Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жәнібек Бердәулетұлы (туған жылы белгісіз – 1792) — даңқты батыр, шешен, Абақ Керей руына ұран болған, қолбасшы Керей тайпасы Жәнтекей руынан шыққан. Ол Жоңғар басқыншылығына қарсы шайқаста аты шыққан, Абылай хан мен Қаракерей Қабанбай батыр бастаған сияқты қазақ қолының алғы шебінде жүрген айбынды батырлардың бірі. Соған орай, халық оны сол заманның аты шыққан әйгілі батыры Шақшақ Жәнібекпен шатастырмас үшін «Керей Жәнібек» деп атап кеткен.
| Жәнібек Бердәулетұлы | |
| Ер Жәнібек | |
 | |
| Туған күні | туған уақыты белгісіз |
|---|---|
| Туған жері | Сырдария өзенінің бойы |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Жарма ауданы, Ортабұлақ |
| Мемлекет | |
| Әскер түрі | атты әскерлер |
| Атағы | Батыр, шешен, Абылай ханның ту ұстаған батырларының бірі, Керейлер қолбасшысы |
| Шайқасы | Жоңғар шапқыншылығына қарсы шайқас |
Жоңғар шапқыншылығына қарсы соғыстарға белсене қатысқан. 1760 жылы Жәнібек Абақ Керейлерді Алтай тауының қазіргі Шыңжаң өлкесіне қарасты байырғы мекеніне апарып орналастырған. Есімі абақ керейдің ұранына айналған. Жоңғар шапқыншыларына қарсы соғысқа аттанарда нағашы атасы Қаз дауысты Қазыбек биден бата алады. Бір шайқаста мінген тұлпары болдырып қалған Абылай ханға астындағы көк дөненін түсіп беріп, Абылайды құтқарып қалады, өзі жекпе-жекке шыққан екі қалмақ батырын жеңіп, жаудың бетін қайтарады. Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгембай, т.б. батырлармен тізе қоса отырып, жоңғар шапқыншылығына қарсы соғыстың аяғына дейін қатынасады. 1731 жылы Кіші жүз ханы Әбілқайыр Ресей империясының бодандығын қабылдаған кезде Ер Жәнібек керей тайпасын бастап, Сыр бойынан үдере көшіп, Қалба тауына келіп қоныстанады. Осы арадан Алтайдың Ақтау төңірегіндегі бір асуынан жол салып асып барып, өр Алтайды шолып қайтады. Бұл асу кейін “Жәнібек асуы” деп аталып кеткен. 1760 жылы Жәнібек батыр Абақ Керей руын Алтай тауының қазіргі Шыңжаң өлкесіне қарасты байырғы мекеніне апарып орналастырады. Сөз бастаған шешендігімен, ел бастаған көсемдігімен, жауға шапқан батырлығымен бүкіл абақ керейдің ұранына айналған "Ер Жәнібек" сексеннің үстіне шығып қайтыс болады. Жәнібектің әкесі Бердәулет ерте қайтыс болып кеткендіктен, нағашысы қазақтың атақты үш биінің бірі – Қаз дауысты Қазыбек бидің тәрбиесінде болды. «Кісі болар жігітті кісесінен, кісі болмас жігітті мүшесінен таниды» дегендей, Қазыбек би жиенінің көзінде оты, көкірегінде сәулесі барын көріп, оны кішкентай күнінен бастап ел басқару жұмысына тәрбиелейді. Он сегізге жасы жетіп, күш-қайраты толған кезінде Жәнібек жауға аттанып бара жатқан жасанды қолды көріп, Қазыбектен жорыққа аттануға бата сұрайды. : «Қарағым, өзгеге берген батамды өзіңнен неге аяйын. Ер азамат қылып өсіріп, ел-жұртыңа қосайын деп едім. Жасыңа жетпей, жау тілеме» дейді. Бұған риза болмаған Жәнібек: «Он сегізге келгенше , жігіт болып жетіле алмады дегеніңіз бе? Желкілдеген тудан, жер қайысқан қолдан қалдырғанда, от басын айналдырған көбелектей көргеніңіз бе?» деп наразылық білдіреді. Сонда Қазыбек: «қой, рұқсат бермесем, құса болып өліп кетер, не қолға рұқсатсыз еріп кетер» деп ойлап, «Қол басқарсаң, жолың киелі болсын! Ел басқарсаң, сөзің жүйелі болсын!» деп батасын береді. Ұлы атасының ықыласымен берген батасы қабыл болып, Жәнібек жолы киелі қолбасшы, сөзі жүйелі ел басшысы атанады. Жәнібек батырдың өмір жолын екі кезеңге бөліп қарастыруға болады: Оның бірі – батырдың жоңғар басқыншыларына қарсы күресіп, сан шайқасты бастан кешірген батырлық, қолбасылық өмірі. Екіншісі – жаудан азат етілген жерге елін бастап барып, орналастыруы, ел бірлігінің бұзылмауы жолында тер төккен басшылық өмірі. Ол халықтың жадында қол бастаған аруақты батыр, ел басқаруда әділ басшы болып қалды. Өзі иелік еткен Абақ Керей елі оның атын ұранға айналдырды.
