Индустрияландыру — кез келген салада ірі машиналық өндіріс құру процесі; мысалы, қоғамдық тамақтандырудың ірі механикаландырылған кәсіпорындарының ұйымдастырылуы.
Бұл процесс жаңа технологиялардың дамуымен байланысты, әсіресе энергетика және металлургия сияқты салаларда. Индустрияландыру барысында қоғам да кейбір өзгерістерге ұшырайды, оның дүниетанымы өзгереді. Еңбекке деген оң көзқарас жаңа технологиялар мен ғылыми жаңалықтарды мүмкіндігінше тезірек қолдануға деген ұмтылыспен бірге өндіріс пен халықтың табысының жедел өсуіне ықпал етеді. Нәтижесінде, сайып келгенде, барлық түрдегі өнімдер мен қызметтердің әлемдік нарығы кеңейіп келеді, бұл өз кезегінде инвестициялар мен одан әрі экономикалық өсуді ынталандырады.
Қазақстанда индустрияландыруды жүзеге асыру
Қазақстанды индустрияландырудың басталуымен Жезқазған-Ұлытау ауданында минералды ресурстарды жоспарлы тәртіппен айқындауға арналған база бар. Жезқазған мыс-көмір кен орындары және тұрақты геологиялық Байқоңыр-Барлавадағы алғашқы қадамдар ұйымдастыру мен іске асыруды бастады. Жезқазғандағы геологиялық зерттеулер кен орындарында кешенді жеделдетілген геологиялық барлау жұмыстарының ғылыми өлшемдерін толық растады. Жезқазған-Ұлытау ауданының кең ресурстарын геологиялық зерттеумен және өнеркәсіптік игерумен қатар, елімізде геологиялық ғылымдардың қалыптасуын бастаған геологиялық барлау жұмыстары ұйымдастырыла бастады. Жезқазған, Қарсақбай, Атбасар және спас кен аудандарын, Қарағанды көмір кен орнын, Қаратау полиметалл кен орындарын зерттеу үлкен перспективаға ие болды. Мыс өнеркәсібінің дамуын зерттеумен қатар ірі темір (Қарсақбай), марганец (Жезді), көмір (Байқоңыр, Қияқты), қорғасын кен орындарын зерттеу басталды
Қазақстанда Индустрияландыру процесінде елде ауыр өнеркәсіптің көптеген салаларын құру, сондай-ақ Қарағанды маңындағы Теміртауда ірі зауыт салу үлкен маңызға ие болды. Қазақстанның көрнекті ғалымдарының бірі Қаныш Имантайұлы Сәтбаев осы зауытты салу қажеттігін дәлелдеді. Ғылымның жетістігі тек объективті жағдайлар жасаумен ғана емес, сонымен бірге жеке ғалымдардың қажырлы еңбегімен де тікелей байланысты. Геолог Қ.Сәтбаев ел бойынша шашыраңқы геологиялық ұйымдардың күш-жігерін жұмылдырып, саланы стратегиялық шикізатпен қамтамасыз ету мәселесін шешуге барынша күш салды. Жезқазған, Жезді, қорғасын және Қазақстанның басқа да көптеген ірі аудандары жұмыс істеп тұрған зауыттарды шикізатпен үздіксіз қамтамасыз ету үшін әзірленді. Сәтбаевтың бастамасымен Маңғыстау, Мұғалжар және Торғай жер қойнауына зерттеу жүргізілді. Ол үш маңызды нәтижеге қол жеткізді: біріншісі - Жезқазған мыс кен орнының ашылуы, екіншісі-Қазақстан Ғылым Академиясының ашылуы мен басшылығына қосқан зор үлесі, үшіншісі — құру.
Алғашқы бес жылдағы құрылыс
Индустрияландыруды табысты дамыту үшін дамыған жолдарды, атап айтқанда теміржол желісін салу қажет болды. Алматыдан Семей қаласына дейін өтетін Түркістан-Сібір темір жолы сол кездегі Қазақстандағы ең маңызды құрылыс нысаны болды. Бұл жол пайдалануға берілмейінше, елдің шығыс және оңтүстік-шығыс өңірлерінің халық шаруашылығын ауқымды қайта құру сәтті жүргізілмейді. Түрксіб темір жолының құрылысы 1931 жылға дейін аяқталды. Бұрын қазіргі заманғы кірме жолдары болмаған аумақтар бойынша 1145 км-ге созылған Түрксіб темір жолы елдің үлкен аумақтарында Өндіргіш күштерді дамытуда және экономиканы құрылымдық қайта құруда маңызды рөл атқарды, сондай-ақ өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығын дамытудың маңызды факторына айналды. 1928-1940 жылдары республиканың темір жолдар желісі 50% - ға ұлғайып, 1658 км-ге жетті.
