Әндіжансай (өзб. Andijonsoy/Андижонсой) — Өзбекстандағы Әндіжан облысының , және Әндіжан аудандарындағы арна. Көбінесе өзен деп аталады, географ А.Л.Рингард Әндіжансайды (Шаһрихансаймен бірге) оған арналған арнаның жасалуына байланысты жасанды түрде пайда болған өзен ретінде сипаттайды.
Әндіжансай өзб. Andijonsoy | |
Әндіжан қаласындағы Әндіжансай | |
Орналасуы | |
Ел | Өзбекстан |
Аймақ | Әндіжан облысы |
Сипаттамасы | |
Ұзындығы | 76,7 км |
Су шығыны | 45 м³/с |
Су ағысы | |
Бастауы | Қарадария |
· Бастауының орны | Кемпірабат бөгені |
· Бастауының биіктігі | шам. 800 м |
40°45′48″ с. е. 73°02′47″ ш. б. / 40.76333° с. е. 73.04639° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Сағасы | |
· Сағасының орны | Қарадария жолының басына жақын жерде |
· Сағасының биіктігі | шам. 460 м |
40°50′36″ с. е. 72°18′50″ ш. б. / 40.8433° с. е. 72.3139° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 40°50′36″ с. е. 72°18′50″ ш. б. / 40.8433° с. е. 72.3139° ш. б. (G) (O) (Я) | |
— бастауы, — сағасы | |
Әндіжансай Ортаққорда |
Қарадария өзенінің суымен қоректенеді.
Гидрографиялық сипаттамасы
Әндіжансайдың жалпы ұзындығы 76,7 км, өткізу қабілеті 45,0 м³/с. Әндіжан-Оңтүстік теміржол вокзалы аймағындағы ағыс жылдамдығы 0,5 м/с.
Әндіжансай — көне арна, оның салынуы жатады. Әндіжан адырларын көлденеңнен кесіп өтетін аңғар арқылы өтеді. С.Богатырев арналар атауындағы -сай түбірінің ескі өзендердің және құрғақ өзен арналарының негізінде құрылысты білдіретінін көрсетеді. Қазіргі Әндіжансай алқабының аумағы арқылы бұрын табиғи Ақбура өзені ағып өтетін, кейін өзен арнасы Әндіжансайға қосыла бастаған (қазіргі уақытта Ақбура ағыстан жоғары қарай сарқылуда). Су ағыны болған кездегі тектоникалық көтеріліске байланысты Әндіжансайда үш террасалы алқап игерілді.
Сағаға дейінгі аумақта Әндіжансай Қарадарияға кішкене ғана тәуелді дербес өзенге айналады. Мұнда Әндіжансай негізгі құрылыстың шлюзі жабық болса да құрғамайды және ешқашан қатпайды (Қарадарияның өзінде жағалауда қысқа мерзімді мұз түзілуі мүмкін).
Арна ағысы
Әндіжансай шамамен 800 м биіктікте Әндіжан суқоймасының пайда болуымен Қарадария өзенін бөгеп тұратын Кемпірабат бөгенінен бастау алады.
Арна жалпы батыс бағытта ағады, Әндіжан қаласынан жоғары солтүстік-батысқа бұрылып, одан әрі солтүстік бағытта қала аумағы арқылы өтеді. Қаладан төменірек қайтадан батысқа бағытталады, арнада қалған су көп ұзамай , шамамен 460 м биіктікте құйылады.
Шаруашылықта пайдалану
Әндіжансай Әндіжан облысының , , Әндіжан және Алтынкөл аудандарындағы егінді сумен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, Әндіжан қаласында арнаның суы Әндіжан биохимиялық зауытының қажеттіліктеріне және гүлзарларды суаруға пайдаланылады.
Салыстырмалы түрде Әндіжансайдан 10-ға жуық ірі арналар Ишқал, Жұрабай, Диқан, Жаңақұтарма, Қатартал, Көккүмбез, Хотан, Қосарық, Деривационный және 30-ға жуық шағын арналар басталады. Ағыс бойымен 6 ірі суүлестіргіш нысан салынды, оның үшеуі телемеханикалық жүйемен жабдықталған. Егінді суару үшін, соның ішінде Әндіжан қаласының аумағында (Жаманадыр жиымы) су алуға бірқатар сорғылар жұмыс істейді.
Дереккөздер
- Әндіжан облысы. Анықтамалық саяси-әкімшілік карта. Масштаб 1: 200 000 — Ташкент: Госкомгеодезкадастр, 2007. — ISBN 978-9943-15-054-6.
- Рыжков О. А. Ферғанадағы соңғы және заманауи тектоникалық қозғалыстар // Труды комиссии по изучению четвертичного периода. — Мәскеу: Издательство АН СССР, 1957. — Т. XIII. — б. 218.
- Мурзаев Э. М. Таңдамалы түркі географиялық лексикасы / Мурзаев Э. М. және т.б. // Ономастика Востока. — Издательство «Наука». Главная редакция восточной литературы, 1980. — б. 81.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әndizhansaj ozb Andijonsoy Andizhonsoj Өzbekstandagy Әndizhan oblysynyn zhәne Әndizhan audandaryndagy arna Kobinese ozen dep atalady geograf A L Ringard Әndizhansajdy Shaһrihansajmen birge ogan arnalgan arnanyn zhasaluyna bajlanysty zhasandy tүrde pajda bolgan ozen retinde sipattajdy Әndizhansaj ozb AndijonsoyӘndizhan kalasyndagy ӘndizhansajOrnalasuyEl ӨzbekstanAjmakӘndizhan oblysySipattamasyҰzyndygy76 7 kmSu shygyny45 m sSu agysyBastauyҚaradariya Bastauynyn ornyKempirabat bogeni Bastauynyn biiktigisham 800 m40 45 48 s e 73 02 47 sh b 40 76333 s e 73 04639 sh b 40 76333 73 04639 G O Ya T Sagasy Sagasynyn ornyҚaradariya zholynyn basyna zhakyn zherde Sagasynyn biiktigisham 460 m40 50 36 s e 72 18 50 sh b 40 8433 s e 72 3139 sh b 40 8433 72 3139 G O Ya Koordinattar 40 50 36 s e 72 18 50 sh b 40 8433 s e 72 3139 sh b 40 8433 72 3139 G O Ya T bastauy sagasyӘndizhansaj Ortakkorda Қaradariya ozeninin suymen korektenedi Gidrografiyalyk sipattamasyӘndizhansajdyn zhalpy uzyndygy 76 7 km otkizu kabileti 45 0 m s Әndizhan Ontүstik temirzhol vokzaly ajmagyndagy agys zhyldamdygy 0 5 m s Әndizhansaj kone arna onyn salynuy zhatady Әndizhan adyrlaryn koldenennen kesip otetin angar arkyly otedi S Bogatyrev arnalar atauyndagy saj tүbirinin eski ozenderdin zhәne kurgak ozen arnalarynyn negizinde kurylysty bildiretinin korsetedi Қazirgi Әndizhansaj alkabynyn aumagy arkyly buryn tabigi Akbura ozeni agyp otetin kejin ozen arnasy Әndizhansajga kosyla bastagan kazirgi uakytta Akbura agystan zhogary karaj sarkyluda Su agyny bolgan kezdegi tektonikalyk koteriliske bajlanysty Әndizhansajda үsh terrasaly alkap igerildi Sagaga dejingi aumakta Әndizhansaj Қaradariyaga kishkene gana tәueldi derbes ozenge ajnalady Munda Әndizhansaj negizgi kurylystyn shlyuzi zhabyk bolsa da kurgamajdy zhәne eshkashan katpajdy Қaradariyanyn ozinde zhagalauda kyska merzimdi muz tүzilui mүmkin Arna agysyӘndizhansaj shamamen 800 m biiktikte Әndizhan sukojmasynyn pajda boluymen Қaradariya ozenin bogep turatyn Kempirabat bogeninen bastau alady Arna zhalpy batys bagytta agady Әndizhan kalasynan zhogary soltүstik batyska burylyp odan әri soltүstik bagytta kala aumagy arkyly otedi Қaladan tomenirek kajtadan batyska bagyttalady arnada kalgan su kop uzamaj shamamen 460 m biiktikte kujylady Sharuashylykta pajdalanuӘndizhansaj Әndizhan oblysynyn Әndizhan zhәne Altynkol audandaryndagy egindi sumen kamtamasyz etedi Sonymen katar Әndizhan kalasynda arnanyn suy Әndizhan biohimiyalyk zauytynyn kazhettilikterine zhәne gүlzarlardy suaruga pajdalanylady Salystyrmaly tүrde Әndizhansajdan 10 ga zhuyk iri arnalar Ishkal Zhurabaj Dikan Zhanakutarma Қatartal Kokkүmbez Hotan Қosaryk Derivacionnyj zhәne 30 ga zhuyk shagyn arnalar bastalady Agys bojymen 6 iri suүlestirgish nysan salyndy onyn үsheui telemehanikalyk zhүjemen zhabdyktalgan Egindi suaru үshin sonyn ishinde Әndizhan kalasynyn aumagynda Zhamanadyr zhiymy su aluga birkatar sorgylar zhumys istejdi DerekkozderӘndizhan oblysy Anyktamalyk sayasi әkimshilik karta Masshtab 1 200 000 Tashkent Goskomgeodezkadastr 2007 ISBN 978 9943 15 054 6 Ryzhkov O A Ferganadagy songy zhәne zamanaui tektonikalyk kozgalystar Trudy komissii po izucheniyu chetvertichnogo perioda Mәskeu Izdatelstvo AN SSSR 1957 T XIII b 218 Murzaev E M Tandamaly tүrki geografiyalyk leksikasy Murzaev E M zhәne t b Onomastika Vostoka Izdatelstvo Nauka Glavnaya redakciya vostochnoj literatury 1980 b 81