Жаңаөзен

Жаңаөзен — Маңғыстау облысындағы қала, қалалық әкімшілік орталығы. Облыс орталығы — Ақтау қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 150 км жерде, Маңғыстау үстіртінің оңтүстік-батыс етегіндегі жазық шөлді белдеуде орналасқан. Тұрғыны 74,4 мың адам (2023).

Қала
Жаңаөзен
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	ҚазақстанҚазақстан
Облысы	Маңғыстау облысы
Ішкі бөлінісі	Шағын аудандар
Әкімі	Жансейіт Қайнарбаев
Тарихы мен географиясы
Координаттары	43°18′ с. е. 52°48′ ш. б. / 43.300° с. е. 52.800° ш. б. / 43.300; 52.800 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 43°18′ с. е. 52°48′ ш. б. / 43.300° с. е. 52.800° ш. б. / 43.300; 52.800 ^(G) ^(O) ^(Я)
Құрылған уақыты	1964
Алғашқы дерек	1964
Бұрынғы атаулары	Новый Узень
Қала статусы	1968
Жер аумағы	51,5 км²
Климаты	Шұғыл континентті, Құрғақшыл
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	74 357 адам (2023)
Тығыздығы	1435 адам/км²
Ұлттық құрамы	қазақтар 98,75 % орыстар 0,59 % басқалары 0,66 %
Конфессиялар	Ислам
Этнохороним	Жаңаөзендік
Ресми тілі	Қазақ
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 2934
Пошта индексі	130200
Автомобиль коды	12
Жаңаөзен қаласының әкімдігі  (қаз.) (орыс.)
Жаңаөзен Жаңаөзен
Жаңаөзен шекарасы

Тарихы

Алпысыншы жылдардың басында Өзен кенорнына барлаушы-геологтар түпкілікті қоныстанып, өздерінің зерттеу-барлау жұмыстарын жоспарлы жүргізді. Қызылсайда алғашқы мекен-жайлар пайда болып, жан-жақтан халық жинала бастады. Алғашында жертөлелер мен вагондар орналастырылып, соңынан сол маңдағы жерқабақтардағы жұмыс тастарды тұрғын үй тұрғызуға пайдаланады. Сөйтіп барлаушы-геологтар мекені Өзен поселкесі пайда болды. Түбекті игерушілердің жанқиярлық еңбегі босқа кетпеді. Алпысыншы жылдары Өзен кенорнынан газ бен мұнайдың көзі ашылды. 1964 жылы қазіргі мұнайшылар қаласының қазығы қағылып, қала типтес жұмысшы поселкесі пайда болды. Онда Маңғыстау жарты аралында тұңғыш рет мұнай кәсіпшілігі басқармасы құрылды, бұл өлкеде екпінді құрылысшы бригадалары жасақталып, тұрғын үйлер мен мәдени нысандарды салу жұмыстары жүргізілді.

1968 жылы 21 қазанда Қазақ КСР Жоғары Кеңес Президиумының қаулысымен Гурьев (қазіргі Атырау) облысы құрамында Өзен ауданы құрылып Жаңаөзен поселкесі қала статусын алды.

Жаңаөзен оқиғалары

Толық мақаласы: Жаңаөзен оқиғасы (1989 жыл)

1989 жылы жергілікті халық сырттан келген жұмысшылардың қазақтарға қатысты кемсітушілігіне наразылық танытып бас көтерді. Кавказ ұлтының өкілдерін арнайы ұшақтармен көшірді. Халықтың бас көтеруі "Витязь" арнайы әскер жасағының күшімен тоқтатылды.

Толық мақаласы: Жаңаөзен оқиғасы (2011 жыл)

16 желтоқсан күні Жаңаөзен қаласының орталық алаңына еңбек дауына байланысты жеті айдан бері ереуілге шыққан Өзенмұнайгаз мекемесінің бұрынғы қызметкерлері мен жергілікті құқық қорғау органдары арасында болған қақтығыс. Құқық қорғау органдарының қызметкерлері тарапынан қару қолданылып, оқ атылды. Қаладағы тәртіпсіздіктер коммерциялық нысандар мен мемлекеттік органдардың ғимараттарына ауысты. Полиция оқ қару қолдануы салдарынан ереуілшілер тарапынан көп адам опат болып, көбі жараланды.

Халық саны

Жаңаөзен қаласының және оған іргелес елді мекендердің (Теңге және Қызылсай селоларында, Рахат кентінде) туу көрсеткішінің есебінен жыл басынан бері 4500 адамға өсіп, халқының саны 130 000 адамды немесе облыс бойынша халық санының 22,2 пайызын құрайды. Жаңаөзен қаласының әкімшілік - аумақтық құрамына 2 селолық округ - Теңге (18700 адам) және Қызылсай (3500 адам), сондай ақ 2012 жылы жаңадан құрылған Рахат кенті (30800 адам) кіреді.

Жаңаөзен қаласы

Этнос	Саны, адам	Пайыздық үлесі, %
Қазақтар	149 092	98,67
Орыстар	1 008	0,66
басқа этностар	998	0,67

Санақ жылы	Саны, адам	Ер адам саны	Әйел адам саны
1989	48 339	23 765	24 574
1999	48 871	24 029	24 842
2009	91 332	45 079	46 253
2015	87 181	-	-
2019	81 581	44 259	37 322

Экономикасы

"Өзенмұнайгаз" АҚ бас филиалы

Есепті кезеңде өнеркәсіптік кәсіпорындар қолданыстағы бағада 141,9 млрд. теңгенің өнімін өндірді. Өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексі 112,4 пайызды құрады. Жаңаөзен қаласының мұнай және газ өндіретін ірі кәсіпорындардың бiрі-"Өзенмұнайгаз" АҚ, "ҚазГӨЗ" ЖШС. 2012 жылдың сәйкес кезеңінен мұнай өндіру көлемі 457,4 мың тоннаны құрады немесе 2,9 пайызға көбейді.

Билік органдары

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қала дәрежесіндегі әкімшілік бірліктің басшысы - әкім деп аталады. Әкімді Президент тағайындайды.

#	Жылдар	Аты-жөні	Қосымша
1.	1995 жыл - желтоқсан 1999 жыл	Абылхан Машани
2.	желтоқсан 1999 жыл - желтоқсан 2009 жыл	Жалғас Бисалыұлы Бабаханов
3.	желтоқсан 2009 жыл - ақпан 2012 жыл	Орақ Қуанғалиұлы Сарбөпеев
4.	ақпан 2012 жыл - 10 шілде 2015 жыл	Серікбай Өтелгенұлы Тұрымов
5.	10 шілде 2015 жыл - 21 желтоқсан 2017 жыл	Елубай Жақайұлы Әбілов
6.	21 желтоқсан 2017 жыл - 4 қыркүйек 2019 жыл	Әділбек Құлынтайұлы Дауылбаев
7.	4 қыркүйек 2019 жыл -	Мақсат Оңғарбайұлы Ибағаров

Транспорты

Қаладан Солтүстік-Оңтүстік темір жол линиясы басталады (Жаңаөзен - Гызылгая - Берекет - Этрек - Горган бағыты).

Қала тұрғындары облыс орталығымен, басқа елді мекендермен автомобиль және темір жолдарымен қатынасады. Жаңаөзеннен Өзен — Атырау — , Өзен — — басталады. Қала Қиғаш — Атырау — Құлсары — Бейнеу — — Өзен магистралдық су құбыры арқылы ауыз сумен қамтамасыз етіледі.

Оқу орындары

Қалада 6 колледж бен 1 лицей орналасқан.

Колледждер:

Маңғыстау облыстық медицина колледжінің бас ғимараты

• Маңғыстау облыстық медицина колледжі
• Жаңаөзен мұнай мен газ колледжі
• "Лингва" тіл мен аударма колледжі
• Жаңаөзен политехникалық колледжі
• "Каспий" педагогика мен өнеркәсіптік технологиялар колледжі
• Жаңаөзен қызмет көрсету және жаңа технологиялар колледжі

Лицейлер:

• Жаңаөзен кәсіпқой лицейі

Мәдениет

"Мұнайшы" мәдениет үйі

Қалада қалалық мұражай, "Мұнайшы" мәдениет үйі, "Жалын" кинотеатры, "Өнер" МКҚК, кітапханалар бар. Қалаға іргелес Қызылсай мен Теңге селоларында "Шаңырақ" және "Атамұра" мәдениет үйлері бар.

Қалада қарауға тұрарлық жерлер

Бала мен дельфин скульптурасымен әшекейленген фонтан

• Бала мен дельфин скульптурасымен әшекейленген фонтан
• Тәуелсіздік алаңы
• Қашаған ескерткіші

"Дулыға" алаңы

• "Дулыға" алаңы

Мұнайшылар аллеясы

• Мұнайшылар аллеясы
• 1989 жылға арналған ескерткіш
• Мұнайшыларға арналған ескерткіш

Дін

Қалалық сүнниттік мешіт

Қалада және іргелес селоларда қалалық сүнниттік мешіті, Қызылсай мен Теңге селоларының сүнниттік мешіттері жұмыс істеуде. 2016 жылы қаладаға ең ірі "Әбіш-Қожа" мешіті ашылды.

Спорт

Спорттық клубтар:

"Мұнайшы" футзал клубы футзалдан ҚР әуесқойлар чемпионатында өнер көрсетуде.

Спорт үйлері:

• .

Рахмет Өтесінов атындағы Дене - Шынықтыру Сауықтыру Комплексі

• .
• .

Бауырлас қалалар

Қала	Жыл	Елі
Ақтау	2012	Қазақстан

Белгілі адамдар

Жаңаөзенде тұрған әлде туған:

• Рахмет Өтесінов - Қазақ КСР еңбек сіңірген мұнайшысы
• - қазақстандық шоумен,КВН қатысушысы
• - қазақстандық әнші, Супер Старс KZ қатысушысы
• - қазақстандық әнші
• Ақмарал Кемелханова - қазақстандық әнші
• Динара Бақтыбаева- қазақстандық кино актрисасы
• - қазақстандық рэп өнерінің ірге тасын қалаушы, әнші, қала белсендісі

Галерея

• Сауда нүктелері
• Мөлтекаудан
• Жаңаөзен
• Жаңаөзен
• Жаңаөзен

Дереккөздер

1. Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
2. Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
3. Қалалық әкімдік бойынша
4. - 1989 жылғы Бүкіл кеңестік халық санағының қорытындылары. Мичиган университеті 2009. 1 том
5. - 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 22 сәуірдің 2021 жылы.
6. Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2015 жылдың басындағы саны Мұрағатталған 18 қыркүйектің 2020 жылы.
7. Халық саны ауылдық елді мекендердегі тұрғындарды санамай берілген
8. "Қазақ Энциклопедиясы"