Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Болпан немесе Меркурий немесе Шолпан, Таңшолпан, Кіші Шолпан — Күнге ең жақын және Күн жүйесінің 1-ең кіші ғаламшары. Күнді 88 тәулік ішінде айналып шығады. Ал өз белін ұзақ уақыт 59 тəулікте айналып шығады, Болпанның бір тәулігі Жердің 176 тәулігіне сәйкес. Болпанды бақылау өте қиын. Бетіндегі температура күндіз +400 дәреже болса, түнде -200 градусқа барады.Яғни түн жағында қар жауады. дәрежеге төмендейді. Болпанның үстінде бұлттар жоқ, соңдықтан ғаламшарда жуан атмосфера жоқ. Аспаны қараңғы, жұлдыздар Болпаннан жарық көрінеді, Күн үлкен тәжі бар шар сияқты көрінеді. Меркурийдің беткі қабаты құлаған метеориттерден пайда болған кратерлермен жабылған. Шолпанды әлемде "Меркурий" деп атайды, бұл атау көне юнанның Гермес құдайының мадағына берілген. Күннен орташа қашықт. 0,387 а.б. (58 млн. км), Күнді айналу периоды 88 тәулік, өз осінен айналу периоды 58,6 тәулік, орташа диам. 4878 км, массасы 3,3×1023 кг; өте сирек атмосферасының құрамында Ar, Ne, He бар. М. беті сыртта. Меркурий ежелгі римдіктердің құдайы болды.
 Mariner 10 ғарыш жабдығы арқылы жасалған Болпан көрінісі | ||||||||||
| Орбиталық сипаттамасы | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Афелиі: | 69,817,079 км 0.466 698 35 АБ | |||||||||
| Перигелиі: | 46,001,272 км 0.307 499 51 АБ | |||||||||
| Үлкен жарты осі: | км 0.387 098 93 АБ | |||||||||
| Орбиталық шеңбері: | ~360,000,000 км (2.406 АБ) | |||||||||
| Эксцентриситет: | 0.205 630 69 | |||||||||
| : | к (0.240 846 9 ) | |||||||||
| : | 115.8776 к | |||||||||
| Орташа орбит. жылд-ғы: | 47.36 км/с | |||||||||
| Ең көп орбит. жылд-ғы: | 58.98 км/с | |||||||||
| Ең аз орбит. жылд-ғы: | 38.86 км/с | |||||||||
| Орбитаның қиғаштығы: | 7.004 87 (3.38° to Sun’s equator) | |||||||||
| Үдемелі түйін бойлығы: | 48.331 67° | |||||||||
| Перигелий аргументі: | 29.124 78° | |||||||||
| Серіктері: | None | |||||||||
| Физикалық сипаттамалары | ||||||||||
| Экваторлық радиусы: | 2439.7 км (0.383 Жер (ғаламшар)) | |||||||||
| : | ×107км² (0.147 Earths) | |||||||||
| Деңгейі: | 6.083×1010 (0.056 Earths) | |||||||||
| Массасы: | 3.302×1023кг (0.055 Earths) | |||||||||
| Тығыздығы: | 5.427 г/см³ | |||||||||
| Экватордағы еркін түсу үдеуі: | 3.701 (0.377 ) | |||||||||
| жыту жылдамдығы: | 4.249 км/с | |||||||||
| : | 58.6462 күн (58 к 15.5088 сағ) | |||||||||
| Экватордағы айналым тездігі: | 10.892 км/сағ (экваторда) | |||||||||
| : | ~0.01° | |||||||||
| Солтүстік полюстің : | 18 сағ 44 мин 2 с (281.01°)1 | |||||||||
| Солтүстік полюстің : | 61.45° | |||||||||
| Альбедо: | 0.10-0.12 | |||||||||
| Беттік темп-сы: 0°N, 0°W 85°N, 0°W |
| |||||||||
| Атмосферасы | ||||||||||
| Беттік қысымы: | trace | |||||||||
| Құрамы: | 31.7% Калий 24.9% Натрий 9.5% Атомдық Оттегі 7.0% Аргон 5.9% Гелий 5.6% Молекулярлық Оттегі 5.2% Азот 3.6% Көмірқышқыл газ 3.4% Су 3.2% Сутегі | |||||||||
Меркурий күнге ең жақын планета болғандықтан оны бақылау өте қиын. Әйтсе де, соңғы радиобақылаулардың мәліметтері бойынша, Меркурийдің өте баяу айналатыны анықталды, яғни бұл планетадағы тәулік шамамен жердегі 176 тәулікке тең. Бірақ ол күнге жақын орналасқандықтан, оның орбитасы жерге қарағанда кіші. Меркурий өлшемдері жағынан да, массасы жағынан да, кішкене болғандықтан, ол өзінің айналасындағы атмосфераны тұрақты ұстай алмайды.
Меркурийдің өз серігі жоқ.
АҚШ Ұлттық ғарыш басқармасының сарапшылары планетааралық зондтарды пайдалана отырып, жинаған деректер негізінде Меркурийдің егжей-тегжейлі картасы анықталды. Осыдан кейін металл ядросы салқындағандықтан, соңғы 4 миллиард жыл ішінде планетаның диаметрі 14 шақырымға азайғанын білуге болады. Осы процестің нәтижесінде жер бетінде тау жоталары пайда болады, олардың кейбіреулерінің биіктігі 3 км-ге жетеді.
