бағдарламалардың көмегімен анықталып, салыстырылады және зерттелетін түрге эволюциялық ағаш алынады. Иттердің митохондриялық ДНҚ-сын зерттеу иттердің шығу тегін жабайы қасқырлардан анықтауға мүмкіндік берді . Адам популяцияларындағы митохондриялық ДНҚ-ны зерттеу қазіргі уақытта өмір сүретін барлық адамдардың гипотетикалық тегі « митохондриялық Хауаны » есептеуге мүмкіндік берді.
Әкелік мұрагерлік
Кейбір түрлер үшін митохондриялық ДНҚ-ның аталық линия арқылы берілуі, мысалы, мидияларда көрсетілген . Дрозофила, бал аралары және цикадалар сияқты кейбір жәндіктер үшін де митохондриялардың аталық тұқым қуалауы сипатталған.
Сондай-ақ сүтқоректілердің митохондриялық аталық тұқым қуалауының дәлелі бар. Тышқандар үшін мұндай тұқым қуалаушылық жағдайлары сипатталған, сонымен бірге аталықтан алынған митохондриялар кейіннен қабылданбайды. Бұл құбылыс қой және клондалған ірі қара мал үшін көрсетілді.
Адамдардағы әкелік тұқым қуалаушылық
Соңғы уақытқа дейін адамның митохондриялары тек аналық тегі арқылы тұқым қуалайды деп есептелді. 2002 жылы аталық митохондриялық ДНҚ сенімді түрде анықталған науқастың бір ғана белгілі жағдайы болды .
Тек жақында 2018 жылы жүргізілген зерттеу адамның митохондриялық ДНҚ-сы кейде әлі де әкелік жолмен берілуі мүмкін екенін көрсетті. Аталық митохондриялардың аз мөлшері аналық жұмыртқаға сперматозоид цитоплазмасымен бірге ене алады, бірақ, әдетте, аталық митохондриялар содан кейін зиготадан жоғалады. Дегенмен, кейбір адамдарда «әкесінің митохондрияларының аман қалуына көмектесетін мутация» бар екені анықталды .
Митохондриялық геном
Сүтқоректілерде әрбір mtDNA молекуласында 15000-17000 негіз жұбы (адамда 16565 негізгі жұп – зерттеу 1981 жылы аяқталды , басқа дереккөз бойынша 16569 негізгі жұп ) және құрамында 37 ген бар – 13 кодтаушы ақуыздар. , 22 - тРНҚ гендер, 2 - рРНҚ (12S және 16S рРНҚ үшін бір ген). Басқа көп жасушалы жануарларда митохондриялық гендердің ұқсас жиынтығы бар, дегенмен кейбір гендер кейде болмауы мүмкін. Әртүрлі өсімдік түрлерінің, саңырауқұлақтардың және әсіресе протистердің mtDNA гендік құрамы айтарлықтай ерекшеленеді. Осылайша, белгілі митохондриялық геномдардың ең толықсы Якобид жгутяты Reclinomonas americana табылды: оның құрамында 97 ген бар, оның ішінде белоктарды кодтайтын 62 ген (27 рибосомалық белок, 23 электрон тасымалдау тізбегінің жұмысына және тотығу, фосфорлануға қатысатын ақуыз) сондай-ақ РНҚ-полимеразаның суббірліктері).
Ең кішкентай митохондриялық геномдардың бірінде безгек плазмодийі бар (шамамен 6000 бит). o., құрамында екі рРНҚ гені және үш белокты кодтайтын ген бар).
Кейбір протистердің (амеба дизентериясы, микроспоридиялар және лямблиялар) жақында ашылған вестигиальды митохондрияларында (митосомалар) ДНҚ жоқ.
Саңырауқұлақтардың әртүрлі түрлерінің митохондриялық геномдарында 19431 (бөліну ашытқысы Schizosaccharomyces pombe) бастап 100314 (sordariomycete Podospora anserina) жұптары бар .
Кейбір өсімдіктерде үлкен митохондриялық ДНҚ молекулалары (25 миллион негізгі жұпқа дейін) бар, оларда шамамен бірдей гендер және кіші mtDNA мөлшері бар. Митохондриялық ДНҚ ұзындығы тіпті бір тұқымдас өсімдіктерде де әртүрлі болуы мүмкін. Өсімдік митохондриялық ДНҚ кодталмаған қайталанатын тізбектерді қамтиды.
