Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Оғыз тілдері немесе Оңтүстік-батыс түрік тілдері - ертедегі көне түркі тайпаларының бірі - оғыздардың (кейде ғұз, ұз) тілі. Түркі тілдерінің 6 бөлікшелірінің бірі. Қазіргі заманда Батыс және Орталық Азияда, Шығыс Еуропа елдерінде тараған. Оғыз тілі көне заманда кең тараған түркі тілдерінің бірі болғанымен, бүгінде ол өлі тілдер қатарына жатады.
| Оғыз тілдері | ||
|---|---|---|
| Жоғрапиялық таралуы: | Шығу тегі Батыс және Орталық Азияда, Шығыс Еуропа | |
| : | Алтай Оғыз тілдері | |
| Бөлікшелері: | Қырымлы (оңтүстік жағалау диалектісі) | |
 | ||
Оғыз тілдерінің бөлікшелері
Ираника энциклопедиясы мәдіметі бойынша, Оғыз тілдерінің құрамына Афшар, Әзірбайжан, Қырымлы, Ғағауыз, Қорасан түркі, Османлы, Печенег, Қашқай, Салар, Түрік, Түрікмен тілдері кіреді .
Тарихы
7-8 ғ-да балбал, сынтастар бетіне жазылған көне түркі жазба ескерткіштерінің Селенга және Орхон өзендерінің бойында табылған бір тобы ( Онгин, Құтлық қаған, Күлтегін, Тониқұқ т.б.) осы көне Оғыз тілдеріне жазылғаны мәлім. Орта ғасырда пайда болған көне түркі жазба ескерткіштердің ішінде Махмұд Қашғаридың сөздігінде («Диуани лұғат ат-түрк») Оғыз тілдерінің ерекшеліктері көбірек сақталған. Оғыздар Түрік қағандығы құлағаннан кейінгі дәуірде өз мемлекетін құрып (орталығы Жаңакент), төңірегіндегі түркі тайпаларының (оның ішінде қыпшақтардың) тіліне зор ықпал жасады және бірнеше дербес тілдерджің (түрікмен, әзірбайжан, гагауз, түрік т.б.) қалыптасуына негіз болды.
Оғыз тілдерінің ерекшеліктері
Оғыз тілдері көне түркі тілдерінің ішінде, әсіресе қыпшақ тілдерімен өте жақын болу себебі, біріншіден, олардың төркіндестігі болса, екіншіден, ұзақ тарихи дәуірлер бойы оғыздар мен қыпшақтардың аралас-құралас бірге тұрып, біте қайнасуына байланысты.
Алайда көне Оғыз тілдерінің өзіне ғана тән кейбір ерекшеліктері болған.
Фонетикалық ерекшеліктері
Фонетикалық ерекшеліктеріне:
а) 8 қысқа дауысты фонеманың сақталуы;
ә) сөз аяғындағы г//ғ дауыссыз дыбыстарының тұрақтылығы («дағ» - тау, «бәг» - бек); осы дыбыстардыңкейбір қосымшалардың құрамында түсіп қалуы («гәлән» - келген, «алан» - алған);
б) сөз басындағы қатаң т, к, қ тәрізді дыбыстардың ұяңдануы («дил» - тіл, «гәл» - кел),
в) бол (≥ ол) сөзінің басында б дыбысының айтылмауы т.б.
Грамматикалық ерекшеліктер
Грамматикалық ерекшеліктер:
а) кейбір септік және көптік жалғаулардың фонетикалық редукцияға (қысқаруға, әлсізденуге) ұшырауы («адама» - адамға, «малың» - малдың, малнин; «бэрэрис» - берерміз т.б.);
ә) кейбір морфологиялық форманттардың (-малы//-мэли, -мыш//-миш) сақталуы және басқаша мағынада жиі қолдануы т.б. жатады.
Дереккөздер
- Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic (HTML) (2005). Тексерілді, 18 наурыз 2007.
- Британника энциклопедиясы. Мақала: Turkic languages Түпнұсқасы (ағыл.)
The Turkic languages may be classified, using linguistic, historical, and geographic criteria, into a southwestern (SW), a northwestern (NW), a southeastern (SE), and a northeastern (NE) branch. Chuvash and Khalaj form separate branches.
The southwestern, or Oghuz, branch comprises three groups. The West Oghuz group (SWw) consists of Turkish (spoken in Turkey, Cyprus, the Balkans, western Europe, and so on); Azerbaijani (Azerbaijanian; Azerbaijan, Iran); and Gagauz (Moldova, Bulgaria, and so on). The East Oghuz group (SWe) consists of Turkmen (Turkmenistan and adjacent countries) and Khorāsān Turkic (northeastern Iran). A southern group (SWs) is formed by Afshar and related dialects in Iran and Afghanistan. - Ираника энциклопедиясы. Мақала: AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish Түпнұсқасы (ағыл.)
Oghuz languages were earlier grouped into Turkish (of Turkey), Azeri, and Turkmen, but recent research has modified this simple picture. Today we may provisionally distinguish the following languages: Turkish of Turkey (including Crimean Osmanli and Balkan dialects, such as Gagauz), Azeri, “Afsharoid” dialects (spoken east and south of the provinces of Azerbaijan; there is a broad area of either transitional Azeri-“Afsharoid” dialects or of mixed territories between Qazvīn and Ḵalajestān, but south of a line Hamadān-Qom, including Qašqāʾī and Aynallū, “Afsharoid” dialects dominate; Afshar is also spoken in Kabul), Khorasan Turkic (northeastern Iran, Turkmenistan and northwestern Afghanistan), and Turkmen (in Turkmenistan, northern Afghanistan and close to the southeastern shore of the Caspian Sea).
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ogyz tilderi nemese Ontүstik batys tүrik tilderi ertedegi kone tүrki tajpalarynyn biri ogyzdardyn kejde guz uz tili Tүrki tilderinin 6 bolikshelirinin biri Қazirgi zamanda Batys zhәne Ortalyk Aziyada Shygys Europa elderinde taragan Ogyz tili kone zamanda ken taragan tүrki tilderinin biri bolganymen bүginde ol oli tilder kataryna zhatady Ogyz tilderiZhograpiyalyk taraluy Shygu tegi Batys zhәne Ortalyk Aziyada Shygys Europa Altaj Ogyz tilderiBoliksheleri Afshar tili Әzerbajzhan tili Ғagauyz tili Қyrymly ontүstik zhagalau dialektisi Қorasan tүrki tili Қashkaj tili Osmanly tүrik tili Pecheneg tili Salar tili Tүrik tili Tүrikmen tiliOgyz tilderi resmi kүji bar elder zhәne autonomiyaly ulystarOgyz tilderinin boliksheleriIranika enciklopediyasy mәdimeti bojynsha Ogyz tilderinin kuramyna Afshar Әzirbajzhan Қyrymly Ғagauyz Қorasan tүrki Osmanly Pecheneg Қashkaj Salar Tүrik Tүrikmen tilderi kiredi Tarihy7 8 g da balbal syntastar betine zhazylgan kone tүrki zhazba eskertkishterinin Selenga zhәne Orhon ozenderinin bojynda tabylgan bir toby Ongin Қutlyk kagan Kүltegin Tonikuk t b osy kone Ogyz tilderine zhazylgany mәlim Orta gasyrda pajda bolgan kone tүrki zhazba eskertkishterdin ishinde Mahmud Қashgaridyn sozdiginde Diuani lugat at tүrk Ogyz tilderinin erekshelikteri kobirek saktalgan Ogyzdar Tүrik kagandygy kulagannan kejingi dәuirde oz memleketin kuryp ortalygy Zhanakent toniregindegi tүrki tajpalarynyn onyn ishinde kypshaktardyn tiline zor ykpal zhasady zhәne birneshe derbes tilderdzhin tүrikmen әzirbajzhan gagauz tүrik t b kalyptasuyna negiz boldy Ogyz tilderinin erekshelikteriOgyz tilderi kone tүrki tilderinin ishinde әsirese kypshak tilderimen ote zhakyn bolu sebebi birinshiden olardyn torkindestigi bolsa ekinshiden uzak tarihi dәuirler bojy ogyzdar men kypshaktardyn aralas kuralas birge turyp bite kajnasuyna bajlanysty Alajda kone Ogyz tilderinin ozine gana tәn kejbir erekshelikteri bolgan Fonetikalyk erekshelikteri Fonetikalyk erekshelikterine a 8 kyska dauysty fonemanyn saktaluy ә soz ayagyndagy g g dauyssyz dybystarynyn turaktylygy dag tau bәg bek osy dybystardynkejbir kosymshalardyn kuramynda tүsip kaluy gәlәn kelgen alan algan b soz basyndagy katan t k k tәrizdi dybystardyn uyandanuy dil til gәl kel v bol ol sozinin basynda b dybysynyn ajtylmauy t b Grammatikalyk erekshelikter Grammatikalyk erekshelikter a kejbir septik zhәne koptik zhalgaulardyn fonetikalyk redukciyaga kyskaruga әlsizdenuge ushyrauy adama adamga malyn maldyn malnin bereris berermiz t b ә kejbir morfologiyalyk formanttardyn maly meli mysh mish saktaluy zhәne baskasha magynada zhii koldanuy t b zhatady DerekkozderEthnologue Languages of the World Fifteenth edition Language Family Trees Altaic HTML 2005 Tekserildi 18 nauryz 2007 Britannika enciklopediyasy Makala Turkic languages Tүpnuskasy agyl The Turkic languages may be classified using linguistic historical and geographic criteria into a southwestern SW a northwestern NW a southeastern SE and a northeastern NE branch Chuvash and Khalaj form separate branches The southwestern or Oghuz branch comprises three groups The West Oghuz group SWw consists of Turkish spoken in Turkey Cyprus the Balkans western Europe and so on Azerbaijani Azerbaijanian Azerbaijan Iran and Gagauz Moldova Bulgaria and so on The East Oghuz group SWe consists of Turkmen Turkmenistan and adjacent countries and Khorasan Turkic northeastern Iran A southern group SWs is formed by Afshar and related dialects in Iran and Afghanistan Iranika enciklopediyasy Makala AZERBAIJAN viii Azeri Turkish Tүpnuskasy agyl Oghuz languages were earlier grouped into Turkish of Turkey Azeri and Turkmen but recent research has modified this simple picture Today we may provisionally distinguish the following languages Turkish of Turkey including Crimean Osmanli and Balkan dialects such as Gagauz Azeri Afsharoid dialects spoken east and south of the provinces of Azerbaijan there is a broad area of either transitional Azeri Afsharoid dialects or of mixed territories between Qazvin and Ḵalajestan but south of a line Hamadan Qom including Qasqaʾi and Aynallu Afsharoid dialects dominate Afshar is also spoken in Kabul Khorasan Turkic northeastern Iran Turkmenistan and northwestern Afghanistan and Turkmen in Turkmenistan northern Afghanistan and close to the southeastern shore of the Caspian Sea