Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Әлімхан Әбеуұлы Ермеков (1891, Қарқаралы уезі, Семей облысы, - 22 маусым 1970, Қарағанды) — мемлекет және қоғам қайраткері, Алашорда үкіметінің мүшесі, математика саласынан тұңғыш қазақ профессоры.
| Әлімхан Ермеков | ||
 | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 13 желтоқсан 1917 — 5 наурыз 1920 | ||
| Премьер-Министр | Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан | |
| Өмірбаяны | ||
| Партиясы | Алаш | |
| Білімі | Томск технологиялық университеті | |
| Діні | Ислам | |
| Дүниеге келуі | 1891 жыл Бөріктас, Ақтоғай ауданы, Қарағанды облысы | |
| Қайтыс болуы | 1970 жыл Қарағанды | |
| Жерленді | Қарағанды | |
| Әкесі | Әбеу | |
| Жұбайы | Рахиля | |
| Балалары | Раушан, Мағауия | |
| Әлімхан Ермеков Ортаққорда | ||
өңдеу  | ||
Өмірбаяны
Арғын тайпасы, Қаракесек руының Сары Танас бұтағынан шыққан.
Балалық шағы
Әлімхан Ермеков 1891 жылы осы күнгі Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы, деген жерде дүниеге келеді. Әкесі Әбеу халыққа қадірлі, озық ойлы, орысша сауаты бар, өз дәуіріндегі зиялылардың бірі болған. 1899 жылы Қарқаралыдағы қалалық училищеге оқуға түседі. Мектеп қабырғасында зейінді, алғыр болған Әлімхан мектепті үздік бітіріп, 1905 жылы Семейдегі ерлер гимназиясына түседі. Осы оқу орнын 1912 жылы алтын медальмен бітіріп, Томск технология институтының тау-кен факультетіне қабылданады.
Томскідегі оқуы
Томскте оқып жүріп орыстың озық ойлы ойшылдарымен, ғалымдарымен танысады. Шоқан Уәлихановтың досы Григорий Николаевич Потанин Әлімханның бойындағы білімге деген талпынысты көріп, тәнті болады. Қарт Потанин Әлімханға ағалық ақыл беріп, оған: «Әлімхан сенің білімің - ол қазақтың білімі. Сол себепті жақсы оқы және өзгелерді оқыт» - деп, үлкен үміт артқан. Осы сөздерді Әлімхан аға өмірлік ұстанымына айналдырып, ақтық демі қалғанша ұлтымызға еңбек етті. Григорий Потанин Ермековке бекер назар аудармағанын уақыт дәлелдеді. Әлімхан Ермеков өз қолымен толтырған анкетарларда ағылшын, неміс, француз, итальян тілдерін білетінін көрсеткен. Қызметтес болған, шәкірт болған және Әлімхан Ермековпен өмір жолы тоғысқан тұлғалардың барлығы дерлік Әлімхан жайында жылы лепес білдірген. Терең білімді, көркем-мінезді Әлімхан Ермековтың замандасы Сұлтанмахмұт келесі өлең жолдарын арнаған:
- Әлімхан Ермекұлы жас жігіттен,
- Келеді екінші болып бұл ретпенен.
- Қазақта мұндай жігіт көрмедім, - деп,
- Ардақты қарт Потанин лепес еткен.
- Томдағы инженерлік сабағында,
- Жетеді біл жылдан соң тамамына.
- Өткізбекші өмірін ілім үстінде,
- Бір түрлі биіктік бар талабында.
- Сөйлеп кетсе, қозғалар бойда жаның,
- Тас болса да ерітер жүрек қанын.
- Шындығы, тереңдігі, әділдігі,
- Тусаң ту осылай, - дегізер жанның бәрін.
- Адалдық, ақжүректік, ақтығына,
- Бір ауыз қарсы айта алмай құрыды әлің.
- Меніңше Ермеков - деген бала,
- Ұқсайды ұшқыр қыран қаршығаға.
- Сөз, білімін сынайтын жер ілгері,
- Әзір адал кісі ғой, жеке дара.
Алаш қозғалысы
Патша өкіметі құлатылғаннан кейін елдегі қалыптасқан жағдайды айқындап, алда не істеу керектігін шешіп алу үшін жер-жерде қазақ съездері ашылып жатты. Ә.Ермеков, алғаш рет саяси іске алаш қозғалысына, 1917 жылы 27 сәуір, 7 мамыр аралығында өткен Семей облыстық қазақ съезіне қатысады. Онда ол басқа да адамдармен бірге съезд президиумының хатшылығына, одан кейін съезд шешімімен Семей облыстық қазақ комитетінің мүшелігіне сайланады.