Адам геномында әрбір комплементарлы ДНҚ тізбегі үшін бір ғана промотор бар .
Адамның митохондриялық геномы келесі белоктар мен РНҚ-ны кодтайды:
| Белоктар немесе РНҚ | Гендер |
| NADH дегидрогеназа (I Кешен) | MT -ND1, MT-ND2, MT-ND3, MT-ND4, MT-ND4L, MT-ND5, MT-ND6 |
| Коэнзим Q - цитохром с редуктаза/цитохром b(III Кешен) | MT-CYB |
| цитохром с оксидаза (IV Кешен) | MT-CO1, MT-CO2, MT-CO3 |
| ATP синтазасы | MT-ATP6, MT-ATP8 |
| рРНҚ | MT-RNR1 (12S), MT- RNR2 (16S) |
| тРНҚ | MT-TA, MT-TC, MT-TD, MT-TE, MT-TF, MT-TG, MT-TH, MT-TI, MT-TK, MT-TL1, MT-TL2, MT-TM, MT- TN, MT-TP, MT-TQ, MT-TR, MT -TS1, MT-TS2, MT-TT, MT-TV, MT-TW, MT-TY, MT1X |
Митохондриялық ДНҚ-ның ерекшеліктері
Митохондриялық геномның кодтау тізбегінің (кодондардың) әмбебап ядролық ДНҚ кодтау тізбегінен кейбір айырмашылықтары бар.
Осылайша, AUA кодоны митохондриялық геномдағы метионинді кодтайды (ядролық ДНҚ-дағы изолейциннің орнына), AGA және AGG кодондары терминатор кодондары (ядролық ДНҚ-да аргининді кодтайды), митохондриялық геномдағы UGA кодоны триптопанды кодтайды.
Дәлірек айтсақ, біз митохондриялық ДНҚ туралы емес, ақуыз синтезі басталғанға дейін осы ДНҚ-дан шығарылатын (транскрипцияланған) мРНҚ туралы айтып отырмыз. Кодон белгілеуіндегі U ген РНҚ-ға транскрипцияланған кезде тиминді алмастыратын урацилді білдіреді.
тРНҚ гендерінің саны (22 ген) 32 тРНҚ гендері бар ядролық геномға қарағанда аз .
Адамның митохондриялық геномында ақпараттың шоғырланғандығы соншалық, әдетте, 3'-терминатор кодондарына сәйкес келетін нуклеотидтер мРНҚ-кодтау тізбектерінде ішінара жойылады .
Қолдану
Әртүрлі филогенетикалық теорияларды құруда қолданудан басқа, митохондриялық геномды зерттеу идентификацияның негізгі құралы болып табылады. Сәйкестендіру мүмкіндігі адамның митохондриялық геномында бар топтық және тіпті жеке айырмашылықтармен байланысты.
Митохондриялық ДНҚ-да кодталған цитохром с оксидаза суббірлігі I ген аймағының тізбегі жануарлардың ДНҚ штрих-кодтауымен байланысты жобаларда кеңінен қолданылады, яғни организмнің ДНҚ-дағы қысқа маркерлер негізінде белгілі бір таксонға жататынын анықтау . Өсімдіктерді штрих-кодтау үшін негізінен пластидтік ДНҚ-дағы екі маркердің комбинациясы қолданылады .
Орегон университетінің эмбриондық жасушалар және гендік терапия орталығындағы Шухрат Миталиповтың тобы тұқым қуалайтын митохондриялық ауруларды емдеу үшін митохондриялық ДНҚ ауыстыру әдісін ойлап тапты. Қазір Ұлыбританияда бұл әдістің клиникалық сынақтары басталды, олар «3-ата-аналық нәресте техникасы» - «үш ата-анадан шыққан бала» бейресми атауын алды. Бұл процедураның нәтижесінде Мексикада баланың дүниеге келгені туралы да белгілі .
Дереккөздер
- Джинкс Д., Нехромосомная наследственность, пер. с англ., М., 1966; Сэджер Р., Гены вне хромосом, в кн.: Молекулы и клетки, пер. с англ., М., 1966.
- Ellen Haslbrunner, and (1964 at the Institut for Biochemistry at the of the in , Австрия): «Deoxyribonucleic Acid Associated with Yeast Mitochondria» (PDF) Biochem. Biophys. Res. Commun. 15, 127—132.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1186/1741-7007-2-9 — PMID 15157274.