Мұрасы
Батырдың Шіңгіл ауданда тұратын он бірінші ұрпағы Зардықанның үйінде сақталған қасиетті туын 1940 жылы Оспан батыр Қытай қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісі кезінде көтеріп шығады. Ер Жәнібек туралы қытайдың Алтай аймағының қазақтары «Жәнібек батыр» деген тарихи жанрдағы екі сериалды фильм шығарған. Қазір Алматы қаласының Алатау ауданында Ер Жәнібек атындағы қысқа көше бар. Батырдың зираты Қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Жарма ауданы, Ортабұлақ деген жерде. Зиратының басына ескерткіш орнатылған.
| “ | Ер қадірін не білсін, Көшіп – қонып көрмеген.
| ” |
Ер Жәнібек | ||
Дереккөздер
- https://kraeved-vko.kz/index.php?option=com_content&view=article&id=85&Itemid=193&lang=kz Мұрағатталған 22 қыркүйектің 2020 жылы.
- Х.М.Ғабжалилов Қазақ ру-тайпаларының тарихы. Керей — Алматы: Алаш ТЗО, Полиграфкомбинат, 2014. — Т. 15. — 607 б. — 1000 таралым. — ISBN 9965-765-46-4.
- М. Жолдасбекұлы, Қ. Салғарұлы, А. Сейдімбек. Ел тұтқа. - Астана: KUL TEGIN. - 2009
- http://ardaktylar.kz/ Мұрағатталған 29 наурыздың 2014 жылы.
- Татанайұлы А., Тарихи дерек, келелі кеңес, Ү
- 1987; Сүгірбаев П., Алтай арпалыстары, Ү., 1995.
- Ер Жәнібек ( (қаз.) (орыс.) (ағыл.)). Мақал-мәйек. Caspionet (24 қазан 2011). Тексерілді, 12 тамыз 2012.
М. Жолдасбекұлы, Қ. Салғарұлы, А. Сейдімбек. Ел тұтқа. - Астана: KUL TEGIN. - 2009. – 66 б. http://ardaktylar.kz/ Мұрағатталған 29 наурыздың 2014 жылы.
Тағы қараңыз
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhәnibek Berdәuletuly tugan zhyly belgisiz 1792 dankty batyr sheshen Abak Kerej ruyna uran bolgan kolbasshy Kerej tajpasy Zhәntekej ruynan shykkan Ol Zhongar baskynshylygyna karsy shajkasta aty shykkan Abylaj han men Қarakerej Қabanbaj batyr bastagan siyakty kazak kolynyn algy shebinde zhүrgen ajbyndy batyrlardyn biri Sogan oraj halyk ony sol zamannyn aty shykkan әjgili batyry Shakshak Zhәnibekpen shatastyrmas үshin Kerej Zhәnibek dep atap ketken Zhәnibek BerdәuletulyEr ZhәnibekTugan kүnitugan uakyty belgisizTugan zheriSyrdariya ozeninin bojyҚajtys bolgan kүni1792Қajtys bolgan zheriҚazirgi Shygys Қazakstan oblysy Zharma audany OrtabulakMemleketҚazak handygyӘsker tүriatty әskerlerAtagyBatyr sheshen Abylaj hannyn tu ustagan batyrlarynyn biri Kerejler kolbasshysyShajkasyZhongar shapkynshylygyna karsy shajkas Zhongar shapkynshylygyna karsy sogystarga belsene katyskan 1760 zhyly Zhәnibek Abak Kerejlerdi Altaj tauynyn kazirgi Shynzhan olkesine karasty bajyrgy mekenine aparyp ornalastyrgan Esimi abak kerejdin uranyna ajnalgan Zhongar shapkynshylaryna karsy sogyska attanarda nagashy atasy Қaz dauysty Қazybek biden bata alady Bir shajkasta mingen tulpary boldyryp kalgan Abylaj hanga astyndagy kok donenin tүsip berip Abylajdy kutkaryp kalady ozi zhekpe zhekke shykkan eki kalmak batyryn zhenip zhaudyn betin kajtarady Қarakerej Қabanbaj Қanzhygaly Bogembaj t b batyrlarmen tize kosa otyryp zhongar shapkynshylygyna karsy sogystyn ayagyna dejin katynasady 1731 zhyly Kishi zhүz hany Әbilkajyr Resej imperiyasynyn bodandygyn kabyldagan kezde Er Zhәnibek kerej tajpasyn bastap Syr bojynan үdere koship Қalba tauyna kelip konystanady Osy aradan Altajdyn Aktau toniregindegi bir asuynan zhol salyp asyp baryp or Altajdy sholyp kajtady Bul asu kejin Zhәnibek asuy dep atalyp