Түркістан сілеусіні (лат. Lynx lynx isabellinus) – мысықтәрізділер тұқымдасының сілеусін туысына жататын жыртқыш сүтқоректі.
Түркістан сілеусіні | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||
Lynx lynx isabellinus (Bures, 1941) |
Статус
III-ші санат. Сілеусіннің саны азайған түршесі. Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түрікменстан Қызыл кітаптарына енгізілген. Сілeусін түр есебінде халықаралық табиғат қорғау Одағының қызыл тізіміне кірген (NT – санаты).
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
Қазақстан фаунасында сілеусіннің үш түршесінің бірі, ал ТМД елдері фаунасында 8 түршенің бірі.
Таралуы
Түркістан сілеусініні Орталық Азия тауларында таралған. Қазақстанда Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай, Свуырда таралған. Қаратауда (Сырдариялық) сілеусін XX ғасырдың 40-шы жылдары жойылып кеткен.
Мекендейтін жерлері
Қылқан жапырақты және жапырақты ормандар, бұталар; негізінен, орман мен арасы. Десе де, аңдар алып белдеулер мен тау етектерінде де кездеседі.
Саны
ХІХ ғасырда бұрынғы Жетісу облысында кейбір жылдары 200-дей сілеусін аулаған. XX ғасыр басында сілеусін саны азайып кетті және 40-50-ші жылдары жыл сайын тек 20-30-дай аң терісі дайындау мекемелеріне түсті. Қазірде Іле Алатау анда 60-70-тей сілеусін бар, оның 10-12-сі Алматы қорығында, ал жалпы Солтүстік Тянь-Шаньда оның қоры 100-130-дай. Жоңғар Алатауында 90-шы жылдардың басында 250-300-дей аң тіршілік етті. Батыс Тянь-Шаньда сілеусін аз, қорығында 4-5 сілеусін өмір сүреді.
Негізгі шектеуші факторлар
Браконьерлік, азықтың жетіспеуі.
Биологиялық ерекшеліктері
Бір жерде тұрақты тіршілік етеді, бірақ қар қалың түсіп, азық қоры жетіспегенде маусымдық қоныс аударады. Тіршілігі Қараңғы түсе түнде өтеді. Күйлеуі – ақпан-наурыз айларында. 67-74 күндей буаз болады, 2-3 өсім береді. Жыныстық жағынан өмірінің екінші жылының аяғында жетіледі. Негізгі қоректері – қояндар, ұсақ кеміргіштер, суырлар, еліктер, жабайы шошқалар мен таутекелердің талалары, сирек құстар мен үй жануарлары. Негізгі жаулары мен бәсекелестері – қасқыр мен барыс. Қолда өсіру хайуанаттар парктерінде сақталады және көбейеді.
Қабылданған қорғау шаралары
-тің 2-ші қосымшасына енгізілген. Ақсу-Жабағылы, Алматы қорықтарында, Көлсай көлдері, ұлттық парктерінде және бірқатар қорықшаларда қорғалады.
Қорғауды керек ететін шаралар
Браконьерлермен жүресу, қорғауды жақсарту, Жоңғар Алатауында қорық ұйымдастыру.
Зерттеу үшін ұсыныстар
Сілеусіннің Тарбағатай, және басқа да таулардағы қазіргі жағдайын зерттеу қажет.
Дереккөздер
- 1. Гептнер, Слудский, 1972; 2. Слудский, 1973; 3. Федосенко, 1982; 4. Шостак, 1927; 5. Жиряков, Байдавлетов, 2003; 6. Анненков, 1992; 7. Грачев, 1981; 8. Колбинцев, 2001; 9. Матюшкин, 1984.
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүrkistan sileusini lat Lynx lynx isabellinus mysyktәrizdiler tukymdasynyn sileusin tuysyna zhatatyn zhyrtkysh sүtkorekti Tүrkistan sileusiniDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerYksham taby ҰrykzholdastylarSaby ZhyrtkyshtarTukymdasy FelidaeTegi Tүri L lynxKishi tүri L l isabellinusLynx lynx isabellinus Bures 1941 StatusIII shi sanat Sileusinnin sany azajgan tүrshesi Қyrgyzstan Өzbekstan Tәzhikstan Tүrikmenstan Қyzyl kitaptaryna engizilgen Sileusin tүr esebinde halykaralyk tabigat korgau Odagynyn kyzyl tizimine kirgen NT sanaty Genofondysyn saktau үshin taksonnyn manyzyҚazakstan faunasynda sileusinnin үsh tүrshesinin biri al TMD elderi faunasynda 8 tүrshenin biri TaraluyTүrkistan sileusinini Ortalyk Aziya taularynda taralgan Қazakstanda Tyan Shan Zhongar Alatauy Tarbagataj Svuyrda taralgan Қaratauda Syrdariyalyk sileusin XX gasyrdyn 40 shy zhyldary zhojylyp ketken Mekendejtin zherleriҚylkan zhapyrakty zhәne zhapyrakty ormandar butalar negizinen orman men arasy Dese de andar alyp beldeuler men tau etekterinde de kezdesedi SanyHIH gasyrda buryngy Zhetisu oblysynda kejbir zhyldary 200 dej sileusin aulagan XX gasyr basynda sileusin sany azajyp ketti zhәne 40 50 shi zhyldary zhyl sajyn tek 20 30 daj an terisi dajyndau mekemelerine tүsti Қazirde Ile Alatau anda 60 70 tej sileusin bar onyn 10 12 si Almaty korygynda al zhalpy Soltүstik Tyan Shanda onyn kory 100 130 daj Zhongar Alatauynda 90 shy zhyldardyn basynda 250 300 dej an tirshilik etti Batys Tyan Shanda sileusin az korygynda 4 5 sileusin omir sүredi Negizgi shekteushi faktorlarBrakonerlik azyktyn zhetispeui Biologiyalyk erekshelikteriBir zherde turakty tirshilik etedi birak kar kalyn tүsip azyk kory zhetispegende mausymdyk konys audarady Tirshiligi Қarangy tүse tүnde otedi Kүjleui akpan nauryz ajlarynda 67 74 kүndej buaz bolady 2 3 osim beredi Zhynystyk zhagynan omirinin ekinshi zhylynyn ayagynda zhetiledi Negizgi korekteri koyandar usak kemirgishter suyrlar elikter zhabajy shoshkalar men tautekelerdin talalary sirek kustar men үj zhanuarlary Negizgi zhaulary men bәsekelesteri kaskyr men barys Қolda osiru hajuanattar parkterinde saktalady zhәne kobejedi Қabyldangan korgau sharalary tin 2 shi kosymshasyna engizilgen Aksu Zhabagyly Almaty koryktarynda Kolsaj kolderi ulttyk parkterinde zhәne birkatar korykshalarda korgalady Қorgaudy kerek etetin sharalarBrakonerlermen zhүresu korgaudy zhaksartu Zhongar Alatauynda koryk ujymdastyru Zertteu үshin usynystarSileusinnin Tarbagataj zhәne baska da taulardagy kazirgi zhagdajyn zertteu kazhet Derekkozder1 Geptner Sludskij 1972 2 Sludskij 1973 3 Fedosenko 1982 4 Shostak 1927 5 Zhiryakov Bajdavletov 2003 6 Annenkov 1992 7 Grachev 1981 8 Kolbincev 2001 9 Matyushkin 1984 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz