Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Молдаван Кеңестік Социалистік Республикасы ( Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ ) — КСРО құрамындағы одақтас республика.
| Молдаван Кеңестік Социалистік Республикасы Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ КСРО құрамындағы республика | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны «Барлық елдің пролетарлары, бірігіңдер!» «Пролетарь дин тоате цэриле, уници-вэ!» | |||||||||
| Әнұраны « Imnul de Stat al RSS Moldovenești | |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Кишинев | ||||||||
| Тіл(дер)і | , орыс тілі, румын тілі | ||||||||
| Ақша бірлігі | КСРО рублі | ||||||||
| Уақыт белдеуі | +2 | ||||||||
| Аумағы | 33,7 тыс. км² КСРО ішінде 14-ші | ||||||||
| Халқы | 4337 мың адам (1989) КСРО ішінде 9-шы | ||||||||
| Ғаламтор домені | .su | ||||||||
| Телефон коді | +7 | ||||||||
| Марапаттары |
| ||||||||
| Марапаттары |
| ||||||||
Алғашында УКСР құрамында Молдавия Автономиялық Республика (1924 жылы 2 тамызда) болып кейіннен Бессарабия Совет одағына қосылғаннан кейін (1940 жылдың 2 тамызда) Молдавия одақтық республикаға айналды. Еліміздің еуропа бөлігінің оңтүстік-батыс жағында орналасқан. Батысында Румыниямен, солтүстік-шығысында және оңтүстігінде Украинамен шектеседі. Жері 33,7 мың.км². Астанасы Кишинев қаласы. Республика 33 әкімшілігі ауданға бөлінеді; 20 қала, 34 қала тектес поселка бар.
Мемлекеттік құрылысы
Молдаван КСР-і КСРО құрамына кіретін одақтас советтік социалист республика, жұмысшылармен шаруалардың социалист мемлекеті. Қазіргі конституциясы 1941 ж. 10 ақпанда қабылданған. Заң шығарушы жоғары мемлекет өкімет – органы – Молдаван КСР-інің бір палаталы Жоғары Советі, 11 мың тұрғыннан бір депутат 4 жылға сайланады. Жоғары Совет республика үкіметі – Министрлік Советін құрады, заңдар шығарады және т.б. Аудандар, қалалар, селолар мен поселкелерде еңбекшілер депутаттарының тиісті Советтері жергілікті өкімет органдарыболып табылады. Оларды халық 2 жылға сайлайды. КСРО Жоғары Советінің Ұлттар Советінде Молдаван КСР-інің 32 депутаты бар.
Жоғары сот органы – республика Жоғары сотын Молдаван КСР Жоғары Советі 5 жылға сайлайды. Молдаван КСР прокурорын КСРО Бак прокуроры 5 жылға тағайындайды.
Табиғаты
Шығыс Еуропа жазығының Днестр мен Пурт өзендері аралығындағы бөлігіне орналасқан. Молдаван жері жонды, жазықты келеді. Республиканың орталығын Орталық Молдавия қыраты – Кодры алып жатыр; ең биік жері – Баланешты тауы (429 м). Днестрдің оң жағалауы – Днестр маңы қыраты (биіктігі 250-347 м), сол жағалауы – Подоль қыратының қиыр шеті, республиканың солтүстігінде Солтүстік Молдавия жазығы (биіктігі 250-300 мм) жайласқан.
Молдаван өзендері табиғи жағдайына байланысты 3 аймаққа бөлінеді. Олар:
- Солтүстік молдавия орманды-далалық ауданы (территориясының 43,3%-ы),
- Орталық Молдавия орманды ауданы (14,5%-ы),
- Оңтүстік Молдавия далалық ауданы (42,2%-ы).
Халқы
Негізінен молдавандар (2304 мың, 1970), олармен бірге украиндар (507 мың), орыстар (414 мың), гагауздар (125 мың), еврейлер (98 мың), болгарлар (74 мың), белорустар (10 мың) тұрады. Халықтың тығыздығы 1км² жерге 110,4 адам. Бұл женінде Молдавия одақтас республикалар ішінде 1-орын алады. Халқының 53,2%-ы әйелдер (1973). Қала халқы 35% (1973).