- Дымшиц Г. М. Сюрпризы митохондриального генома. Природа, 2002, N 6. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 шілде 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 18 мамыр 2014.
- doi:10.1016/j.exppara.2006.04.005. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 наурыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 мамыр 2009.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1042/CS20040148 — PMID 15279618.
- {{{тақырыбы}}}. — ISSN 0036-8075. — doi:10.1126/science.276.5319.1687 — PMID 9180076.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1126/science.1672472 — PMID 1672472.
- {{{тақырыбы}}}. — PMID 1628820.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1007/BF00351719 — PMID 8299176.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1371/journal.pone.0000892
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1038/352255a0 — PMID 1857422.
- {{{тақырыбы}}}. — PMID 9504930.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1038/sj.hdy.6800516 — PMID 15266295.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1016/S0014-5793(98)00350-0 — PMID 9600265.
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1056/NEJMoa020350 — PMID 12192017.
- Митохондриальная ДНК может передаваться по отцовской линии • Полина Лосева • Новости науки на «Элементах» • Генетика, Микробиология. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 желтоқсан 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 желтоқсан 2018.
- Айала Ф. Д. Современная генетика. 1987.
- Архивированная копия. Басты дереккөзінен мұрағатталған 13 тамыз 2011.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 10 қазан 2009.
- Даниленко Н. Г., Давыденко О.Г — Миры геномов органелл
- Даниленко Н. Г., Давыденко О.Г — Миры геномов органелл
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1098/rspb.2002.2218
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1007/s13353-013-0180-y
- {{{тақырыбы}}}. — doi:10.1073/pnas.0905845106
- Алла Астахова Тонкая работа - 2. Блог о здравоохранении (22 тамыз 2017). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 23 тамыз 2017.
Сілтемелер
- Митомап – адамның митохондриялық геномының мәліметтер базасы
- Адам mtDNA Мұрағатталған 17 наурыздың 2018 жылы. - адам mtDNA толық реттілігінің деректер базасы
- Филотри М. Ван Овен және М. Кайзер
- Митохондриялық ДНҚ: ұмтылатын молекулалық генеалогқа арналған нұсқаулық Мұрағатталған 27 наурыздың 2018 жылы.
Тағы қараңыз
- Митохондриялық аурулар
- Митохондриялық Хауа
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bul makala әli tekseristen otpedi Tekserilmegen makalalardagy mәlimetter senimsiz boluy mүmkin Tekserushilerge nuskaulykty oku үshin on zhaktagy korset degendi basynyz Makala tekserushilerge makalany tekserildi dep belgileu үshin bul үlgini alyp tastanyz Makalany tirkelgenine 6 aj bolgan 500 ondeme zhasagan barlyk katysushylar zhәne osy eki sharttyn bireuin bolsada kanagattandyratyn katysushylar tekserildi dep belgilej alady 2015 zhyldyn shildesinen bergi tekserilmegen makalalar myna sanatta tizimdeledi Sanat Uikipediya Tekserilmegen makalalar Osy ajdagy tekserilmegen makalalar sanatyn bastau Osy ajdagy tekserildi dep belgilengen makalalar https kk wikipedia org w index php title Arnajy Zhuyktagy ozgerister amp tagfilter Tekserildi dep belgiledi Bul makalany 2023 04 25 18 29 kezinde 17 aj buryn zhurnaly үlesi songy ret ondedi Tekserilmegender 2160 0 tamyz 2022 Mitohondriyalyk DNҚ mtDNҚ eukariottyk zhasushalardyn organellalary bolyp tabylatyn mitohondriyalarda yadrolyk DNҚ dan ajyrmashylygy tabylgan DNҚ Mitohondriyalyk DNҚ da kodtalgan gender yadrodan tys hromosomanyn syrtynda ornalaskan plazmagender tobyna zhatady Zhasushanyn citoplazmasynda shogyrlangan osy tukym kualaushylyk faktorlarynyn zhiyntygy organizmnin berilgen tүrinin plazmony genomynan ajyrmashylygy kurajdy Ashylu tarihyMitohondriyalyk DNҚ ny 1963 zhyly Stokgolm universitetinde Margit Nass pen Silven Nass elektrondy mikroskopiya komegimen zhәne tәuelsiz galymdar Ellen Harlsbrunner Gans Tuppi zhәne Gotfrid Shac universitette ashytky mitohondriyalyk frakciyalarynyn biohimiyalyk taldauynda ashty 1964 zhyly Mitohondriyalyk DNҚ nyn shygu tegi turaly teoriyalarEndosimbiotikalyk teoriyaga sәjkes mitohondriyalyk DNҚ bakteriyalardyn dongelek DNҚ molekulalarynan pajda boldy sondyktan yadrolyk genomnan baska shygu tegi bar Endi mitohondriyalar monofiliyalyk tekti yagni olardy eukariottardyn ata babalary bir ret kana algan degen kozkaras basym DNҚ nukleotidter tizbeginin uksastygyna sүjene otyryp tiri prokariottardyn ishindegi mitohondriyalardyn en zhakyn tuystary alfa proteobakteriyalar bolyp tabylady atap ajtkanda rikketsiyalar mitohondriyalarga zhakyn degen bolzham zhasaldy Mitohondriyalyk genomdardy salystyrmaly taldau evolyuciya barysynda kazirgi mitohondriyalardyn ata babalarynyn genderinin zhasusha yadrosyna birtindep auyskanyn korsetedi Mitohondriyalyk DNҚ nyn kejbir erekshelikteri evolyuciyalyk turgydan tүsindirilmegen kүjinde kalady mysaly introndardyn edәuir kop sany tripletterdin dәstүrli emes koldanyluy zhәne t b Mitohondriyalyk genomnyn olshemi shekteuli bolgandyktan mitohondriyalyk akuyzdardyn kopshiligi yadroda kodtalady Sonymen katar mitohondriyalyk tRNҚ nyn kopshiligi mitohondriyalyk genommen kodtalady Mitohondriyalyk DNҚ molekulalarynyn pishini men sanyElektrondyk mikroskopiya adam mitohondriyalarynda mtDNA nyn nakty ornyn korsetedi Azhyratymdylyk 200 nm A Altyn bolshektermen mtDNA boyagannan kejin citoplazma arkyly kesindi B Ekstrakciyadan kejingi citoplazma Altyn bolshekterimen bajlanysty mtDNA ornynda kaldy Iborra et al 2004 Zertteletin organizmderdin kopshiliginde mitohondriyalarda tek kana dongelek DNҚ molekulalary bolady kejbir osimdikterde dongelek zhәne syzykty molekulalar bir uakytta bolady al birkatar protistalarda mysaly kirpiksheliler tek syzykty molekulalar bolady Sүtkorektilerdin mitohondriyalarynda әdette dongelek DNҚ molekulalarynyn eki on birdej koshirmesi bolady Өsimdikterde әrbir mitohondriyada rekombinaciyaga kabiletti әrtүrli molsherdegi birneshe DNҚ molekulalary bolady Kinetoplasidtik katardagy protistalarda mysaly tripanosomalarda mitohondriyalardyn arnajy boliminde kinetoplast DNҚ molekulalarynyn eki tүri bar uzyndygy shamamen 21 kb birdej maksi sakinalar 20 50 dana zhәne shagyn sakinalar 20 000 55 000 dana 300 ge zhuyk sorttar ortasha uzyndygy shamamen 1000 b b Barlyk sakinalar bir zhelige kosylady katenender ol әrbir replikaciya ciklimen zhojylady zhәne kalpyna keledi Maksimaldy sakinalar baska organizmderdin mitohondriyalyk DNҚ syna gomolog bolyp tabylady Әrbir shagyn sakina tort uksas saktalgan ajmakty zhәne tort biregej giperajnymaly ajmakty kamtidy Қyska bagyttaushy RNҚ molekulalary gidRNҚ shagyn shenberlerde kodtalgan olar zhogargy shenberlerdin genderinen transkripciyalangan RNҚ ondejdi Mitohondriyalyk DNҚ turaktylygyMitohondriyalyk DNҚ tynys alu tizbegi tudyratyn reaktivti ottegi tүrlerine olardyn zhakyn ornalasuyna bajlanysty erekshe sezimtal Mitohondriyalyk DNҚ beloktarmen bajlanyskanymen yadrolyk DNҚ ga karaganda olardyn korganysh roli azyrak Mutaciyalar mitohondriyalyk DNҚ tudyruy mүmkin ana arkyly beriletin tukym kualajtyn aurular Sondaj ak mitohondriyalyk DNҚ mutaciyasynyn kartayu procesine zhәne zhaska bajlanysty patologiyalardyn damuyna yktimal үlesin korsetetin derekter bar Adamdarda mitohondriyalyk DNҚ әdette әr zhasushada 100 10 000 koshirmede bolady spermatozoidtar men zhumyrtkalar erekshelik bolyp tabylady Mitohondriyalyk genomdardyn koptigi mitohondriyalyk aurulardyn korinu erekshelikterimen bajlanysty әdette olardyn kesh bastaluy zhәne ote ozgermeli belgileri Mitohondriyalyk tukym kualaushylykAnalyk muragerlik Kop zhasushaly organizmderdin kopshiliginde mitohondriyalyk DNҚ anadan tukym kualajdy Zhumyrtkada spermatozoidka karaganda mitohondriyalyk DNҚ nyn birneshe ret kop koshirmeleri bar Spermatozoidta әdette onnan aspajtyn mitohondriya adamda bir spiral tәrizdi buralgan mitohondriya usak teniz kirpi zhumyrtkalarynda birneshe zhүz myn al iri baka zhumyrtkalarynda ondagan million bolady Sonymen katar uryk mitohondriyalary әdette uryktangannan kejin degradaciyaga ushyrajdy Zhynystyk kobeyu kezinde mitohondriyalar әdette analyk zholmen gana tukym kualajdy uryk mitohondriyalary әdette uryktangannan kejin zhojylady Sonymen katar spermatozoidtardyn mitohondriyalarynyn kop boligi uryktandyru kezinde kejde zhogalyp ketetin zhikshenin negizinde ornalaskan 1999 zhyly spermatozoidtardyn mitohondriyalary ubikvitinmen zigotadagy atalyk mitohondriyalardyn buzyluyna әkeletin belgi belok tanbalangany anyktaldy Mitohondriyalyk DNҚ zhogary dengejde saktalmagandyktan zhәne mutaciya zhyldamdygy zhogary ol tiri organizmderdin filogenezin evolyuciyalyk katynasyn zertteu үshin zhaksy obekt bolyp tabylady Ol үshin әrtүrli tүrlerdegi mitohondriyalyk DNҚ rettiligi arnajy kompyuterlik bagdarlamalardyn komegimen anyktalyp salystyrylady zhәne zertteletin tүrge evolyuciyalyk agash alynady Itterdin mitohondriyalyk DNҚ syn zertteu itterdin shygu tegin zhabajy kaskyrlardan anyktauga mүmkindik berdi Adam populyaciyalaryndagy mitohondriyalyk DNҚ ny zertteu kazirgi uakytta omir sүretin barlyk adamdardyn gipotetikalyk tegi mitohondriyalyk Hauany esepteuge mүmkindik berdi Әkelik muragerlik Kejbir tүrler үshin mitohondriyalyk DNҚ nyn atalyk liniya arkyly berilui mysaly midiyalarda korsetilgen Drozofila bal aralary zhәne cikadalar siyakty kejbir zhәndikter үshin de mitohondriyalardyn atalyk tukym kualauy sipattalgan Sondaj ak sүtkorektilerdin mitohondriyalyk atalyk tukym kualauynyn dәleli bar Tyshkandar үshin mundaj tukym kualaushylyk zhagdajlary sipattalgan sonymen birge atalyktan alyngan mitohondriyalar kejinnen kabyldanbajdy Bul kubylys koj zhәne klondalgan iri kara mal үshin korsetildi Adamdardagy әkelik tukym kualaushylyk Songy uakytka dejin adamnyn mitohondriyalary tek analyk tegi arkyly tukym kualajdy dep esepteldi 2002 zhyly atalyk mitohondriyalyk DNҚ senimdi tүrde anyktalgan naukastyn bir gana belgili zhagdajy boldy Tek zhakynda 2018 zhyly zhүrgizilgen zertteu adamnyn mitohondriyalyk DNҚ sy kejde әli de әkelik zholmen berilui mүmkin ekenin korsetti Atalyk mitohondriyalardyn az molsheri analyk zhumyrtkaga