Михаэлис Евгений Петрович 26 9 1841 Ресей Санкт Петербург 2 12 1913 Қазақстан Өскемен орыс зиялысы Санкт Петербургтегі с

Михаэлис Евгений Петрович (26.9.1841, Ресей, Санкт-Петербург – 2.12. 1913, Қазақстан, Өскемен) – орыс зиялысы.

Санкт-Петербургтегі студенттік қозғалыс басшыларының бірі ретінде полицияның қатаң бақылауымен қаласына, 1863 жылы Тарту қаласына жер аударылған. 1869 жылы Михаэлис Семейге ауыстырылып, статистика басқармасында іс жүргізушінің жәрдемшісі болып орналасты. Осы кезеңнен бастап Михаэлистің ғылыми, ағартушылық қызметі Қазақстанмен тығыз байланысты болды. Михаэлис 70-жылдардың басында Семейдің қоғамдық кітапханасында Абаймен танысып, бірнеше жыл қатарынан тығыз байланыс жасады. Ол ақынды Ресейдің ішкі өміріндегі жаңалықтармен, орыс әдебиетінің үздік шығармаларымен таныстырды, Г.Спенсер, И.Дарвин, т.б. еңбектерін оқып-үйренуге кеңес берді. 1886 ж. Михаэлистің ұсынысы бойынша Абай Семей облысы Статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланды. Михаэлис 1878 жылдан Семей облысы статистика комитетінің хатшысы болып, қалада өлкелік музей мен кітапхана аштырды. 1880 жылы Ресей География қоғамы Батыс Сібір бөлімшесінің мүшелігіне сайланды. Михаэлистің Семей облысын зерттеуге арналған еңбектері Ресей География қоғамның кезекті басылымдарында жарияланды. 1882 жылы Михаэлис қызмет бабымен Өскемен қаласына ауысып, өмірінің соңына дейін жергілікті қазба байлық пен ауа райын зерттеумен шұғылданды, гидрогеологиялық мәселелерді қарастырды Михаэлис жүргізген ғылыми-зертханалық еңбектері жоғары бағаланып, Ресей География қоғамының медалімен марапатталды. М.Әуезовтың “Абай жолы” эпопеясында Михайловтың образы арқылы Михаэлистің өмірбаяны көрініс тапқан. 1913 жылы 2 желтоқсанда қайтыс болды. Өскемен қаласында жерленген.

Абай және Михаэлис

Абай Михаэлиспен 70-жылдардың басында Семейдің қоғамдық кітапханасында танысады. «Құнанбаевпен танысқан және оның керемет қабілеттілігін байқаған Михаэлис оның тәжірибесіне баса назар аударды. Бірнеше жыл қатарында Абай Евгений Петровичпен тығыз байланыс жасап тұрды. Жыл сайын Абай Семей қаласында қонақ болып, кешкі уақытын Михаэлиспен әңгімелесіп өткізетін», - деп жазды Семейдің белгілі өлкетанушы зерттеушісі Б. Герасимов . Абайдың саяси жер аударылған, өз заманының жоғары білімді, озық ойлы адамдарының бірі - Михаэлиспен достасып, жақын араласуы ақынның дүниеге көзқарасының қалыптасуына игі әсер етіп, орыстың революциялы-демократ ағартушыларының идеясын терең түсінуге ықпал жасады. Михаэлис ақынды Ресейдің ішкі өміріндегі жаңалықтармен, орыс әдебиетінің озат ойлы өкілдерінің шығармаларымен таныстырды және Ғылыми-зерттеулерді, әйгілі ғалымдар Г. Спенсер, Чарлз Дарвин т. б. еңбектерін оқып-үйренуге кеңес берді. Саяси жер аударылған революциялы-демократтар Абайға үлкен әсер еткенімен, ақынның өз айтуы бойынша жаңа ізденіп жүрген көзінде көмекші түрде ғана болды. Отаршыл әкімдерден басқа орыс зиялыларын кездестірмеген Абайға Михаэлис Ресей мәдениетінің ең алғашқы хабаршысы, ақынның іздену, қалыптасу кезеңіндегі жол нұсқаушы есепті. «Ал, кейін орыс тілін еркін біліп, орыстың Ұлы мәдениетін мол, терең тани бастаған кездегі Абай озық ойды бұлардан үйренбейді. Пушкиннің өзінен, Белинский, Герцен, Чернышевский, Салтыков-Щедрин, Некрасовтардың өз мұраларынан өздігімен кең, терең тәлім-тәрбие алады. Абайдың классик ақын болған маңызын, әлеуметтік көзқарасын тек Михаэлис әсерінен деп қойсақ, - деп жазды М.О. Әуөзов, - әрі Абайға, әрі орыс халқының Ұлы мұрасына және Ұлы даналарына қиянат сөз айтқан болар едік. Ал, ақынның Михаэлис туралы үлкен алғыс сөз айтқанына келсек, ол алғашқы адам жөніндегі қарыздарлығын жақсылап білдіргені» (Әуезов М. Он екі томдық шығармалар, т. 12,-А., 1969, 285-6.). 1886 ж. Абай Михаэлистің ұсынысы бойынша Семей облысы Статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланады. «Абай жолы» эпопеясында Абай тағдырына саяси жер аударылған Михайловтың жақындасуы үлкен қызмет атқарғаны көрсетілген, оның образы арқылы Михаэлистің өмірбаяны берілген.

Сілтемелер

Дереккөздер

Записки Семипалатинского подотдела Зап. Сиб. отдела Русского Геогр. общества, 1914, вып. VIII, с. 6
Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
"Абай жолы" роман-эпопеясы, 2-кітап ISBN 9965-666-78-4

[1] Записки Семипалатинского подотдела Зап. Сиб. отдела Русского Геогр. общества, 1914, вып. VIII, с. 6

[2] Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9

[3] "Абай жолы" роман-эпопеясы, 2-кітап ISBN 9965-666-78-4