Шортанды ауданы – Ақмола облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. Орталығы – Шортанды кенті.
Қазақстан ауданы | |||
Шортанды ауданы | |||
| |||
Әкімшілігі | |||
---|---|---|---|
Облысы | |||
Аудан орталығы | |||
Ауылдық округтер саны | 9 | ||
Кенттік әкімдіктер саны | 2 | ||
Ауыл саны | 29 | ||
Әкімі | Сағындық Серікбайұлы Шабаров | ||
Аудан әкімдігінің мекенжайы | Шортанды кенті, Абылай хан көшесі, №20 | ||
Тарихы мен географиясы | |||
Координаттары | 51°41′53″ с. е. 71°56′42″ ш. б. / 51.69806° с. е. 71.94500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 51°41′53″ с. е. 71°56′42″ ш. б. / 51.69806° с. е. 71.94500° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
Құрылған уақыты | 1939 | ||
Жер аумағы | 4,7 мың км² | ||
Уақыт белдеуі | UTC+5:00 | ||
Тұрғындары | |||
Тұрғыны | 27 549 адам (2023) | ||
Тығыздығы | 5,9 адам/км² | ||
Ұлттық құрамы | қазақтар (41,1%), орыстар (33,99%), немістер (6,01%), украиндар (5,89%), поляктар (4,37%), беларустар (2,67%), татарлар (1,7%), басқалары (4,27%) | ||
Сандық идентификаторлары | |||
Пошта индексі | 021600-021615 | ||
Автомобиль коды | 03 | ||
Шортанды ауданының әкімдігі | |||
| |||
|
Географиялық орны, жер бедері
Солтүстігінде Ақкөл ауданымен, шығысында Астрахан, батысында Ерейментау аудандарымен, оңтүстігінде Целиноград ауданы және Астана қаласымен шектеседі.
Шортанды ауданы Сарыарқаның солтүстігін ала орналасқан. Жер бедері – саздар мен саздақтардың қат-қабатынан түзілген белесті жазық. Ең биік жері ауданның шығыс бөлігіндегі Көңқыр төбесі (458 м). Жер бедерінің кей жері ірі құмды, шақпақтасты. Жағалары көлбеу және жайпақ, тұйық ойпауытты қолаттар кездеседі. Көктемде олар ені бірнеше жүз метрге жететін уақытша көлдерге айналады. Кен байлықтарынан алтын, кірпіштік саз кездеседі.
Тарихы
Шортанды ауданы 1939 жылы құрылған. Алғашында аудан орталығы Новокубанка ауылы болып, 1954 жылы Шортанды кентіне ауыстырылған. 1963 жылы аудандарды ірілендіру кезінде Алеексев ауданымен біріктіріліп, 1966 жылы қайта бөлінген.
Климаты
Климаты тым континенттік, қысы суық, қары аз (20 см), жазы жылы, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –17 – 18°С, шілденікі 19 – 21°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 300 – 350 мм. Аудан жері арқылы Қалқұтан өзені мен оның салалары – Дамса, Ащылыайрық, Талқара, Сарықамыс өзендері ағады. Мұнда Балықты, Бозайғыр, Сасықкөл, Шошқалы, т.б. көлдер бар.
Топырағы, өсімдіктері мен жануарлар дүниесі
Жерінде қара және қызғылт қоңыр топырақ тараған. Негізінен селеулі-бетегелі, түрлі шөпті-бетегелі өсімдіктер өседі. Олардың ішінен сәбізшөп, сәлбен, жусан, сары қызылбояу, төскейшөп, ойпауытты жерлерінде өлең, қоға, жұлдызгүл, т.б. өседі. Аңдардан қасқыр, түлкі, қоян, суыр, құстардан дала бүркіті, бөктергі, үкі, бозторғай, үйрек, қаз, т.б. мекендейді.
Халқы
1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 1999 | 2009 | 2021 |
---|---|---|---|---|---|---|
37166 | ▲43236 | ▼39245 | ▼38695 | ▼33074 | ▼29580 | ▼27825 |
Тұрғындар саны: 29538 адам (2019).
- Ұлттық құрамы: орыстар (34,36%), қазақтар (39,95%), украиндар (6,18%), немістер (6,20%), поляктар (4,64%), беларустар (2,80%), татарлар (1,72%), басқалары (4,15%)
Халықтың 1 км²-ге шаққандағы орташа тығыздығы 5,9 адам.
