Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Түгіскен — Ұлытау облысы Жаңаарқа ауданындағы ауыл, Түгіскен ауылдық округі орталығы.
| Ауыл | |
| Түгіскен | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Статусы | Ауылдық округ орталығы |
| Облысы | |
| Ауданы | |
| Ауылдық округі | Түгіскен |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 48°22′11″ с. е. 69°59′26″ ш. б. / 48.36972° с. е. 69.99056° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°22′11″ с. е. 69°59′26″ ш. б. / 48.36972° с. е. 69.99056° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты | 1934 |
| Уақыт белдеуі | UTC+5:00 |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | ▼1758 адам (2021) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Автомобиль коды | 20 |
Түгіскен шекарасы | |
Басқа мағыналар үшін Түгіскен деген бетті қараңыз.Географиялық орны
Сарысу өзенінің жағасында, Жаңаарқа кентінің батысында — 124 км-дей жерде орналасқан.
Халқы
Жергілікті тұрғындар саны 1999 жылы 2087 адам (1068 ер адам және 1019 әйел адам) болса, 2009 жылы 1882 адамды (984 ер адам және 898 әйел адам) құрады.
2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1758 адамды (918 ер адам және 840 әйел адам) құрады.
Тарихы
Іргесі 1934 жылы қаланған. Округ аумағында 20 ғасырдың 30-жылдарында Коммунар, Түгіскен, Қаражартас, Жиделі, ұжымшарлары ұйымдастырылған. 1962 жылы біріктіріліп "Жеңіс" кеңшары атанды.
Шаруашылығы, инфрақұрылымы
Жерінің жалпы ауданы — 373,3 мың га. Шаруашылықтың мамандандырылған негізгі бағыттары — асыл тұқымды қой шаруашылығы, жылқы, қосымша — мүйізді ірі қара өсіру болды. Округтің елді мекендерінде (Кенжебай-Самай, Жомарт, Ақбаз, Талдыеспе) 2 мектеп, ФАП, мәдениет үйі, кітапхана, басқа да мәдени-тұрмыстық мекемелер бар. Түгіскен ауылында асыл тұқымды қой шаруашылығымен айналысатын «Жеңіс» АҚ орналасқан. Түгіскен жерінде Жәйрем, Қамысмола, Жомарт кеніштері орналасқан. Аты аңызға айналған күйші Ықылас Дүкенұлына бюст орнатылған. Ауыл басқа да елді мекендермен темір жол, автокөлік жолдары арқылы байланысады. Ауыл «Жеңіс» темір жол стансасы төңірегіне шоғырланған.
Ауыл тарихы
«Түгіскен» аталуы туралы көне аңызда жаугершілік заманда Абылай хан сарбаздары құрамыңда болып, ерен ерлік көрсеткен Кіші жүздің Тама, Алшын, Жағалбайлы руларының батырлары ел ішінде бейбіт заман орнағаннан кейін өздерінің ата қонысына қайта оралуға Абылай ханнан рұқсат сұрағаны, айбынды батырларынан айрылғысы келмеген Абылайдың ең шұрайлы жерден қоныс таңдап, ірге тебулерін қалағаны, Сарысу өзенінің бойындағы «түгі өскен, осы өңірді бір тайпа елдің мекендеп қалғаны» айтылады. Куаң даланың қүйқалы өнірі оңтүстік шығысында Шұбармен шектесіп, оңтүстігінде айдыны шалқыған Бозкөл, Қаракөлдерді, Кенжебай-Самайдың құмдауыт шүйгінді жазығын қамтып, одан ары Бетпақдалаға ұласып жатыр. Қазан төңкерісінен кейін 1928 жылы Түгіскен жерінде Сарысу ауданы құрылды. 1931 жылдан бастап голощекиндік геноцид салдарынан ел аштыққа душар болған кезеңде, елді аштықтан аман алып қалу мақсатымен ел ақсақалдарының ұйғаруы бойынша Түгіскенді мекендеген қалың елдің бір бөлігі оңтүстіктегі астықты өңірге қарай үдере көшті. Оңтүстікке бет алған 3 мыңға тарта түтіннің бес жүздейі ғана Шабақты өзеніне аман жетті. Сол үдере көшкен елдің бас тіреген жерінен Жамбыл облысының Сарысу ауданы ұйымдастырылды. Түгіскенді мекен етіп қалған аз ғана ел 1934 жылы Жаңаарқа ауданына қосылды. Түгіскен ауылдық кеңесі құрылды. Түгіскен ауылдық кеңесінің тұңғыш төрағасы болып Сейiтмағанбетов Мұхамбетжан (Жетiмек) сайланды. Ұжымдастыру науқаны кезеңінде Түгіскен ауылдық кеңесі өңірінен Коммунар, Жаңатілек, Түгіскен, Қаражартас (Жеңіс), Қарсыадыр, Тасжарған ұжымшарлары құрылды. 50-жылдардың басыңда ұжымшарларды ірілеңдіру науқаны тұсында Түгіскен ауылдық кеңесі қарамағындағы Коммунар, Түгіскен, Жеңіс атты үш ұжымшар біріктіріліп, "Жеңіс" ұжымшары, 1962 жылдан «Жеңіс» кеңшары, 1986 жылдан «Жеңіс» асыл тұқымды қой кеңшары, 1991 жылдан «Жеңіс» асыл тұқымды қой зауыты, 1995 жылдан «Жеңіс» АҚ атанды.
Дереккөздер
- 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том Мұрағатталған 8 желтоқсанның 2019 жылы.