spermatozoid citoplazmasymen birge ene alady birak әdette atalyk mitohondriyalar sodan kejin zigotadan zhogalady Degenmen kejbir adamdarda әkesinin mitohondriyalarynyn aman kaluyna komektesetin mutaciya bar ekeni anyktaldy Mitohondriyalyk genomSүtkorektilerde әrbir mtDNA molekulasynda 15000 17000 negiz zhuby adamda 16565 negizgi zhup zertteu 1981 zhyly ayaktaldy baska derekkoz bojynsha 16569 negizgi zhup zhәne kuramynda 37 gen bar 13 kodtaushy akuyzdar 22 tRNҚ gender 2 rRNҚ 12S zhәne 16S rRNҚ үshin bir gen Baska kop zhasushaly zhanuarlarda mitohondriyalyk genderdin uksas zhiyntygy bar degenmen kejbir gender kejde bolmauy mүmkin Әrtүrli osimdik tүrlerinin sanyraukulaktardyn zhәne әsirese protisterdin mtDNA gendik kuramy ajtarlyktaj erekshelenedi Osylajsha belgili mitohondriyalyk genomdardyn en tolyksy Yakobid zhgutyaty Reclinomonas americana tabyldy onyn kuramynda 97 gen bar onyn ishinde beloktardy kodtajtyn 62 gen 27 ribosomalyk belok 23 elektron tasymaldau tizbeginin zhumysyna zhәne totygu fosforlanuga katysatyn akuyz sondaj ak RNҚ polimerazanyn subbirlikteri En kishkentaj mitohondriyalyk genomdardyn birinde bezgek plazmodiji bar shamamen 6000 bit o kuramynda eki rRNҚ geni zhәne үsh belokty kodtajtyn gen bar Kejbir protisterdin ameba dizenteriyasy mikrosporidiyalar zhәne lyambliyalar zhakynda ashylgan vestigialdy mitohondriyalarynda mitosomalar DNҚ zhok Sanyraukulaktardyn әrtүrli tүrlerinin mitohondriyalyk genomdarynda 19431 bolinu ashytkysy Schizosaccharomyces pombe bastap 100314 sordariomycete Podospora anserina zhuptary bar Kejbir osimdikterde үlken mitohondriyalyk DNҚ molekulalary 25 million negizgi zhupka dejin bar olarda shamamen birdej gender zhәne kishi mtDNA molsheri bar Mitohondriyalyk DNҚ uzyndygy tipti bir tukymdas osimdikterde de әrtүrli boluy mүmkin Өsimdik mitohondriyalyk DNҚ kodtalmagan kajtalanatyn tizbekterdi kamtidy Adam genomynda әrbir komplementarly DNҚ tizbegi үshin bir gana promotor bar Adamnyn mitohondriyalyk genomy kelesi beloktar men RNҚ ny kodtajdy Beloktar nemese RNҚ GenderNADH degidrogenaza I Keshen MT ND1 MT ND2 MT ND3 MT ND4 MT ND4L MT ND5 MT ND6Koenzim Q citohrom s reduktaza citohrom b III Keshen MT CYBcitohrom s oksidaza IV Keshen MT CO1 MT CO2 MT CO3ATP sintazasy MT ATP6 MT ATP8rRNҚ MT RNR1 12S MT RNR2 16S tRNҚ MT TA MT TC MT TD MT TE MT TF MT TG MT TH MT TI MT TK MT TL1 MT TL2 MT TM MT TN MT TP MT TQ MT TR MT TS1 MT TS2 MT TT MT TV MT TW MT TY MT1XMitohondriyalyk DNҚ nyn erekshelikteriMitohondriyalyk genomnyn kodtau tizbeginin kodondardyn әmbebap yadrolyk DNҚ kodtau tizbeginen kejbir ajyrmashylyktary bar Osylajsha AUA kodony mitohondriyalyk genomdagy metionindi kodtajdy yadrolyk DNҚ dagy izolejcinnin ornyna AGA zhәne AGG kodondary terminator kodondary yadrolyk DNҚ da arginindi kodtajdy mitohondriyalyk genomdagy UGA kodony triptopandy kodtajdy Dәlirek ajtsak biz mitohondriyalyk DNҚ turaly emes akuyz sintezi bastalganga dejin osy DNҚ dan shygarylatyn transkripciyalangan mRNҚ turaly ajtyp otyrmyz Kodon belgileuindegi U gen RNҚ ga transkripciyalangan kezde timindi almastyratyn uracildi bildiredi tRNҚ genderinin sany 22 gen 32 tRNҚ genderi bar yadrolyk genomga karaganda az Adamnyn mitohondriyalyk genomynda akparattyn shogyrlangandygy sonshalyk әdette 3 terminator kodondaryna sәjkes keletin nukleotidter mRNҚ kodtau tizbekterinde ishinara zhojylady ҚoldanuӘrtүrli filogenetikalyk teoriyalardy kuruda