Әкімшілік бөлінісі
Аудандағы 29 елді мекен 2 кенттік әкімдік пен 9 ауылдық округке біріктірілген:
Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Андреев ауылдық округі | 1134 | ▼967 | 85,3 | 556 | ▼475 | 85,4 | 578 | ▼492 | 85,1 |
Бектау ауылдық округі | 1958 | ▼1865 | 95,3 | 1007 | ▼948 | 94,1 | 951 | ▼917 | 96,4 |
Бозайғыр ауылдық округі | 3717 | ▼3552 | 95,6 | 1822 | ▼1809 | 99,3 | 1895 | ▼1743 | 92 |
Дамса ауылдық округі | 4482 | ▲4740 | 105,8 | 2122 | ▲2299 | 108,3 | 2360 | ▲2441 | 103,4 |
Жолымбет кенттік әкімдігі | 4258 | ▼4011 | 94,2 | 2118 | ▼2066 | 97,5 | 2140 | ▼1945 | 90,9 |
Новокубан ауылдық округі | 2036 | ▼1845 | 90,6 | 1026 | ▼926 | 90,3 | 1010 | ▼919 | 91 |
Новосёлов ауылдық округі | 1356 | ▼978 | 72,1 | 661 | ▼503 | 76,1 | 695 | ▼475 | 68,3 |
Петров ауылдық округі | 1721 | ▼1358 | 78,9 | 844 | ▼681 | 80,7 | 877 | ▼677 | 77,2 |
Пригородный ауылдық округі | 1166 | ▼837 | 71,8 | 577 | ▼415 | 71,9 | 589 | ▼422 | 71,6 |
Раевка ауылдық округі | 1484 | ▼1110 | 74,8 | 729 | ▼558 | 76,5 | 755 | ▼552 | 73,1 |
Шортанды кенттік әкімдігі | 6268 | ▲6562 | 104,7 | 3032 | ▲3226 | 106,4 | 3236 | ▲3336 | 103,1 |
ЖАЛПЫ САНЫ | 29580 | ▼27825 | 94,1 | 14494 | ▼13906 | 95,9 | 15086 | ▼13919 | 92,3 |
Шаруашылығы
Ауданда 1995 жылға дейін астық өндіруге, оған қосымша сүтті, етті-сүтті мал, шошқа, жылқы, картоп, көкөніс өсіруге маманданған 1 ұжымшар, 6 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зертеу институтының тәжірибе шаруашылығы болған. Еліміздің нарықтық экономикаға өтуіне байланысты олардың барлығы дерлік жекешелендірілді. Ауданның барлық шаруашылық салалары 2006 жылы 4038,9 млн. теңгенің өнімін шығарды. Өнеркәсіп саласында “Қазақалтын кен-металлургия” АҚ-ның бөлімшесі – Жолымбет алтын кеніші, жиһаз фабрикасы (Шортанды), тігін фабрикасы (Жолымбет), май зауыты, аудандық баспахана, т.б. жұмыс істейді. Бұлар 2104,5 млн. т өнім өндірді (2005). Ауыл шаруашылығымен 35 кәсіпорын, 109 шаруа қожалығы, 8123 жұртшылық (жеке шаруа) шұғылданады (2005). Ауыл шаруашылығына пайдаланатын жері 438,5 мың га, оның 287,4 мың га-сы егістік, 2,6 мың га-сы шабындық, 148,2 мың га-сы жайылым. Көп жылдық отырғызылған ағашы 0,3 мың га жерді алады. 2007 жылдың басында ауданда 18,9 мың бас мүйізді ірі қара, 7,6 мың қой мен ешкі, 23,0 мың шошқа, 2,1 мың жылқы, 34,3 мың құс болды. Олардан 4,6 мың т ет, 23,7 мың т сүт, 3829 мың дана жұмыртқа өндірілді. Ауданда 3 балабақша, 4 бастауыш, 11 негізгі, 16 орта мектеп, 1 кәсіптік-техн. мектеп, 31 кітапхана, орт. ауданы аурухана, 6 отбасылық-дәрігерлік амбулатория, 24 фельдшерлік-акушерлік пункт бар. Шортанды кентінде мәдениет және демалыс саябағы орналасқан. Аудан жері арқылы республикалық маңызы бар Астана – Көкшетау автомобильдік жолы өтеді.