- 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tүgisken Ұlytau oblysy Zhanaarka audanyndagy auyl Tүgisken auyldyk okrugi ortalygy AuylTүgiskenӘkimshiligiEl Қazakstan ҚazakstanStatusyAuyldyk okrug ortalygyOblysyҰlytauAudanyZhanaarkaAuyldyk okrugiTүgiskenTarihy men geografiyasyKoordinattary48 22 11 s e 69 59 26 sh b 48 36972 s e 69 99056 sh b 48 36972 69 99056 G O Ya Koordinattar 48 22 11 s e 69 59 26 sh b 48 36972 s e 69 99056 sh b 48 36972 69 99056 G O Ya Қurylgan uakyty1934Uakyt beldeuiUTC 5 00TurgyndaryTurgyny 1758 adam 2021 Sandyk identifikatorlaryAvtomobil kody20Tүgisken TүgiskenTүgisken shekarasy Baska magynalar үshin Tүgisken degen betti karanyz Geografiyalyk ornySarysu ozeninin zhagasynda Zhanaarka kentinin batysynda 124 km dej zherde ornalaskan HalkyZhergilikti turgyndar sany 1999 zhyly 2087 adam 1068 er adam zhәne 1019 әjel adam bolsa 2009 zhyly 1882 adamdy 984 er adam zhәne 898 әjel adam kurady 2021 zhylgy sanak korytyndysy bojynsha 1758 adamdy 918 er adam zhәne 840 әjel adam kurady TarihyIrgesi 1934 zhyly kalangan Okrug aumagynda 20 gasyrdyn 30 zhyldarynda Kommunar Tүgisken Қarazhartas Zhideli uzhymsharlary ujymdastyrylgan 1962 zhyly biriktirilip Zhenis kenshary atandy Sharuashylygy infrakurylymyZherinin zhalpy audany 373 3 myn ga Sharuashylyktyn mamandandyrylgan negizgi bagyttary asyl tukymdy koj sharuashylygy zhylky kosymsha mүjizdi iri kara osiru boldy Okrugtin eldi mekenderinde Kenzhebaj Samaj Zhomart Akbaz Taldyespe 2 mektep FAP mәdeniet үji kitaphana baska da mәdeni turmystyk mekemeler bar Tүgisken auylynda asyl tukymdy koj sharuashylygymen ajnalysatyn Zhenis AҚ ornalaskan Tүgisken zherinde Zhәjrem Қamysmola Zhomart kenishteri ornalaskan Aty anyzga ajnalgan kүjshi Ykylas Dүkenulyna byust ornatylgan Auyl baska da eldi mekendermen temir zhol avtokolik zholdary arkyly bajlanysady Auyl Zhenis temir zhol stansasy toniregine shogyrlangan Auyl tarihy Tүgisken ataluy turaly kone anyzda zhaugershilik zamanda Abylaj han sarbazdary kuramynda bolyp eren erlik korsetken Kishi zhүzdin Tama Alshyn Zhagalbajly rularynyn batyrlary el ishinde bejbit zaman ornagannan kejin ozderinin ata konysyna kajta oraluga Abylaj hannan ruksat suragany ajbyndy batyrlarynan ajrylgysy kelmegen Abylajdyn en shurajly zherden konys tandap irge tebulerin kalagany Sarysu ozeninin bojyndagy tүgi osken osy onirdi bir tajpa eldin mekendep kalgany ajtylady Kuan dalanyn kүjkaly oniri ontүstik shygysynda Shubarmen shektesip ontүstiginde ajdyny shalkygan Bozkol Қarakolderdi Kenzhebaj Samajdyn kumdauyt shүjgindi zhazygyn kamtyp odan ary Betpakdalaga ulasyp zhatyr Қazan tonkerisinen kejin 1928 zhyly Tүgisken zherinde Sarysu audany kuryldy 1931 zhyldan bastap goloshekindik genocid saldarynan el ashtykka dushar bolgan kezende eldi ashtyktan aman alyp kalu maksatymen el aksakaldarynyn ujgaruy bojynsha Tүgiskendi mekendegen kalyn eldin bir boligi ontүstiktegi astykty onirge karaj үdere koshti Ontүstikke bet algan 3 mynga tarta tүtinnin bes zhүzdeji gana Shabakty ozenine aman zhetti Sol үdere koshken eldin bas tiregen zherinen Zhambyl oblysynyn Sarysu audany ujymdastyryldy Tүgiskendi meken etip kalgan az gana el 1934 zhyly Zhanaarka audanyna kosyldy Tүgisken auyldyk kenesi kuryldy Tүgisken auyldyk kenesinin tungysh toragasy bolyp Sejitmaganbetov Muhambetzhan Zhetimek sajlandy Ұzhymdastyru naukany kezeninde Tүgisken auyldyk kenesi onirinen Kommunar Zhanatilek Tүgisken Қarazhartas Zhenis Қarsyadyr Taszhargan uzhymsharlary kuryldy 50 zhyldardyn basynda uzhymsharlardy irilendiru naukany tusynda Tүgisken auyldyk kenesi karamagyndagy Kommunar Tүgisken Zhenis atty үsh uzhymshar biriktirilip Zhenis uzhymshary 1962 zhyldan Zhenis kenshary 1986 zhyldan Zhenis asyl tukymdy koj kenshary 1991 zhyldan Zhenis asyl tukymdy koj zauyty 1995 zhyldan Zhenis AҚ atandy Derekkozder2009 zhylgy Қazakstan Respublikasy halkynyn Ұlttyk sanagynyn korytyndylary Astana 2011 1 tom Muragattalgan 8 zheltoksannyn 2019 zhyly 2021 zhylgy ulttyk halyk sanagynyn korytyndylary Қaragandy Қaragandy oblysy Enciklopediya Almaty Atamura 2006 ISBN 9965 34 515 5