Қазақстандағы индустрияландыру ерекшеліктері
Өнеркәсіптік құрылыстың қарқынды өсуі жұмыс күшінің жетіспеушілігіне әкелді. Құрылыс алаңдарын жұмыс күшімен қамтамасыз ету және жұмыс істейтін қазақтарды оқытуды үнемдеу үшін билік елдің батыс аймақтарындағы жұмыссыз жұмысшыларды жалдады. 1931 жылдан 1940 жылға дейін республикаға 559 мың жұмысшы келді. Жұмыс күшін ұсынудың тағы бір көзі-мүлкі тәркіленген орталық облыстар мен Сібірден шаруаларды депортациялау болды. Республика комсомолы басшыларының бірі, ұлттық бағдары бар қазақ зиялысы Смағұл Сәдуақасов "еркін" жұмысшылардың еліміздің басқа бөліктерінен жаппай қоныс аударуына қарсы болды. 1928 жылы "халықтар мен ұлттар" мақаласында ол "Большевик" журналында индустрияландыру туралы өз көзқарастарын жариялады (№1 шығарылым). Жұмысшылардың едәуір бөлігі, әсіресе мамандандырылмаған, ұжымдастыру нәтижесінде депрессияға ұшыраған ауыл және ауыл шаруалары болды.
Индустрияландыру жетістіктері
Қазақстанның индустриялық дамуының 1926 — 1940 жылдары үлкен жетістіктерге жетті. Индустрияландырудың арқасында 1941 жылы Қазақстан ірі ауыл шаруашылығы өндірісі бар индустриалды республикаға айналды. Елдің көмір өнеркәсібі өркендеп, 1940 жылы оның 90 пайызы Қарағанды бассейніне тиесілі болды. Қарағанды көмір бассейні пен кейінгі КСРО-ның үшінші көмір орталығы болды.
Республиканың жеңіл және тамақ өнеркәсібі түбегейлі жетістіктерге жетті. Алматыда аяқ киім және екі тігін фабрикасы, Семейде былғары-ет комбинаты, Атырау консерві және Алматы жеміс-көкөніс комбинаттары, Талдықорған, Мерке, Жамбыл қант зауыттары, Алматыда темекі фабрикасы, нан зауыты мен май зауыттары шығарыла бастады.
Алайда, осы жетістіктерге қарамастан, КСРО-да шикізат аймағына айналған Қазақстан халқы еңбек бөлінісінің адам өмірі мен денсаулығы үшін өте күрделі, өте қауіпті және зиянды бөлігін орындады. Технологиялық өнім көлеміндегі жеңіл өнеркәсіптің үлесі 3% - дан аспады. Республиканың өнеркәсіптік кәсіпорындары халық тұтынатын тауарлардың 60% - удовлетвор ғана қанағаттандыра алды. Осылайша, авторитарлық-әкімшілік жүйе Одақтың жалпы шаруашылық кешеніндегі Қазақстанның табиғи ресурстарға бай рөлін айқындады.
Индустрияландыру барысында Қазақстанда жұмысшы табы қалыптасты. 1930 жылдардың ортасында экономикадағы жұмысшылардың 24% - ы жұмысшылар болды. Индустрияландыру кезеңінде қалалар урбанизация және кеңейту процесінде болды. 1940 жылы қала халқының жартысына жуығы 50 мыңнан астам халқы бар қалаларда шоғырланған.
Алайда, ауыр өнеркәсіптің қарқынды өсуі, ең алдымен, ауылдардың өндірістік күштерінің құлдырауымен байланысты екенін атап өткен жөн. Өнеркәсіптің қарқынды өсуі тұрғын үй құрылысымен және коммуналдық шаруашылықты жаңғыртумен қатар жүрмеді. Индустрияландыру кезінде экономиканы әртараптандыру, жеке меншік және жұмыссыздық жойылды. Әлеуметтік салада айтарлықтай өзгерістер болды: жұмысшы табының саны мен мамандану деңгейі өсті, жұмысшылар мен шаруалардан инженерлік-техникалық мамандардың жаңа отряды құрылды, басқару құрамы өсті . Әкімшілік басқаруды халық шаруашылығы түпкілікті жолға қойды.