Дереккөздер
- Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- Қазақстан почталық индекстері
- Шортанды аудандық сотының тарихы
- Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ҚР халық санақтары
- 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы
- 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shortandy audany Akmola oblysynyn ortalyk boligindegi әkimshilik aumaktyk bolik Ortalygy Shortandy kenti Қazakstan audanyShortandy audanyEltanbasyӘkimshiligiOblysyAkmola oblysyAudan ortalygyShortandyAuyldyk okrugter sany9Kenttik әkimdikter sany2Auyl sany29ӘkimiSagyndyk Serikbajuly ShabarovAudan әkimdiginin mekenzhajyShortandy kenti Abylaj han koshesi 20Tarihy men geografiyasyKoordinattary51 41 53 s e 71 56 42 sh b 51 69806 s e 71 94500 sh b 51 69806 71 94500 G O Ya Koordinattar 51 41 53 s e 71 56 42 sh b 51 69806 s e 71 94500 sh b 51 69806 71 94500 G O Ya Қurylgan uakyty1939Zher aumagy4 7 myn km Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny27 549 adam 2023 Tygyzdygy5 9 adam km Ұlttyk kuramykazaktar 41 1 orystar 33 99 nemister 6 01 ukraindar 5 89 polyaktar 4 37 belarustar 2 67 tatarlar 1 7 baskalary 4 27 Sandyk identifikatorlaryPoshta indeksi021600 021615Avtomobil kody03Shortandy audanynyn әkimdigiGeografiyalyk orny zher bederiSoltүstiginde Akkol audanymen shygysynda Astrahan batysynda Erejmentau audandarymen ontүstiginde Celinograd audany zhәne Astana kalasymen shektesedi Shortandy audany Saryarkanyn soltүstigin ala ornalaskan Zher bederi sazdar men sazdaktardyn kat kabatynan tүzilgen belesti zhazyk En biik zheri audannyn shygys boligindegi Konkyr tobesi 458 m Zher bederinin kej zheri iri kumdy shakpaktasty Zhagalary kolbeu zhәne zhajpak tujyk ojpauytty kolattar kezdesedi Koktemde olar eni birneshe zhүz metrge zhetetin uakytsha kolderge ajnalady Ken bajlyktarynan altyn kirpishtik saz kezdesedi TarihyShortandy audany 1939 zhyly kurylgan Algashynda audan ortalygy Novokubanka auyly bolyp 1954 zhyly Shortandy kentine auystyrylgan 1963 zhyly audandardy irilendiru kezinde Aleeksev audanymen biriktirilip 1966 zhyly kajta bolingen KlimatyKlimaty tym kontinenttik kysy suyk kary az 20 sm zhazy zhyly kurgak Қantardyn ortasha temperaturasy 17 18 S shildeniki 19 21 S Zhauyn shashynnyn zhyldyk ortasha molsheri 300 350 mm Audan zheri arkyly Қalkutan ozeni men onyn salalary Damsa Ashylyajryk Talkara Sarykamys ozenderi agady Munda Balykty Bozajgyr Sasykkol Shoshkaly t b kolder bar Topyragy osimdikteri men zhanuarlar dүniesiZherinde kara zhәne kyzgylt konyr topyrak taragan Negizinen seleuli betegeli tүrli shopti betegeli osimdikter osedi Olardyn ishinen sәbizshop sәlben zhusan sary kyzylboyau toskejshop ojpauytty zherlerinde olen koga zhuldyzgүl t b osedi Andardan kaskyr tүlki koyan suyr kustardan dala bүrkiti boktergi үki boztorgaj үjrek kaz t b mekendejdi Halky1959 1970 1979 1989 1999 2009 2021 37166 43236 39245 38695 33074 29580 27825 Turgyndar sany 29538 adam 2019 Ұlttyk kuramy orystar 34 36 kazaktar 39 95 ukraindar 6 18 nemister 6 20 polyaktar 4 64 belarustar 2 80 tatarlar 1 72 baskalary 4 15 Halyktyn 1 km ge shakkandagy