Жоғары температураға қарамастан, Меркурий күн жүйесіндегі ең ыстық планета емес. Оның орналасқан жері күнге ең жақын, бірақ Венераның температурасы жоғарырақ. Венера күннен 2-ші орында орналасқан, жалпы қашықтығы шамамен 107-108 млн км. Мұндағы ауа температурасы 460-462 градус Цельсий. Бұл процесс Венера, Меркурийден айырмашылығы, түзілген жылуды ұстап тұратын көмірқышқыл газының тығыз шарының астында атмосфераға ие болуына байланысты.
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bolpan nemese Merkurij nemese Sholpan Tansholpan Kishi Sholpan Kүnge en zhakyn zhәne Kүn zhүjesinin 1 en kishi galamshary Kүndi 88 tәulik ishinde ajnalyp shygady Al oz belin uzak uakyt 59 teulikte ajnalyp shygady Bolpannyn bir tәuligi Zherdin 176 tәuligine sәjkes Bolpandy bakylau ote kiyn Betindegi temperatura kүndiz 400 dәrezhe bolsa tүnde 200 graduska barady Yagni tүn zhagynda kar zhauady dәrezhege tomendejdi Bolpannyn үstinde bulttar zhok sondyktan galamsharda zhuan atmosfera zhok Aspany karangy zhuldyzdar Bolpannan zharyk korinedi Kүn үlken tәzhi bar shar siyakty korinedi Merkurijdin betki kabaty kulagan meteoritterden pajda bolgan kraterlermen zhabylgan Sholpandy әlemde Merkurij dep atajdy bul atau kone yunannyn Germes kudajynyn madagyna berilgen Kүnnen ortasha kashykt 0 387 a b 58 mln km Kүndi ajnalu periody 88 tәulik oz osinen ajnalu periody 58 6 tәulik ortasha diam 4878 km massasy 3 3 1023 kg ote sirek atmosferasynyn kuramynda Ar Ne He bar M beti syrtta Merkurij ezhelgi rimdikterdin kudajy boldy Merkurij Mariner 10 garysh zhabdygy arkyly zhasalgan Bolpan korinisiOrbitalyk sipattamasyAfelii 69 817 079 km 0 466 698 35 ABPerigelii 46 001 272 km 0 307 499 51 ABҮlken zharty osi km 0 387 098 93 ABOrbitalyk shenberi 360 000 000 km 2 406 AB Ekscentrisitet 0 205 630 69 k 0 240 846 9 115 8776 kOrtasha orbit zhyld gy 47 36 km sEn kop orbit zhyld gy 58 98 km sEn az orbit zhyld gy 38 86 km sOrbitanyn kigashtygy 7 004 87 3 38 to Sun s equator Үdemeli tүjin bojlygy 48 331 67 Perigelij argumenti 29 124 78 Serikteri NoneFizikalyk sipattamalaryEkvatorlyk radiusy 2439 7 km 0 383 Zher galamshar 107km 0 147 Earths Dengeji 6 083 1010 0 056 Earths Massasy 3 302 1023kg 0 055 Earths Tygyzdygy 5 427 g sm Ekvatordagy erkin tүsu үdeui 3 701 0 377 zhytu zhyldamdygy 4 249 km s 58 6462 kүn 58 k 15 5088 sag Ekvatordagy ajnalym tezdigi 10 892 km sag ekvatorda 0 01 Soltүstik polyustin 18 sag 44 min 2 s 281 01 1Soltүstik polyustin 61 45 Albedo 0 10 0 12Bettik temp sy 0 N 0 W 85 N 0 Wen azmag en kop100 K340 K700 K80 K200 K380 KAtmosferasyBettik kysymy traceҚuramy 31 7 Kalij 24 9 Natrij 9 5 Atomdyk Ottegi 7 0 Argon 5 9 Gelij 5 6 Molekulyarlyk Ottegi 5 2 Azot 3 6 Komirkyshkyl gaz 3 4 Su 3 2 Sutegi Merkurij kүnge en zhakyn planeta bolgandyktan ony bakylau ote kiyn Әjtse de songy radiobakylaulardyn mәlimetteri bojynsha Merkurijdin ote bayau ajnalatyny anyktaldy yagni bul planetadagy tәulik shamamen zherdegi 176 tәulikke ten Birak ol kүnge zhakyn ornalaskandyktan onyn orbitasy zherge karaganda kishi Merkurij olshemderi zhagynan da massasy zhagynan da kishkene bolgandyktan ol ozinin ajnalasyndagy atmosferany turakty ustaj almajdy Kүn zhүjesiPlanetalardyn salystyrmaly үlkendigi Merkurij Sholpan Zher Mars Merkurijdin oz serigi zhok AҚSh Ұlttyk garysh baskarmasynyn sarapshylary planetaaralyk zondtardy pajdalana otyryp zhinagan derekter negizinde Merkurijdin egzhej tegzhejli kartasy anyktaldy Osydan kejin metall yadrosy salkyndagandyktan songy 4 milliard zhyl ishinde planetanyn diametri 14 shakyrymga azajganyn biluge bolady Osy procestin nәtizhesinde zher betinde tau zhotalary pajda bolady olardyn kejbireulerinin biiktigi 3 km ge zhetedi Zhogary temperaturaga karamastan Merkurij kүn zhүjesindegi en ystyk planeta emes Onyn ornalaskan zheri kүnge en zhakyn birak Veneranyn temperaturasy zhogaryrak Venera kүnnen 2 shi orynda ornalaskan zhalpy kashyktygy shamamen 107 108 mln km Mundagy aua temperaturasy 460 462 gradus Celsij Bul process Venera Merkurijden ajyrmashylygy tүzilgen zhyludy ustap turatyn komirkyshkyl gazynyn tygyz sharynyn astynda atmosferaga ie boluyna bajlanysty Derekkozder