Дереккөздер
- Қазақ тілі терминдер сөздігі I том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Industriyalandyru kez kelgen salada iri mashinalyk ondiris kuru procesi mysaly kogamdyk tamaktandyrudyn iri mehanikalandyrylgan kәsiporyndarynyn ujymdastyryluy Bul process zhana tehnologiyalardyn damuymen bajlanysty әsirese energetika zhәne metallurgiya siyakty salalarda Industriyalandyru barysynda kogam da kejbir ozgeristerge ushyrajdy onyn dүnietanymy ozgeredi Enbekke degen on kozkaras zhana tehnologiyalar men gylymi zhanalyktardy mүmkindiginshe tezirek koldanuga degen umtylyspen birge ondiris pen halyktyn tabysynyn zhedel osuine ykpal etedi Nәtizhesinde sajyp kelgende barlyk tүrdegi onimder men kyzmetterdin әlemdik narygy kenejip keledi bul oz kezeginde investiciyalar men odan әri ekonomikalyk osudi yntalandyrady Қazakstanda industriyalandyrudy zhүzege asyruҚazakstandy industriyalandyrudyn bastaluymen Zhezkazgan Ұlytau audanynda mineraldy resurstardy zhosparly tәrtippen ajkyndauga arnalgan baza bar Zhezkazgan mys komir ken oryndary zhәne turakty geologiyalyk Bajkonyr Barlavadagy algashky kadamdar ujymdastyru men iske asyrudy bastady Zhezkazgandagy geologiyalyk zertteuler ken oryndarynda keshendi zhedeldetilgen geologiyalyk barlau zhumystarynyn gylymi olshemderin tolyk rastady Zhezkazgan Ұlytau audanynyn ken resurstaryn geologiyalyk zertteumen zhәne onerkәsiptik igerumen katar elimizde geologiyalyk gylymdardyn kalyptasuyn bastagan geologiyalyk barlau zhumystary ujymdastyryla bastady Zhezkazgan Қarsakbaj Atbasar zhәne spas ken audandaryn Қaragandy komir ken ornyn Қaratau polimetall ken oryndaryn zertteu үlken perspektivaga ie boldy Mys onerkәsibinin damuyn zertteumen katar iri temir Қarsakbaj marganec Zhezdi komir Bajkonyr Қiyakty korgasyn ken oryndaryn zertteu bastaldy Қazakstanda Industriyalandyru procesinde elde auyr onerkәsiptin koptegen salalaryn kuru sondaj ak Қaragandy manyndagy Temirtauda iri zauyt salu үlken manyzga ie boldy Қazakstannyn kornekti galymdarynyn biri Қanysh Imantajuly Sәtbaev osy zauytty salu kazhettigin dәleldedi Ғylymnyn zhetistigi tek obektivti zhagdajlar zhasaumen gana emes sonymen birge zheke galymdardyn kazhyrly enbegimen de tikelej bajlanysty Geolog Қ Sәtbaev el bojynsha shashyranky geologiyalyk ujymdardyn kүsh zhigerin zhumyldyryp salany strategiyalyk shikizatpen kamtamasyz etu mәselesin sheshuge barynsha kүsh saldy Zhezkazgan Zhezdi korgasyn zhәne Қazakstannyn baska da koptegen iri audandary zhumys istep turgan zauyttardy shikizatpen үzdiksiz kamtamasyz etu үshin әzirlendi Sәtbaevtyn bastamasymen Mangystau Mugalzhar zhәne Torgaj zher kojnauyna zertteu zhүrgizildi Ol үsh manyzdy nәtizhege kol zhetkizdi birinshisi Zhezkazgan mys ken ornynyn ashyluy ekinshisi Қazakstan Ғylym Akademiyasynyn ashyluy men basshylygyna koskan zor үlesi үshinshisi kuru Algashky bes zhyldagy kurylys Industriyalandyrudy tabysty damytu үshin damygan zholdardy atap ajtkanda temirzhol zhelisin salu kazhet boldy Almatydan Semej kalasyna dejin otetin Tүrkistan Sibir temir zholy sol kezdegi Қazakstandagy en manyzdy kurylys nysany boldy Bul zhol pajdalanuga berilmejinshe eldin shygys zhәne ontүstik shygys onirlerinin halyk sharuashylygyn aukymdy kajta kuru sәtti zhүrgizilmejdi Tүrksib temir zholynyn kurylysy 1931 zhylga dejin ayaktaldy Buryn kazirgi zamangy kirme zholdary bolmagan aumaktar bojynsha 1145 km ge sozylgan Tүrksib temir zholy eldin үlken aumaktarynda Өndirgish kүshterdi