Тарихы
Молдаван жерін адам баласы алғаш төменгі палеолит дәуірінде мекендей бастады. Жоғарғы палеолит дәуірінде ру қоғамы туды. Неолит дәуірінің ең көне ескерткіші Буг-Днепр мәдениетінің б.з.б. 6-5-мың жылдығына жататын деректері. Бұл өңірді б.з.б. 5-мың жылдықта сызықшалы-ленталы керамика мәдениетінің және Боян мәдениетінің тойпалары, 4-мың жылдықта Триполия мәдениетінің тайпалары мекендеді. Қола дәуірінде Молдаван жеріне Ноа мәдениеті тарады., егіншілік шықты. Б.з.б. 2-мың жылдықтың аяғында темір дәуірінде көшу басталды. Б.з.б. 4-3 ғасырда Молдаван фракиялықтар (гет, дак тайпалары) мекендеген аймақтың шығыс шеті болды. Б.з.б. 2-1 ғасырда алғашқы тайпалық одақтар пайда болды. 101-102 және 105-106 жылғы император Троянның жорығынан кейін дактар елі (Дакия) Рим провинциясына айналды. Содан романдатыру басталды. Латын тілі тарады да, шығыс роман тілінің (молдаван тілінің де) негізіне айналды. Болашақ Молдаван жері Рим Дакиясына кірмеді, оны Черняхов мәдениетін жасаушылар (сарматтар, гет, дак, скиф, славян, готтар болса керек) мекендеді. Бұл өлкедегі роман тілдес ерікті волох (влах) тайпаларының қауымдары негізінен мал шаруашылығымен айналысты. Әлеуметтік, таптық жікке бөлінді, феодалдар пайда болды.
Коммунистік партиясы
Молдаван Коммунистік партиясы – КОКП-тың құрамдас бөлігі. Өлкеде алғашқы социал-демократ үйірмелер 19 ғасырдың аяғында, 20 ғасырдың басында пайда болды. 1902 жылдың аяғында РСДЖП комитеті ұйымдасты. Оның құрамына В.Г.Броаскэ, В.И.Дудавский, Л.Н.Немолякина енді. Социал-демократ ұйымдардың құрылуына орталық өнеркәсіпті қалалардан саяси жер ауып келгендер мен «Искра» газетінің Кишинёвтегі астыртын баспаханасы (сәуір 1901 – наурыз 1902) маңызды рөл атқарды. РСДЖП-нің Кишинев комитеті «Искра» газетінің редакциясымен, РСДЖП Мәскеу, Киев, Одесса, Николаевск, Екатеринославск, т.б. ұйымдармен байланыс жасады. Большевиктердің бұқара арасындағы беделі өсті. 1905-1907 ж. революция кезінде Молдавияның көптеген қалалары мен селоларында социал-демократтар топтар ұйымдасты. 1912 ж. большевиктер Кишиневте правдашыл топ құрды. «Правда» газетінің қажеті үшін қаржы жинады, оны таратуды ұйымдастырды.
Ғылым және ғылми мекемелері
Жаратылыс тану және техникалық ғылымдар. 19 ғасырға дейінгі Молдавиядағы жаратылыс тану ғылымы мен техникалық білімдер мал шаруашылығы, шарап жасау, қолөнер кәсібі, құрылыстың дамуына байланысты жинақталды. Түркияның өзгесінен шаруашылықтың құлдырауына қарамастан 18 ғасырдың өзінде-ақ белгілі Молдавия ғалымдары Н.Милеску (Спафария) мен Д.Кантемирдің жаратылыс тану жайлы ғылми еңбектері Еуропа белгілі болды. Милеску 1675-78 ж. Қытайда болып, Қытай табиғатының сипаттамасын жазды. Кантемир Молдавияның табиғи география жағдайын, жануарлар мен өсімдік дүниесін зерттеді.
Биология және ауыл шаруашылық ғылымы. 60 жылдары Молдавия жерінің топырағы жан-жақты зерттеліп, Молдавия топырағының картасы жасалды. Бұл жұмыстар (акад. Н.А.Димо басқарған) жерді колхоздар совхоздар тиімді пайдаланудың ғылми негізін қалады. Ғалым-агрохимиктердің тыңайтқыштарды әр түрлі топырақ типіне қолдану жөніндегі ұсыныстары практикаға енгізілген (басқарушы И.Г.Дикусар). Кейбір ауыл шаруашылық дақылдарын сұрыптаудың теориялық негізі жетілдірілген (К.В.Морару т.б.). А.Е.Коварскийдің басшылығымен жүгері мен сояның өнімді сорттары шығарылған.
Дереккөздер
- “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, VІ том
- Тектоника Молдавской КСР, М., 1961
- Геология КСРО, т.45 – Молдавская КСР, М., 1969
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Moldavan Kenestik Socialistik Respublikasy Republika Sovetike Sochialiste Moldovenyaske KSRO kuramyndagy odaktas respublika Moldavan Kenestik Socialistik Respublikasy Republika Sovetike Sochialiste Moldovenyaske KSRO kuramyndagy respublika 2 tamyz 1940 27 tamyz 1991 Moldavan KSR bajragyҰrany Barlyk eldin proletarlary biriginder Proletar din toate cerile unici ve Әnurany Imnul de Stat al RSS Moldovenești source source Astanasy KishinevTil der i orys tili rumyn tiliAksha birligi KSRO rubliUakyt beldeui 2Aumagy 33 7 tys km KSRO ishinde 14 shiHalky 4337 myn adam 1989 KSRO ishinde 9 shyҒalamtor domeni suTelefon kodi 7MarapattaryMarapattary Algashynda UKSR kuramynda Moldaviya Avtonomiyalyk Respublika 1924 zhyly 2 tamyzda bolyp kejinnen Bessarabiya Sovet odagyna kosylgannan kejin 1940 zhyldyn 2 tamyzda Moldaviya odaktyk respublikaga ajnaldy Elimizdin europa boliginin ontүstik batys zhagynda ornalaskan Batysynda Rumyniyamen soltүstik shygysynda zhәne ontүstiginde Ukrainamen shektesedi Zheri 33 7 myn km Astanasy Kishinev kalasy Respublika 33 әkimshiligi audanga bolinedi 20 kala 34 kala tektes poselka bar Memlekettik kurylysyMoldavan KSR i KSRO kuramyna kiretin odaktas sovettik socialist respublika zhumysshylarmen sharualardyn socialist memleketi Қazirgi konstituciyasy 1941 zh 10 akpanda kabyldangan Zan shygarushy zhogary memleket okimet organy Moldavan KSR inin bir palataly Zhogary Soveti 11 myn turgynnan bir deputat 4 zhylga sajlanady Zhogary Sovet respublika үkimeti Ministrlik Sovetin kurady zandar shygarady zhәne t b Audandar kalalar selolar men poselkelerde enbekshiler deputattarynyn tiisti Sovetteri zhergilikti okimet organdarybolyp tabylady Olardy halyk 2 zhylga sajlajdy KSRO Zhogary Sovetinin Ұlttar Sovetinde Moldavan KSR inin 32 deputaty bar Zhogary sot organy respublika Zhogary sotyn Moldavan KSR Zhogary Soveti 5 zhylga sajlajdy Moldavan KSR prokuroryn KSRO Bak prokurory 5 zhylga tagajyndajdy TabigatyShygys Europa zhazygynyn Dnestr men Purt ozenderi aralygyndagy boligine ornalaskan Moldavan zheri zhondy zhazykty keledi Respublikanyn ortalygyn Ortalyk Moldaviya kyraty Kodry alyp zhatyr en biik zheri Balaneshty tauy 429 m Dnestrdin on zhagalauy Dnestr many kyraty biiktigi 250 347 m sol zhagalauy Podol kyratynyn kiyr sheti respublikanyn soltүstiginde Soltүstik Moldaviya zhazygy biiktigi 250 300 mm zhajlaskan Moldavan ozenderi tabigi zhagdajyna bajlanysty 3 ajmakka bolinedi Olar Soltүstik moldaviya ormandy dalalyk audany territoriyasynyn 43 3 y Ortalyk Moldaviya ormandy audany 14 5 y Ontүstik Moldaviya dalalyk audany 42 2 y HalkyNegizinen moldavandar 2304 myn 1970 olarmen birge ukraindar 507 myn orystar 414 myn gagauzdar 125 myn evrejler 98 myn bolgarlar 74 myn belorustar 10 myn turady Halyktyn tygyzdygy 1km zherge 110 4 adam Bul zheninde Moldaviya odaktas respublikalar ishinde 1 oryn alady Halkynyn 53 2 y әjelder 1973 Қala halky 35 1973 TarihyMoldavan zherin adam balasy algash tomengi paleolit dәuirinde mekendej bastady Zhogargy paleolit dәuirinde ru kogamy tudy Neolit dәuirinin en kone