Біртесіктілер

Біртесіктілер (Monotremata) – жұмыртқа салушы сүтқоректілер класс тармағының жалғыз отряды; қазіргі кездегі сүтқоректі жануарлардың ең қарапайым тобы. Б. Австралия, Тасмания және Жаңа Гвинеяның орманды алқаптарында, далалы аймақтарында, сирек бұталы жерлерде кездеседі. 2 тұқымдасының (үйректұмсық пен түрпі (ехидна)) 3 түрі бар. Денесінің ұзындығы 30 – 80 см, дене пішіні жұмырланып келген. Қысқа аяқтары ін қазуға және жүзуге жақсы бейімделген. Артқы және алдыңғы аяқтарында бес саусақтары болады. Құлақ қалқаны жоқ, көздері кішкентай, олар суға сүңгігенде тері қатпарымен жабылады. Денесін жапқан түгі қатты , түбі мамықты (ехиднаның денесін тікен жапқан, құйрығы әрең көрінеді). Тері астындағы бұлшық ет қабаты қалың. Сүт бездері түтікше тәрізді, олардың өзектері аналығының құрсақ жағына ашылады. Жамбас белдеуінде қалталы сүйегі болады, бірақ оның қандай қызмет атқаратыны анықталмаған. Миының көлемі біршама үлкен. Алдыңғы мидың иіс сезу бөлігі өте үлкен, сондықтан иіс сезу мүшесі жақсы жетілген. Қарнында ас қорыту бездері болмайды. Ішегі клоакамен аяқталады. Зәр жолдары, жыныс өзектері клоакаға ашылады. Б-дің дене температурасы басқа сүтқоректілермен салыстырғанда, төмен болады. Мыс., үйректұмсықтарда 32,2°С, ал ехидналарда 31,1°С. Олар ымырт жабылғанда, түнде белсенді. Судағы омыртқасыздармен қоректенеді. Табиғи жағдайда 30 жылдай өмір сүреді. Үйректұмсықтың терісі бағалы, қазіргі уақытта аулауға тыйым салынған. Б-лер жер бетінде тіршілік ететін сүтқоректілердің ішіндегі ең улысы болып саналады. Аталықтарының аяқтарында болатын сүйекті өскінінде улы зат жиналады. 1 түрі – өте сирек кездесетін жануар болғандықтан Халықар. табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына» енгізілген.

Дереккөздер

1. Қазақ Энциклопедиясы