Сонет

Сонет (итал. sonetto – шағын ән) – әр шумағы тұрақты өлшемнен тұратын, 14 тармақтан құралған өлең түрі.

Өлең құрылымы күрделі болып келеді, тармақтар екі рет төрт-төрттен, екі рет үштен топтасады. Яғни, 4 жолдық (катрен) 2 шумақ, 3 жолдық (терцет) 2 шумақ. Ұйқасы 4 жолдық шумақта, көбіне абаб, абба түрінде, 3 жолдық шумақта әр түрлі болып келеді. Алғашқы 4 тармақта айтылған ой одан кейінгі 4 тармақта өрістеп, кейінгі 2 қатар келетін 3 тармақтарда түйінделіп, тиянақтап бітіру тәсілі жиі кездеседі. Сонетте ұйқастар өрнегіне, үйлес сөздердің әуезді келіп, сыңғырлап айтылуына да назар аударылады.

Сонеттің алғашқы нұсқалары 13 ғасырда Италияда “” пайда болған, біртіндеп неміс, ағылшын, испан, француз, орыс поэзиясына тараған. , (Лаура туралы 317 сонет), т.б. ақындар бұл өлең өрнегін қалыптастырып, жетілдіре түсті. 16 ғасырда сонет жанрын Испания мен , , Лопе де Вега дамытты. Францияда бастап, дейінгі көптеген ақындар, Англияда , , У.Шекспир сынды қаламгерлер сонет жанрының өркендей түсуіне өз үлестерін қосты. 17 ғасырда Германияда сонет жанры кең қанат жайып, , , Гете, т.б. қаламгерлер сонет үлгісін қолданды. Орыс әдебиетінде , бұл салаға алғаш қалам тартты. А.С. Пушкин, секілді ақындар да сонет жазды. Қазақ әдебиетіне сонет жанры алғаш аудармалар арқылы келді. сонеттерін тәржімалауда айрықша шеберлік танытты. “” сонетінен бастап қазақ поэзиясында (“”, “Туған жер”), (“”, “”, “”, “”, “”, “”, “”), (“”), т.б. ақындар сонет жанрында жыр туындатты.

Қазақ әдебиетіндегі сонет жанры екі мектеп дәстүрін ұстана отырып дамыды. Біріншісі – сицилия мектебі: 4 жолдан екі катрен және 4 жолды бір терцет, 3 жолды бір терцет. Бұл бағыт қазақ әдебиетінде шығармаларында көрініс тапты. Екіншісі – ағылшын мектебі, мұнда сонет құрылымы 4 жолды үш катреннен және 2 жолды терцеттен тұрады. Шекспир сонеттерін ағылшын мектебінің дәстүрінде аударған.

Әдеб.: , М., 1974; , , А., 1999; , М., 2001.

Дереккөздер

1. Қазақ энциклопедиясы
2. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6