eskertkishi Bug Dnepr mәdenietinin b z b 6 5 myn zhyldygyna zhatatyn derekteri Bul onirdi b z b 5 myn zhyldykta syzykshaly lentaly keramika mәdenietinin zhәne Boyan mәdenietinin tojpalary 4 myn zhyldykta Tripoliya mәdenietinin tajpalary mekendedi Қola dәuirinde Moldavan zherine Noa mәdenieti tarady eginshilik shykty B z b 2 myn zhyldyktyn ayagynda temir dәuirinde koshu bastaldy B z b 4 3 gasyrda Moldavan frakiyalyktar get dak tajpalary mekendegen ajmaktyn shygys sheti boldy B z b 2 1 gasyrda algashky tajpalyk odaktar pajda boldy 101 102 zhәne 105 106 zhylgy imperator Troyannyn zhorygynan kejin daktar eli Dakiya Rim provinciyasyna ajnaldy Sodan romandatyru bastaldy Latyn tili tarady da shygys roman tilinin moldavan tilinin de negizine ajnaldy Bolashak Moldavan zheri Rim Dakiyasyna kirmedi ony Chernyahov mәdenietin zhasaushylar sarmattar get dak skif slavyan gottar bolsa kerek mekendedi Bul olkedegi roman tildes erikti voloh vlah tajpalarynyn kauymdary negizinen mal sharuashylygymen ajnalysty Әleumettik taptyk zhikke bolindi feodaldar pajda boldy Kommunistik partiyasyMoldavan Kommunistik partiyasy KOKP tyn kuramdas boligi Өlkede algashky social demokrat үjirmeler 19 gasyrdyn ayagynda 20 gasyrdyn basynda pajda boldy 1902 zhyldyn ayagynda RSDZhP komiteti ujymdasty Onyn kuramyna V G Broaske V I Dudavskij L N Nemolyakina endi Social demokrat ujymdardyn kuryluyna ortalyk onerkәsipti kalalardan sayasi zher auyp kelgender men Iskra gazetinin Kishinyovtegi astyrtyn baspahanasy sәuir 1901 nauryz 1902 manyzdy rol atkardy RSDZhP nin Kishinev komiteti Iskra gazetinin redakciyasymen RSDZhP Mәskeu Kiev Odessa Nikolaevsk Ekaterinoslavsk t b ujymdarmen bajlanys zhasady Bolshevikterdin bukara arasyndagy bedeli osti 1905 1907 zh revolyuciya kezinde Moldaviyanyn koptegen kalalary men selolarynda social demokrattar toptar ujymdasty 1912 zh bolshevikter Kishinevte pravdashyl top kurdy Pravda gazetinin kazheti үshin karzhy zhinady ony taratudy ujymdastyrdy Ғylym zhәne gylmi mekemeleriZharatylys tanu zhәne tehnikalyk gylymdar 19 gasyrga dejingi Moldaviyadagy zharatylys tanu gylymy men tehnikalyk bilimder mal sharuashylygy sharap zhasau koloner kәsibi kurylystyn damuyna bajlanysty zhinaktaldy Tүrkiyanyn ozgesinen sharuashylyktyn kuldyrauyna karamastan 18 gasyrdyn ozinde ak belgili Moldaviya galymdary N Milesku Spafariya men D Kantemirdin zharatylys tanu zhajly gylmi enbekteri Europa belgili boldy Milesku 1675 78 zh Қytajda bolyp Қytaj tabigatynyn sipattamasyn zhazdy Kantemir Moldaviyanyn tabigi geografiya zhagdajyn zhanuarlar men osimdik dүniesin zerttedi Biologiya zhәne auyl sharuashylyk gylymy 60 zhyldary Moldaviya zherinin topyragy zhan zhakty zerttelip Moldaviya topyragynyn kartasy zhasaldy Bul zhumystar akad N A Dimo baskargan zherdi kolhozdar sovhozdar tiimdi pajdalanudyn gylmi negizin kalady Ғalym agrohimikterdin tynajtkyshtardy әr tүrli topyrak tipine koldanu zhonindegi usynystary praktikaga engizilgen baskarushy I G Dikusar Kejbir auyl sharuashylyk dakyldaryn suryptaudyn teoriyalyk negizi zhetildirilgen K V Moraru t b A E Kovarskijdin basshylygymen zhүgeri men soyanyn onimdi sorttary shygarylgan Derekkozder Қazak Sovet Enciklopediyasy VI tom Tektonika Moldavskoj KSR M 1961 Geologiya KSRO t 45 Moldavskaya KSR M 1969