ortasha tygyzdygy 5 9 adam Әkimshilik bolinisiAudandagy 29 eldi meken 2 kenttik әkimdik pen 9 auyldyk okrugke biriktirilgen Halkynyn sany 2009 2021 Auyldyk okrugteri 2009 2021 2021 2009 ga pajyzben Erler 2009 Erler 2021 2021 2009 ga pajyzben Әjelder 2009 Әjelder 2021 2021 2009 ga pajyzbenAndreev auyldyk okrugi 1134 967 85 3 556 475 85 4 578 492 85 1Bektau auyldyk okrugi 1958 1865 95 3 1007 948 94 1 951 917 96 4Bozajgyr auyldyk okrugi 3717 3552 95 6 1822 1809 99 3 1895 1743 92Damsa auyldyk okrugi 4482 4740 105 8 2122 2299 108 3 2360 2441 103 4Zholymbet kenttik әkimdigi 4258 4011 94 2 2118 2066 97 5 2140 1945 90 9Novokuban auyldyk okrugi 2036 1845 90 6 1026 926 90 3 1010 919 91Novosyolov auyldyk okrugi 1356 978 72 1 661 503 76 1 695 475 68 3Petrov auyldyk okrugi 1721 1358 78 9 844 681 80 7 877 677 77 2Prigorodnyj auyldyk okrugi 1166 837 71 8 577 415 71 9 589 422 71 6Raevka auyldyk okrugi 1484 1110 74 8 729 558 76 5 755 552 73 1Shortandy kenttik әkimdigi 6268 6562 104 7 3032 3226 106 4 3236 3336 103 1ZhALPY SANY 29580 27825 94 1 14494 13906 95 9 15086 13919 92 3SharuashylygyAudanda 1995 zhylga dejin astyk ondiruge ogan kosymsha sүtti etti sүtti mal shoshka zhylky kartop kokonis osiruge mamandangan 1 uzhymshar 6 kenshar 1 mal bordakylau birlestigi Bүkilodaktyk astyk sharuashylygy gylymi zerteu institutynyn tәzhiribe sharuashylygy bolgan Elimizdin naryktyk ekonomikaga otuine bajlanysty olardyn barlygy derlik zhekeshelendirildi Audannyn barlyk sharuashylyk salalary 2006 zhyly 4038 9 mln tengenin onimin shygardy Өnerkәsip salasynda Қazakaltyn ken metallurgiya AҚ nyn bolimshesi Zholymbet altyn kenishi zhiһaz fabrikasy Shortandy tigin fabrikasy Zholymbet maj zauyty audandyk baspahana t b zhumys istejdi Bular 2104 5 mln t onim ondirdi 2005 Auyl sharuashylygymen 35 kәsiporyn 109 sharua kozhalygy 8123 zhurtshylyk zheke sharua shugyldanady 2005 Auyl sharuashylygyna pajdalanatyn zheri 438 5 myn ga onyn 287 4 myn ga sy egistik 2 6 myn ga sy shabyndyk 148 2 myn ga sy zhajylym Kop zhyldyk otyrgyzylgan agashy 0 3 myn ga zherdi alady 2007 zhyldyn basynda audanda 18 9 myn bas mүjizdi iri kara 7 6 myn koj men eshki 23 0 myn shoshka 2 1 myn zhylky 34 3 myn kus boldy Olardan 4 6 myn t et 23 7 myn t sүt 3829 myn dana zhumyrtka ondirildi Audanda 3 balabaksha 4 bastauysh 11 negizgi 16 orta mektep 1 kәsiptik tehn mektep 31 kitaphana ort audany auruhana 6 otbasylyk dәrigerlik ambulatoriya 24 feldsherlik akusherlik punkt bar Shortandy kentinde mәdeniet zhәne demalys sayabagy ornalaskan Audan zheri arkyly respublikalyk manyzy bar Astana Kokshetau avtomobildik zholy otedi DerekkozderҚazakstan Respublikasy halkynyn zhynysy zhәne zhergilikti zherdin tipine karaj sany 2023 zhylgy 1 kantarga Қazakstan Respublikasy halkynyn zhekelegen etnostary bojynsha sany 2022 zhyl basyna Қazakstan pochtalyk indeksteri Shortandy audandyk sotynyn tarihy Resej imperiyasy KSRO halyk sanaktary ҚR halyk sanaktary 2009 zhylgy sanak bojynsha Қazakstan turgyndarynyn ulttyk kuramy 2021 zhylgy ulttyk halyk sanagynyn korytyndylary Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 IX tom