Әмбе ол, қазақтар жағынан Халел Ғаббасов екеуі Семей облыстық атқару комитетінің төрағасының орынбасары болады.
Шілде айындағы жалпықазақтық съезде Семей облысынан Бүкілресейлік құрылтай жиналысына депутаттыққа ұсынылады.
1917 жылы 8-17 қазанда 1-Сібір облыстық съезіне, делегаттар жиналысы атынан қатысады да, оның президиумына Семей облысынан кіреді. Съезде Сібір автономиясының негізгі заңын жазатын комитет құрылып, оған қазақ делегаттары Ә.Ермековті кіргізеді.
Міне, алаш жолындағы көптеген саяси істерге қатысып, шыңдалған Әлімханды «Қазақ» газеті «Технологический институтқа асқан зеректер ғана түседі. Әлімхан білімді, шешен, өткір, халыққа қызмет етуді өзіне парыз санаған жігерлі жас азамат», — деп сипаттайды. Осындай жан-жақты дарын иесі жас сұңқардың желтоқсанда өткен жалпы қазақ съезінде Алашорда үкіметінің мүшелігіне өтуі таңғажайып емес еді. Әмбе ол, «Алаш» партиясының Семей облыстық комитетінің мүшесі де болатын.
Әлихан Ермековтің тарихи зор еңбегінің бірі — Қазақ автономиясы шегарасының біртұтастығын жанқиярлықпен қорғауы. Осы орайда ол 1920 жылы 17 тамызда Лениннің төрағалығымен өткен қазақ өкілдері қатысқан Халық комиссарлары кеңесінің мәжілісінде Қазақ автономиясы туралы мәселе қаралғанда, Қазақстанның жағдайы туралы Ә.Ермеков баяндама жасайды. Онда ол жер, Қазақстанның шегарасы туралы мәселелерді қамтып, өктемшіл, озбыр, отаршылдық пиғылдағы өкілдермен қызу айтысқа түсіп, өз пікірін тиянақты, жан-жақты, бұлтартпас дәлелдермен қорғап шығады. Окупанттар өз кінәсін мойындап, нәтижесінде, кезінде қазақтардан тартып алынған Каспийдің теріскей жағалауындағы ені бір шақырымдық және Ертістің сол жағалауындағы он шақырымдық ұлан-ғайыр жер Лениннің тікелей қолдауымен Қазақ еліне қайтарылады.
Кеңес Үкіметі
Қазақ автономиясын құруда Ә.Ермековтің өлшеусіз еңбегін зерделей отырып, онан кейінгі жасампаздық жолдары Қазақ елінің шаруашылық жайын қалыптастырып, нығайтуға халықты ағарту сияқты нақты істерге бағытталғандығына көз жеткіземіз. Қарқаралыда мектеп ашады, Ташкент пен Алматыдағы жоғары оқу орындарында математикадан дәріс оқиды. «Ұлы математика курсы» 1-бөлім (1935), «қазақ тілінің математика терминдері» (1936) атты оқулық, кітаптарды жарыққа шығарады. Қазақ арасынан тұңғыш математика ғылымының профессоры атағын алады. Сонымен бірге нағыз білім мен біліктілікті қажет ететін сала — Халық шаруашылығын жоспарлау комитетінде және басқа да жауапты қызметтерде болады. 1929-1930 жылдары бір топ қазақ зиялылары абақтыға алынып, тергеуге түскенде, Ә.Ермековті де түрмеге қоса қамайды. Алаш ісінің мүлдем құртылып, ұрпақтық сабақтастық үзіліп қалмау және ұлт зиялылары болашақты ойлап, Алаштың жас түлек дарындары М.Әуезов пен Ә.Ермековті сақтап қалу мақсатында олар, «кінәларын мойындап» сол жолы бостандыққа шығады.
Алайда 1937 жылғы қара бұлт Ә.Ермековтің басына тағы да үйіріліп, 1939 жылы сотталып, 1947 жылға дейін түрмеде отырып шығады. Түрмеден шыққаннан кейін жаламен қайта ұсталып, 1958 жылы босайды. 1957 жылы 26 қарашада толық ақталып, Қарағанды Мемлекеттік техникалық университетінде математикадан дәріс оқиды.
1970 жылы қайтыс болады.
Әлімхан Ермеков атында
Астана қаласындағы Әлімхан Ермеков атындағы көше.
Дереккөздер
- «Қаракесек шежіресі», екінші том, Павлодар, «ЭКО» ЖШС баспаханасы, Т.А. Еңсебаев . Кітаптың таралымы – 500 дана. 2017
Сыртқы сілтемелер
- Нұрбек Матжани. Алаштың Әлімханы Мұрағатталған 19 желтоқсанның 2011 жылы.