ketken 1760 zhyly Zhәnibek batyr Abak Kerej ruyn Altaj tauynyn kazirgi Shynzhan olkesine karasty bajyrgy mekenine aparyp ornalastyrady Soz bastagan sheshendigimen el bastagan kosemdigimen zhauga shapkan batyrlygymen bүkil abak kerejdin uranyna ajnalgan Er Zhәnibek seksennin үstine shygyp kajtys bolady Zhәnibektin әkesi Berdәulet erte kajtys bolyp ketkendikten nagashysy kazaktyn atakty үsh biinin biri Қaz dauysty Қazybek bidin tәrbiesinde boldy Kisi bolar zhigitti kisesinen kisi bolmas zhigitti mүshesinen tanidy degendej Қazybek bi zhieninin kozinde oty kokireginde sәulesi baryn korip ony kishkentaj kүninen bastap el baskaru zhumysyna tәrbielejdi On segizge zhasy zhetip kүsh kajraty tolgan kezinde Zhәnibek zhauga attanyp bara zhatkan zhasandy koldy korip Қazybekten zhorykka attanuga bata surajdy Қaragym ozgege bergen batamdy ozinnen nege ayajyn Er azamat kylyp osirip el zhurtyna kosajyn dep edim Zhasyna zhetpej zhau tileme dejdi Bugan riza bolmagan Zhәnibek On segizge kelgenshe zhigit bolyp zhetile almady degeniniz be Zhelkildegen tudan zher kajyskan koldan kaldyrganda ot basyn ajnaldyrgan kobelektej korgeniniz be dep narazylyk bildiredi Sonda Қazybek koj ruksat bermesem kusa bolyp olip keter ne kolga ruksatsyz erip keter dep ojlap Қol baskarsan zholyn kieli bolsyn El baskarsan sozin zhүjeli bolsyn dep batasyn beredi Ұly atasynyn ykylasymen bergen batasy kabyl bolyp Zhәnibek zholy kieli kolbasshy sozi zhүjeli el basshysy atanady Zhәnibek batyrdyn omir zholyn eki kezenge bolip karastyruga bolady Onyn biri batyrdyn zhongar baskynshylaryna karsy kүresip san shajkasty bastan keshirgen batyrlyk kolbasylyk omiri Ekinshisi zhaudan azat etilgen zherge elin bastap baryp ornalastyruy el birliginin buzylmauy zholynda ter tokken basshylyk omiri Ol halyktyn zhadynda kol bastagan aruakty batyr el baskaruda әdil basshy bolyp kaldy Өzi ielik etken Abak Kerej eli onyn atyn uranga ajnaldyrdy MurasyBatyrdyn Shingil audanda turatyn on birinshi urpagy Zardykannyn үjinde saktalgan kasietti tuyn 1940 zhyly Ospan batyr Қytaj kazaktarynyn ult azattyk koterilisi kezinde koterip shygady Er Zhәnibek turaly kytajdyn Altaj ajmagynyn kazaktary Zhәnibek batyr degen tarihi zhanrdagy eki serialdy film shygargan Қazir Almaty kalasynyn Alatau audanynda Er Zhәnibek atyndagy kyska koshe bar Batyrdyn ziraty Қazirgi Shygys Қazakstan oblysy Zharma audany Ortabulak degen zherde Ziratynyn basyna eskertkish ornatylgan Er kadirin ne bilsin Koship konyp kormegen Er ZhәnibekDerekkozderhttps kraeved vko kz index php option com content amp view article amp id 85 amp Itemid 193 amp lang kz Muragattalgan 22 kyrkүjektin 2020 zhyly H M Ғabzhalilov Қazak ru tajpalarynyn tarihy Kerej Almaty Alash TZO Poligrafkombinat 2014 T 15 607 b 1000 taralym ISBN 9965 765 46 4 M Zholdasbekuly Қ Salgaruly A Sejdimbek El tutka Astana KUL TEGIN 2009 http ardaktylar kz Muragattalgan 29 nauryzdyn 2014 zhyly Tatanajuly A Tarihi derek keleli kenes Ү 1987 Sүgirbaev P Altaj arpalystary Ү 1995 Er Zhәnibek kaz orys agyl Makal mәjek Caspionet 24 kazan 2011 Tekserildi 12 tamyz 2012 M Zholdasbekuly Қ Salgaruly A Sejdimbek El tutka Astana KUL TEGIN 2009 66 b http ardaktylar kz Muragattalgan 29 nauryzdyn 2014 zhyly Tagy karanyzEr Zhәnibek zhyr Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz