Карелин Григорий Силыч

Карелин Григорий Силыч (1801, Ресей, бұрынғы Петербург губ. – 29.12.1872, Қазақстан, Атырау ) – орыс ғалымы, саяхатшы.

Карелин Григорий Силыч

Қазақстанмен танысуы

1-кадет корпусын бітіргеннен кейін (1817), Ресей империясы армиясының Орынбор гарнизонына жіберілген. Мұнда Қазақстан мен зерттеуші ғалымдармен танысып, Каспий маңы мен Орынбор өлкесін зерттеумен шұғылданды. 1826 – 27 жылы бірге Ішкі () Ордада болып, танысты. Орал қаласынан Үлкен (Қара) және Бала (Сары) өзендерінің сағасына, онан әрі Еділге дейін барады. Бөкей ордасының тұңғыш топографиялық картасын жасайды. 1829 жылы Ресей Сыртқы істер министрінің Азия департаментіне қызметке ауысты. Бірнеше жыл (1832, 1834, 1836 жылдары) бойы порт құрылысын салу мақсатында Каспийдің шығыс жағалауында зерттеулер жүргізді. Қайдақ соры жағасынан бекініс салуға орын белгілейді. Кейін 1834 жылы онда Александровск форты салынды.

• 1832 жылы Орынбор губернаторы Сухтеленнің тапсырмасы бойынша Карелин Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауына экспедицияға шығып, Өліқолтық, , , Үстірттің солтүстік-батысын зерттейді. Каспий теңізінің солтүстік-шығыс бөлігінің және оған іргелес аудандардың картасын жасайды, жануарлар мен өсімдіктер жайында, жалпы қазақ халқына қатысты түрлі этнография, тағы басқа бай материалдар жинайды.
• 1836 жылы Каспий теңізінің шығыс жағалауын толық зерттеп, картаға түсіреді. Қарабұғазкөл шығанағының тұңғыш географиялық сипаттамасын жасайды.
• 1840 – 45 жылы Мәскеу натуралистері қоғамының тапсырмасымен Карелин Шығасыр Қазақстанға саяхат жасады. Семей, Ертіс, Алтай, Тарбағатай, , Жетісу Алатауын аралады.
• 1841 жылы Алатаудың қарлы жотасы мен Жетісу өңірінде болды.
• 1842 жылы Баянауыл, аралап, Алтайдың шығыс бөлігінде зерттеулер жүргізді.
• 1843 жылы Көкпекті округі арқылы өзенiне жетіп, сол өзеннен Өскеменге дейінгі 400 шақырымға ағып жатқан Қара (Жоғарғы) Ертісті сипаттап жазып, маңызды мағлұматтар келтірді.
• 1844 жылыБұқтырма өзенінде зерттеу жүргізді.
• Соңғы 20 жылда Карелин сол кездегі Гурьевте (Атырау) тұрып, әртүрлі тарихи және географиялық мәліметтермен айналысты.

Өмірінің соңғы жылдары

Осы өңірдегі өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің жаңа түрлерін зерттеп, 1127 түрден тұратын 38 мың дана ботаникалық коллекция жасады. Карелин өмірінің соңғы 20 жылында (1849 – 72) Атырауда тұрып, жаратылыстану, география саласында, сондай-ақ, тарихи материалдар жинаумен шұғылданды. Бірақ ол еңбегін аяқтап үлгермеді. Өкінішке орай, Карелиннің Қазақстан табиғаты жайында жинаған бай ғылыми материалдары Атырауда өртеніп кетті. Тек шағын бөлігі ғана 1883 жылы Орыс география қоғамының жазбаларында жарияланды. Карелиннің ұзақ жылдар бойғы еңбегінің нәтижесін көрсететін кейбір ботаникалық, зоологиялық қыруар коллекциялары Санкт-Петербург, Мәскеу мұражайларына табыс етілді.

Дереккөздер:

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том