damytuda zhәne ekonomikany kurylymdyk kajta kuruda manyzdy rol atkardy sondaj ak onerkәsiptik zhәne auyl sharuashylygyn damytudyn manyzdy faktoryna ajnaldy 1928 1940 zhyldary respublikanyn temir zholdar zhelisi 50 ga ulgajyp 1658 km ge zhetti Қazakstandagy industriyalandyru erekshelikteri Өnerkәsiptik kurylystyn karkyndy osui zhumys kүshinin zhetispeushiligine әkeldi Қurylys alandaryn zhumys kүshimen kamtamasyz etu zhәne zhumys istejtin kazaktardy okytudy үnemdeu үshin bilik eldin batys ajmaktaryndagy zhumyssyz zhumysshylardy zhaldady 1931 zhyldan 1940 zhylga dejin respublikaga 559 myn zhumysshy keldi Zhumys kүshin usynudyn tagy bir kozi mүlki tәrkilengen ortalyk oblystar men Sibirden sharualardy deportaciyalau boldy Respublika komsomoly basshylarynyn biri ulttyk bagdary bar kazak ziyalysy Smagul Sәduakasov erkin zhumysshylardyn elimizdin baska bolikterinen zhappaj konys audaruyna karsy boldy 1928 zhyly halyktar men ulttar makalasynda ol Bolshevik zhurnalynda industriyalandyru turaly oz kozkarastaryn zhariyalady 1 shygarylym Zhumysshylardyn edәuir boligi әsirese mamandandyrylmagan uzhymdastyru nәtizhesinde depressiyaga ushyragan auyl zhәne auyl sharualary boldy Industriyalandyru zhetistikteri Қazakstannyn industriyalyk damuynyn 1926 1940 zhyldary үlken zhetistikterge zhetti Industriyalandyrudyn arkasynda 1941 zhyly Қazakstan iri auyl sharuashylygy ondirisi bar industrialdy respublikaga ajnaldy Eldin komir onerkәsibi orkendep 1940 zhyly onyn 90 pajyzy Қaragandy bassejnine tiesili boldy Қaragandy komir bassejni pen kejingi KSRO nyn үshinshi komir ortalygy boldy Respublikanyn zhenil zhәne tamak onerkәsibi tүbegejli zhetistikterge zhetti Almatyda ayak kiim zhәne eki tigin fabrikasy Semejde bylgary et kombinaty Atyrau konservi zhәne Almaty zhemis kokonis kombinattary Taldykorgan Merke Zhambyl kant zauyttary Almatyda temeki fabrikasy nan zauyty men maj zauyttary shygaryla bastady Alajda osy zhetistikterge karamastan KSRO da shikizat ajmagyna ajnalgan Қazakstan halky enbek bolinisinin adam omiri men densaulygy үshin ote kүrdeli ote kauipti zhәne ziyandy boligin oryndady Tehnologiyalyk onim kolemindegi zhenil onerkәsiptin үlesi 3 dan aspady Respublikanyn onerkәsiptik kәsiporyndary halyk tutynatyn tauarlardyn 60 udovletvor gana kanagattandyra aldy Osylajsha avtoritarlyk әkimshilik zhүje Odaktyn zhalpy sharuashylyk keshenindegi Қazakstannyn tabigi resurstarga baj rolin ajkyndady Industriyalandyru barysynda Қazakstanda zhumysshy taby kalyptasty 1930 zhyldardyn ortasynda ekonomikadagy zhumysshylardyn 24 y zhumysshylar boldy Industriyalandyru kezeninde kalalar urbanizaciya zhәne kenejtu procesinde boldy 1940 zhyly kala halkynyn zhartysyna zhuygy 50 mynnan astam halky bar kalalarda shogyrlangan Alajda auyr onerkәsiptin karkyndy osui en aldymen auyldardyn ondiristik kүshterinin kuldyrauymen bajlanysty ekenin atap otken zhon Өnerkәsiptin karkyndy osui turgyn үj kurylysymen zhәne kommunaldyk sharuashylykty zhangyrtumen katar zhүrmedi Industriyalandyru kezinde ekonomikany әrtaraptandyru zheke menshik zhәne zhumyssyzdyk zhojyldy Әleumettik salada ajtarlyktaj ozgerister boldy zhumysshy tabynyn sany men mamandanu dengeji osti zhumysshylar men sharualardan inzhenerlik tehnikalyk mamandardyn zhana otryady kuryldy baskaru kuramy osti Әkimshilik baskarudy halyk sharuashylygy tүpkilikti zholga kojdy DerekkozderҚazak tili terminder sozdigi I tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet