Телемеханика

Телемеханика – ғылым мен техниканың қашықтан басқару мақсатындағы ақпаратты (сигналдарды) таратып-қабылдаудың техникалық құралдары мен әдістерін жасаумен айналысатын саласы. Телемеханика ақпаратты қашықтыққа жеткізумен тікелей байланысты техниканың басқа салаларынан (телефон , теледидар, т.б.) мынандай ерекшеліктері бар: өлшенетін шамаларды жеткізіп берудің жоғарғы дәлдігінің қажеттілігі; сигналдардың кешігуіне жол берілмеуі; басқару командаларын берудің жоғарғы сенімділігі; ақпаратты жинау мен қайта өңдеу процестерін автоматтандыру дәрежесінің жоғары болуы; Телемеханизация жекелеген немесе аумақта таратылып, басқарылатын нысандарды (мысалы, газ және мұнай құбырларын, энергетика жүйесін, басқаруда) біртұтас өндірістік кешенге біріктірудің қажеттігі, сондай-ақ адамның басқарылатын нысанда болуының қажетсіздігі (нысанда жұмыс істеудің денсаулыққа зиян келтіруі, мысалы, химиялық зауыттарда) немесе адамның онда болу мүмкіндігі жоқ жағдайда (нысанға қатынау мүмкіндігінің болмауы, мысалы, ұшқышсыз ғарыш аппаратын басқару кезінде) қолданылады. Телемеханика құралдары көмегімен басқару мен бақылауды оператор басқару пунктінен жүзеге асырады. Басқару нысандары бір орында немесе үлкен аумақта бір-бірден және топтасып орналасуы мүмкін. Бақылау пункті мен басқару пункті бірнеше метрден (мысалы, құрылыс кранын басқару кезінде) бірнеше мың км-ге (мысалы, автоматтық планетааралық стансаны басқару кезінде) дейін жетуі мүмкін. Телемеханикалық ақпаратты жеткізу үшін байланыс желілерін (сымдық және кабельдік), радиоарналарды, оптикалық және акустик. арналарды, т.б. пайдаланады. Телемеханикалық ақпарат телефон арналарымен де беріледі. Оператордың нысандарды басқаруда және олардың күйін қашықтықтан бақылауда пайдаланылатын құрылғылардың жиынтығы телемеханикалық жүйе деп аталады. Күрделі нысандарды басқару кезінде телемеханикалық сигналдардың үлкен ағындарын жедел өңдеу үшін “кеңесші” режимінде қызмет көрсететін ЭЕМ-дерді қолданады. Мұндай жүйелер телеақпараттық жүйелер деп аталады. Қашықтыққа берілетін сигналдары автоматты түрде (оператордың қатысуынсыз) шығарылатын жүйелер телеавтоматтық басқару жүйелері деп аталады (қаласы Автоматты басқару). Телемеханикалық бақылау кезінде ақпарат нысаннан операторға беріледі. Нысанның күйі туралы ақпарат оның параметрлерінің өзгерісін сезетін өлшеуіш түрлендіргіштерден келіп түседі. Мұнда ақпаратты беруді ыңғайлы ету үшін кодтау мен модуляциялауды пайдаланады. Қабылданған ақпарат демодуляцияланғаннан кейін немесе декодталғаннан кейін оператор қабылдауға ыңғайлы түрде экрандық пульттерде, мнемосұлбаларда, әр түрлі индикаторлық құрылғыларда бейнеленеді немесе ақпаратты жазу жүйелерінде автоматты түрде тіркеледі. Телемеханикалық жүйе аппаратурасы күрделі техникалық кешен болып табылады. Телемеханиканың бастапқы даму кезеңінде телемеханикалық жүйе аппаратурасы ең алдымен релелік-түйіспелік құрылғылар негізінде орындалады. Электрондық аспаптардың даму барысында релелік-түйіспелік аппаратура 20 ғасырдың 50-жылдары электрвакуумдік, магниттік және шалаөткізгіш аспаптар негізінде жасалған сенімді, түйіспесіз құрылғылармен ығыстырылды. 20 ғасырдың 70-жылдары микроэлектронды элементтерге және телемеханикалық жүйені агрегаттық құру әдісіне көшу жүзеге асырылды; 20 ғасырдың соңғы жылдары компьютерлік техника мен телекоммуникацияның қарқынды дамуына орай телемеханикалық жүйелерді компьютерлік және телекоммуникац. технологияларға көшіру басталды. Телемеханика жүйелері электр және қосалқы стансаларда, мұнай мен газ құбырларында, тасымалдау магистралдарында, химия, металлургия, тау-кен өнеркәсібі кәсіпорындарында, ирригация, сумен жабдықтау жүйелерінде, байланыс желілерінде, т.б. кеңінен қолданылады. Телемеханикалық аппаратура көмегімен ғарыш кемелерінің ұшырылуы мен орбитаға шығуы бақыланады, борттық жүйелердің жұмысын сипаттайтын параметрлері өлшенеді, ғарышкерлердің денсаулықтарын үздіксіз бақылау жүргізіледі. Авиация мен ғарышта қолданылатын телемеханикалық басқару жүйелері радиобасқару және радиометрия деп аталады. Қазіргі кезде компьютерлік, инфотелекоммуникац. технологиялардың қарқынды дамуы Телемеханиканың өзгеруіне ықпал етті; мысалы, соның бірі энергия (, газ, мұнай, , т.б.) тасушыларды бақылау мен есепке алудың автоматтандырылған жүйесі (ЭБЕАЖ) кеңінен қолданылуда. Алматы энергетика және байланыс ин-тының қызметкерлері осындай жүйелерді кеден саласына, Шардара СЭСіне, Алматы 3-ЖЭО-сына енгізді, олар табысты жұмыс істеуде.

Сілтемелер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том