- Әлімхан Ермеков. "Ұлы математика курсы" Мұрағатталған 19 желтоқсанның 2011 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Әlimhan Әbeuuly Ermekov 1891 Қarkaraly uezi Semej oblysy 22 mausym 1970 Қaragandy memleket zhәne kogam kajratkeri Alashorda үkimetinin mүshesi matematika salasynan tungysh kazak professory Әlimhan ErmekovLauazymyAlashorda avtonomiyaly үkimetinin mүshesi13 zheltoksan 1917 5 nauryz 1920Premer Ministr Әlihan Nurmuhameduly BokejhanӨmirbayanyPartiyasyAlashBilimiTomsk tehnologiyalyk universitetiDini IslamDүniege kelui 1891 zhyl Boriktas Aktogaj audany Қaragandy oblysyҚajtys boluy 1970 zhyl ҚaragandyZherlendi ҚaragandyӘkesi ӘbeuZhubajy RahilyaBalalary Raushan MagauiyaӘlimhan Ermekov Ortakkordaondeu ӨmirbayanyArgyn tajpasy Қarakesek ruynyn Sary Tanas butagynan shykkan Balalyk shagy Әlimhan Ermekov 1891 zhyly osy kүngi Қaragandy oblysy Aktogaj audany degen zherde dүniege keledi Әkesi Әbeu halykka kadirli ozyk ojly oryssha sauaty bar oz dәuirindegi ziyalylardyn biri bolgan 1899 zhyly Қarkaralydagy kalalyk uchilishege okuga tүsedi Mektep kabyrgasynda zejindi algyr bolgan Әlimhan mektepti үzdik bitirip 1905 zhyly Semejdegi erler gimnaziyasyna tүsedi Osy oku ornyn 1912 zhyly altyn medalmen bitirip Tomsk tehnologiya institutynyn tau ken fakultetine kabyldanady Tomskidegi okuy Tomskte okyp zhүrip orystyn ozyk ojly ojshyldarymen galymdarymen tanysady Shokan Uәlihanovtyn dosy Grigorij Nikolaevich Potanin Әlimhannyn bojyndagy bilimge degen talpynysty korip tәnti bolady Қart Potanin Әlimhanga agalyk akyl berip ogan Әlimhan senin bilimin ol kazaktyn bilimi Sol sebepti zhaksy oky zhәne ozgelerdi okyt dep үlken үmit artkan Osy sozderdi Әlimhan aga omirlik ustanymyna ajnaldyryp aktyk demi kalgansha ultymyzga enbek etti Grigorij Potanin Ermekovke beker nazar audarmaganyn uakyt dәleldedi Әlimhan Ermekov oz kolymen toltyrgan anketarlarda agylshyn nemis francuz italyan tilderin biletinin korsetken Қyzmettes bolgan shәkirt bolgan zhәne Әlimhan Ermekovpen omir zholy togyskan tulgalardyn barlygy derlik Әlimhan zhajynda zhyly lepes bildirgen Teren bilimdi korkem minezdi Әlimhan Ermekovtyn zamandasy Sultanmahmut kelesi olen zholdaryn arnagan Әlimhan Ermekuly zhas zhigitten Keledi ekinshi bolyp bul retpenen Қazakta mundaj zhigit kormedim dep Ardakty kart Potanin lepes etken Tomdagy inzhenerlik sabagynda Zhetedi bil zhyldan son tamamyna Өtkizbekshi omirin ilim үstinde Bir tүrli biiktik bar talabynda Sojlep ketse kozgalar bojda zhanyn Tas bolsa da eriter zhүrek kanyn Shyndygy terendigi әdildigi Tusan tu osylaj degizer zhannyn bәrin Adaldyk akzhүrektik aktygyna Bir auyz karsy ajta almaj kurydy әlin Meninshe Ermekov degen bala Ұksajdy ushkyr kyran karshygaga Soz bilimin synajtyn zher ilgeri Әzir adal kisi goj zheke dara Alash kozgalysy Patsha okimeti kulatylgannan kejin eldegi kalyptaskan zhagdajdy ajkyndap alda ne isteu kerektigin sheship alu үshin zher zherde kazak sezderi ashylyp zhatty Ә Ermekov algash ret sayasi iske alash kozgalysyna 1917 zhyly 27 sәuir 7 mamyr aralygynda otken Semej oblystyk kazak sezine katysady Onda ol baska da adamdarmen birge sezd prezidiumynyn hatshylygyna odan kejin sezd sheshimimen Semej oblystyk kazak komitetinin mүsheligine sajlanady Әmbe ol kazaktar zhagynan Halel Ғabbasov ekeui Semej oblystyk atkaru komitetinin toragasynyn orynbasary bolady Shilde