Карпат таулары

Карпат таулары — Еуропадағы тау жүйесі.

Карпат
Карпат таулары
Сипаттамасы
Пайда болған кезеңі	неоген, плиоцен
Аумағы	188000 км²
Ұзындығы	1500 км
Ені	430-120 км
Ең биік шыңы
Биіктігі	2655 м
Орналасуы
47°00′ с. е. 25°30′ ш. б. / 47.000° с. е. 25.500° ш. б. / 47.000; 25.500 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 47°00′ с. е. 25°30′ ш. б. / 47.000° с. е. 25.500° ш. б. / 47.000; 25.500 ^(G) ^(O) ^(Я)^(T)
Елдер	Украина  Польша  Румыния  Словакия  Аустрия  Чехия  Сербия  Мажарстан
Карпат

Карпат таулары

Географиялық орны

Польша, Мажарстан, Украина, Словакия, Чехия, Аустрия, Сербия және Румыния мемлекеттері аумағында орналасқан. Солтүстік-шығысқа және шығысқа қарай доғаша иілген жоталардың ұзындығы 1500 км. Батысында Словакия астанасы Братислава қаласынан шығысында Дунай өзеніндегі Темір қақпаға дейін созылып жатыр. Енді жері орталық бөлігінде 120 км, солтүстік-батысында 250 км, оңтүстік-шығысында 430 км. Абсолюттік биіктігі 2655 м (Татра тауларындағы Герлаховский-Штит тауы). Карпат таулары Батыс, Шығыс және Оңтүстік Карпат, Бескидтер тауы, Батыс Румын таулары, Трансильвания үстірті бөліктеріне бөлінеді.

Геологиялық құрылымы

Тауларда плейстоцендік мұз басудың ізі байқалады, көп жерлерінде карст, балшық жанартаулар кездеседі, ішкі жағында жанартаулық массивтер (Кремниц, Штявниц, Вигорлат таулары) бар. Альпілік қатпарлану аймағына жатады. Таудың қатпарлы негізі неоген мен плиоценде пайда болған. Доғаша келген сыртқы белдеуі, негізінен, флиштерден (құмтас, конгломерат, сазды тақтатас), орталық белдемнің басым көпшілігі кристалдық жыныстардан, әктастардан түзілген. Бұл бөлігінде Татра, Фэгэраш, тағы басқа биік жоталар бар.

Кен байлықтары

Тау жүйесі кен байлықтарына бай. Тау етегі мен жотааралық қазаншұңқырларда мұнай мен газдың, ас және калий тұзының ірі кендері бар. Карпат сыртында сынап, Руда тауларынан түсті металл кентастары, Батыс Румын тауларынан тас және қоңыр көмір, темір, марганец түсті металл кен тастары өндіріледі.

Климаты

Климаты қоңыржай теңіздік сипаттан континенттік климатқа ауысып отырады. Қаңтар айындағы орташа температура –2 – 5°С (тау бастарында –10°С-тан төмен), шілде айында 17-20°С (тау бастарында 4-5°С). Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 600 мм-ден (тау етегі өңірінде) 2000 мм-ге (биік тау белдеуінде) дейін.

Су торабы

Еуропадағы басты су айрықтарының бірі: Висла және Одра өзендері алаптарын Дунай мен Днестр өзендері алаптарынан бөліп жатады.

Биіктік белдеулері, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Ландшафт түрлері биіктік белдеулерге сәйкес тараған. Тау беткейлерінің 1600 – 1800 м аралығында жалпақ жапырақты орман және шырша орманы, одан жоғары белдемде бұта және альпілік шалғын өскен. Жануарлардан аю, қасқыр, сілеусін, жабайы мысық, жабайы шошқа, сусар, елік, тағы басқа кездеседі.

Көрікті жерлері

Ұлттық саябақтар (Татра, Ретезат, тағы басқа), қорықтар (Агтелек, Карпат, тағы басқа) және көптеген курорттар бар. Туризм және қысқы спорт түрлері жақсы дамыған.

Дереккөздер

1. «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том