koldanudan baska mitohondriyalyk genomdy zertteu identifikaciyanyn negizgi kuraly bolyp tabylady Sәjkestendiru mүmkindigi adamnyn mitohondriyalyk genomynda bar toptyk zhәne tipti zheke ajyrmashylyktarmen bajlanysty Mitohondriyalyk DNҚ da kodtalgan citohrom s oksidaza subbirligi I gen ajmagynyn tizbegi zhanuarlardyn DNҚ shtrih kodtauymen bajlanysty zhobalarda keninen koldanylady yagni organizmnin DNҚ dagy kyska markerler negizinde belgili bir taksonga zhatatynyn anyktau Өsimdikterdi shtrih kodtau үshin negizinen plastidtik DNҚ dagy eki markerdin kombinaciyasy koldanylady Oregon universitetinin embriondyk zhasushalar zhәne gendik terapiya ortalygyndagy Shuhrat Mitalipovtyn toby tukym kualajtyn mitohondriyalyk aurulardy emdeu үshin mitohondriyalyk DNҚ auystyru әdisin ojlap tapty Қazir Ұlybritaniyada bul әdistin klinikalyk synaktary bastaldy olar 3 ata analyk nәreste tehnikasy үsh ata anadan shykkan bala bejresmi atauyn aldy Bul proceduranyn nәtizhesinde Meksikada balanyn dүniege kelgeni turaly da belgili DerekkozderDzhinks D Nehromosomnaya nasledstvennost per s angl M 1966 Sedzher R Geny vne hromosom v kn Molekuly i kletki per s angl M 1966 Ellen Haslbrunner and 1964 at the Institut for Biochemistry at the of the in Avstriya Deoxyribonucleic Acid Associated with Yeast Mitochondria PDF Biochem Biophys Res Commun 15 127 132 takyryby doi 10 1186 1741 7007 2 9 PMID 15157274 Dymshic G M Syurprizy mitohondrialnogo genoma Priroda 2002 N 6 Basty derekkozinen muragattalgan 28 shilde 2012 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 18 mamyr 2014 doi 10 1016 j exppara 2006 04 005 Basty derekkozinen muragattalgan 31 nauryz 2011 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 11 mamyr 2009 takyryby doi 10 1042 CS20040148 PMID 15279618 takyryby ISSN 0036 8075 doi 10 1126 science 276 5319 1687 PMID 9180076 takyryby doi 10 1126 science 1672472 PMID 1672472 takyryby PMID 1628820 takyryby doi 10 1007 BF00351719 PMID 8299176 takyryby doi 10 1371 journal pone 0000892 takyryby doi 10 1038 352255a0 PMID 1857422 takyryby PMID 9504930 takyryby doi 10 1038 sj hdy 6800516 PMID 15266295 takyryby doi 10 1016 S0014 5793 98 00350 0 PMID 9600265 takyryby doi 10 1056 NEJMoa020350 PMID 12192017 Mitohondrialnaya DNK mozhet peredavatsya po otcovskoj linii Polina Loseva Novosti nauki na Elementah Genetika Mikrobiologiya Basty derekkozinen muragattalgan 24 zheltoksan 2018 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 24 zheltoksan 2018 Ajala F D Sovremennaya genetika 1987 Arhivirovannaya kopiya Basty derekkozinen muragattalgan 13 tamyz 2011 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 10 kazan 2009 Danilenko N G Davydenko O G Miry genomov organell Danilenko N G Davydenko O G Miry genomov organell takyryby doi 10 1098 rspb 2002 2218 takyryby doi 10 1007 s13353 013 0180 y takyryby doi 10 1073 pnas 0905845106 Alla Astahova Tonkaya rabota 2 Blog o zdravoohranenii 22 tamyz 2017 Basty derekkozinen muragattalgan 23 tamyz 2017 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 23 tamyz 2017 SiltemelerMitomap adamnyn mitohondriyalyk genomynyn mәlimetter bazasy Adam mtDNA Muragattalgan 17 nauryzdyn 2018 zhyly adam mtDNA tolyk rettiliginin derekter bazasy Filotri M Van Oven zhәne M Kajzer Mitohondriyalyk DNҚ umtylatyn molekulalyk genealogka arnalgan nuskaulyk Muragattalgan 27 nauryzdyn 2018 zhyly Tagy karanyzMitohondriyalyk aurular Mitohondriyalyk Haua