ajyndagy zhalpykazaktyk sezde Semej oblysynan Bүkilresejlik kuryltaj zhinalysyna deputattykka usynylady 1917 zhyly 8 17 kazanda 1 Sibir oblystyk sezine delegattar zhinalysy atynan katysady da onyn prezidiumyna Semej oblysynan kiredi Sezde Sibir avtonomiyasynyn negizgi zanyn zhazatyn komitet kurylyp ogan kazak delegattary Ә Ermekovti kirgizedi Mine alash zholyndagy koptegen sayasi isterge katysyp shyndalgan Әlimhandy Қazak gazeti Tehnologicheskij institutka askan zerekter gana tүsedi Әlimhan bilimdi sheshen otkir halykka kyzmet etudi ozine paryz sanagan zhigerli zhas azamat dep sipattajdy Osyndaj zhan zhakty daryn iesi zhas sunkardyn zheltoksanda otken zhalpy kazak sezinde Alashorda үkimetinin mүsheligine otui tangazhajyp emes edi Әmbe ol Alash partiyasynyn Semej oblystyk komitetinin mүshesi de bolatyn Әlihan Ermekovtin tarihi zor enbeginin biri Қazak avtonomiyasy shegarasynyn birtutastygyn zhankiyarlykpen korgauy Osy orajda ol 1920 zhyly 17 tamyzda Leninnin toragalygymen otken kazak okilderi katyskan Halyk komissarlary kenesinin mәzhilisinde Қazak avtonomiyasy turaly mәsele karalganda Қazakstannyn zhagdajy turaly Ә Ermekov bayandama zhasajdy Onda ol zher Қazakstannyn shegarasy turaly mәselelerdi kamtyp oktemshil ozbyr otarshyldyk pigyldagy okildermen kyzu ajtyska tүsip oz pikirin tiyanakty zhan zhakty bultartpas dәleldermen korgap shygady Okupanttar oz kinәsin mojyndap nәtizhesinde kezinde kazaktardan tartyp alyngan Kaspijdin teriskej zhagalauyndagy eni bir shakyrymdyk zhәne Ertistin sol zhagalauyndagy on shakyrymdyk ulan gajyr zher Leninnin tikelej koldauymen Қazak eline kajtarylady Kenes Үkimeti Қazak avtonomiyasyn kuruda Ә Ermekovtin olsheusiz enbegin zerdelej otyryp onan kejingi zhasampazdyk zholdary Қazak elinin sharuashylyk zhajyn kalyptastyryp nygajtuga halykty agartu siyakty nakty isterge bagyttalgandygyna koz zhetkizemiz Қarkaralyda mektep ashady Tashkent pen Almatydagy zhogary oku oryndarynda matematikadan dәris okidy Ұly matematika kursy 1 bolim 1935 kazak tilinin matematika terminderi 1936 atty okulyk kitaptardy zharykka shygarady Қazak arasynan tungysh matematika gylymynyn professory atagyn alady Sonymen birge nagyz bilim men biliktilikti kazhet etetin sala Halyk sharuashylygyn zhosparlau komitetinde zhәne baska da zhauapty kyzmetterde bolady 1929 1930 zhyldary bir top kazak ziyalylary abaktyga alynyp tergeuge tүskende Ә Ermekovti de tүrmege kosa kamajdy Alash isinin mүldem kurtylyp urpaktyk sabaktastyk үzilip kalmau zhәne ult ziyalylary bolashakty ojlap Alashtyn zhas tүlek daryndary M Әuezov pen Ә Ermekovti saktap kalu maksatynda olar kinәlaryn mojyndap sol zholy bostandykka shygady Alajda 1937 zhylgy kara bult Ә Ermekovtin basyna tagy da үjirilip 1939 zhyly sottalyp 1947 zhylga dejin tүrmede otyryp shygady Tүrmeden shykkannan kejin zhalamen kajta ustalyp 1958 zhyly bosajdy 1957 zhyly 26 karashada tolyk aktalyp Қaragandy Memlekettik tehnikalyk universitetinde matematikadan dәris okidy 1970 zhyly kajtys bolady Әlimhan Ermekov atyndaAstana kalasyndagy Әlimhan Ermekov atyndagy koshe Derekkozder Қarakesek shezhiresi ekinshi tom Pavlodar EKO ZhShS baspahanasy T A Ensebaev Kitaptyn taralymy 500 dana 2017Syrtky siltemelerNurbek Matzhani Alashtyn Әlimhany Muragattalgan 19 zheltoksannyn 2011 zhyly Әlimhan Ermekov Ұly matematika kursy Muragattalgan 19 zheltoksannyn 2011 zhyly