Мораль шежіресі нем Zur Genealogie der Moral 1887 ші жыл Фридрих Ницшенің Құндылық атаулыны қайта бағалау сынағы ретінде

«Мораль шежіресі»（нем. Zur Genealogie der Moral） (1887-ші жыл) — Фридрих Ницшенің "Құндылық атаулыны қайта бағалау" сынағы ретіндегі этика тақырыбында жазылған арнаулы еңбегі. Бұл кітапта мораль келіп шығуының табиғи, әлеуметтік, биологиялық, науқастық (патологиялық) негіздеріне үңіліп, адам баласының ұқсамаған дәуірде, ұқсамаған тарихи шарт-жағдайда жаратқан құндылық өлшемдерінің ортақ алғашқы қозғаушы күшін тауып шығуға талпынды. Автор ар-намыс, өшпенділік, кек алу, жазалау секілді ұғымдарды пайдаланып бүкіл этика әлемін жаңа логика бойынша қайта түсіндіріп, мораль ұғымының даму тарихы мен дәстүр негізін талдауға басымдық берді. Бұл шағын кітап үш негізгі бөлімнен құралған. Ницшенің ойынша, мораль ұғымы алғашында моральды негізде пайда болған емес, қайта ол рахымсыз билеу, үстемдік ету, бойсұндыру еркінің туындысы. Басқа еңбектеріне салыстырғанда, бұл туындының бітімі мен тіл ерекшелігінде философиялық логикалық тұжырым басым болып келеді. Байсалды жазылған бұл шығарма Ф.Ницше идеяларын түсінудің маңызды бір кілті есептеледі. Француз әлеуметтанушысы, постмодернист осы кітап негізінде өзінің жындылық, жыныс, жазалау туралы зерттеуін жасаған болатын.

Бірінші бөлімі

«Ізгілік және пасықтық, жақсы және жаман» деп аталатын бірінші бөлімінде христиан этикасы "құлдардың этикалық ереуілі" мезгілінің туындысы деп бағалайды және оның негізін қоғамдағы төмен тобырлардың (еврейлердің) күшті, бай, ақсүйек, құдіретті жоғары тектілерге қарсы «өшпенділігінің» жемісі ретінде түсіндіреді. Ницшенің пікірінше, ақсүйектердің жақсылық және жамандық туралы құндылық өлшемі олардың қоғамдағы үстемдік орнына, өздерін бәрінен артық сезінуіне, төмен адамдарды көзге ілмеуіне сай қалыптасады. Ал, құлдар өздерін күштілердің бойсұндыруына келіспей, «қияли өш алып», күштілерді «жамандық» ретінде сипаттап, ал өздерін «жақсылар» ретінде бағалайды. Міне, осындай құлдардың өлшемі негізінде христиандық мораль этикасы пайда болды. Бұл этиканың талабы бойынша қабілетсіз, даралықсыз, бейшара, міскін, әлжуаз, кедей тобырлар ғана жер шарында өмір сүруге толымды. Билікке, байлыққа, жеңіске, үстемдікке, жаңа шығармашылыққа талпынғандар түгел жамандар, олар о дүниеде күнәһар - христиан этикасы адамды осындай кері кеткен өлшеммен өлшеуге үйретеді.

Екінші бөлімі

«Күна, күстана және басқалар» деп аталатын екінші бөлімінде осынау христиандық этика көрініс тапқан қоғамдық жағдайды саралап, оған дейін біреуді күшпен жазалау хайуандардағы секілді жеке адамның қабілеті мен күшіне негізделсе, ендігі жерде өзара жазаламастыққа (жекелердің бір-бірін жараламауы) мәжбүрлейтін тобырлық ортақ зорлық күш пайда болады. Демек, жазалау дәстүрі этика бойынша пайда болған емес, ол тек жеке құқының ендігі жерде топқа - құлдардың бір біріне иек сүйеген тобырлық бірлігіне өткізіп берілген. Ендігі жерде жеке адам өзінің өшпенділігі мен кегінен бас тартып, тек топқа қосылу арқылы топтық өш алуға ауысады, оның айналасын жазалау, өмірді бойсұндыру қабілеті азғындап, өз-өзіне шабуыл жасаушы, өз-өзін қаралаушы, өз-өзін жазалаушы болуға мәжбүр болады. Бұл осы түрдегі құлдық мораль туғызған жаман нәтиже. Өйткені ендігі жерде этика адам үшін өз-өзін жазалау мен шектеп тұншықтыру құралына айналды. Сондықтан Ф.Ницше христиан дінін адамзатқа қарсы дін деп жариялаған.

Үшінші бөлімі

«Аскеттер нені идеал етеді?» делінетін үшінші бөлімде христиандық «нәпсіні тежеуші» аскеттік ұстанымға арнайы талдау жасаған. Ф.Ницшенің ойынша осынау аскетизмнің артында күлкілі де негізсіз соқырсенім жатыр, тіпті қазіргі жаңа қоғамның өзінде бұл түрдегі соқырсенім жаңа шапан киіп, адамзатты астыртын шірітумен айналысуда дейді. Аскеттік арқылы христиан діні адамның өз-өзін жазалауы ретіндегі құлдық этиканы әрледі, бірақ оның бойында азғындаудың астыртын зұлымдығы жатыр және ол Дегдарлар этикасына салыстырғанда әлдеқайда күйреткіштік, сұрқиялық сипатқа ие. Дегдарлық этика адам баласына бәсеке, талпыныс, жігерлендіру берсе, ал нәпсіні тежеуге құрылған аскеттік ұстаным христиандық құлдық этиканың адамды тұншықтыру, адамды жою, адамды әлсіз құбыжыққа айналдыру міндетін орындайды. Еуропа 2000 жыл бойы еврейлер жаратқан құлдық аскеттік этиканың табанында жаншылып жатыр.

Дереккөздер

C. Janaway, Beyond Selflessness: Reading Nietzsche's Genealogy (OUP, 2007), p. 1
The Birth of Tragedy & the Genealogy of Morals, translated by Francis Golffing, Anchor Books, 1956, p.153
See B. Leiter, Nietzsche on Morality (Routledge, 2002), p. 73; W. Stegmaier, Nietzsches "Genealogie der Moral" (Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1994), p. 7.; G. Deleuze, Nietzsche et la philosophie (PUF, 1962), pp. 99.

[1] C. Janaway, Beyond Selflessness: Reading Nietzsche's Genealogy (OUP, 2007), p. 1

[2] The Birth of Tragedy & the Genealogy of Morals, translated by Francis Golffing, Anchor Books, 1956, p.153

[3] See B. Leiter, Nietzsche on Morality (Routledge, 2002), p. 73; W. Stegmaier, Nietzsches "Genealogie der Moral" (Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1994), p. 7.; G. Deleuze, Nietzsche et la philosophie (PUF, 1962), pp. 99.