Имамқұл хан

Имамқұл, Имамкули (1582 – 1642) – Бұхар хандығының билеушісі (1611 – 1642), Аштархан әулетінің өкілі.

Имақұли хан
Лауазымы
Бұхар ханы
1611 — 1642
Ізашары	Уәли Мұхаммед хан
Ізбасары	Надир Мұхаммед хан
Ту Ұлы жүздің ханы
1628 — 1642
Монарх	Жәнібек хан ІІ
Ізашары	Абылай сұлтан
Ізбасары	Рүстем
Өмірбаяны
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1582 (1582) Бұхара
Қайтыс болуы	1644 (1644) Мекке
Балалары	Ескендір, Рүстем
өңдеу

Қазақ хандығындағы Есім мен Тұрсын хандар арасындағы өзара қырқысты өз мүддесіне пайдаланып қалуға тырысты. Қазақ хандарының билігіне бағынбай хандығына кеткен бүлікшіл сұлтан Абылайға Әндіжан өлкесінен үлес беріп, өзіне тартты. Сол арадан Абылай қазақ жеріне шабуыл жасап тұрды. 1623 ж. Абылай мен Имамқұл хан Ташкентке жорық жасады. Тұрсын хан бұхарлықтарды жеңіліске ұшыратты. 1624 ж. Тұрсын мен Есім хандар Абылай сұлтанды жазалау мақсатымен Әндіжанға біріккен жорық жасады. Абылай Имамқұлдан жәрдем сұрады. Қазақтар бұхарлықтарды жеңгенімен, Әндіжанды ала алмайды. Қазақ хандарының Имамқұлмен қарым-қатынастары өте күрделі болды. Қазақ билеушілері мен билікке ұмтылған сұлтандар Бұхар хандығындағы әр түрлі топтардың ішкі күресіне белсене араласты. 1611 жылы Есім хан інісі Бусайытпен бірге Имамқұлға басты бәсекелесі Уәлимұхаммедтен тақты тартып алуға көмектесті. Бірақ көп ұзамай олардың өзара одағы тарап кетті. Олардың арасындағы ұзаққа созылған таластың себебі маңызды сауда-экономика орталығы – Ташкент қаласы болды. Сарай тарихшысы Ескендір Муншидің жазуы бойынша 1611 жылы Түркістандағы қазақ сұлтандары Имамқұлдың Бұхар тағындағы әлсіз жағдайын пайдаланып, Ташкент пен оның айналасына иелік ету құқығын мойындатты. Бірақ 1612 жылы Имамқұл қазақтарға қарсы Түркістан арқылы “Аспара мен Қаратаудың ең шеткі аймақтарына дейін” жорық ұйымдастырып, жолындағы бірнеше қала мен елді мекендерді талан-таражға түсірді. Бірақ Имамқұл Ташкент аймағын тастап шығысымен қала тұрғындары көтеріліс жасап, оның билеуші етіп тастап кеткен ұлы Искандарды (Ескендір) өлтірді. Қайтып келіп көтерілісті басқан Имамқұл әскері қала тұрғындарын аяусыз жазалады. Бай егіншілік шұраттардың құлдырауына, қалалардың қирауына, мыңдаған бейбіт тұрғындардың қаза табуына әкеп соққан қазақ және өзбек соғысы бұдан кейінгі жылдары да жалғасты. Имамқұл Иранмен де жиі-жиі соғысты. Бұл соғыстарда ол қазақтардан жәрдем алып отырды.

Сілтемелер

• Имам-кули
• Имам-кули
• Имам-кули

Дереккөздер

1. Ескендір Мунши, Тарих-и-аламара-ий Аббаси, КСРО ҒА шығыстану ин-ты Ленинград бөлімшесінің қолжазбалары, 3-бөлім; Ахмедов Б.А., Государство кочевых узбеков, М., 1965; Қазақстан тарихы, 2-т., А., 2000.