Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Есет Көкіұлы, Тама Есет (1667-1749) - қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы күресте есімі елге танылған әйгілі батырларының бірі.
| Есет Көкіұлы | |
|---|---|
| Дүниеге келгені: | 1667 |
| Қайтыс болғаны: | 1749 |
| Ұлты: | қазақ |
| Мансабы: | Қазақ батыры |
Шыққан тегі Кіші жүздің Жетіру ішіндегі Тама руының, Аташал тармағынан. Әбілқайыр хан Ресейге қосылу мәселесін көтергенде соның қасында болып, Кіші жүз бен Орта жүздің орыс патшасының қол астына өтуіне белсенді атсалысқан атақты Кіші жүз күйеу баласы.
Есеттің әкесі Базарқұлұлы Көкі де заманында аты шыққан батыр болған. Жауға үнемі тайсалмай тура шабатындықтан «Таймас батыр» деген ат алған. Тарихшылар Салқам Жәңгір хан жоңғардың Батыр қонтайшысының 50 мыңдық әскеріне 600 жауынгермен қарсы тұрып, шайқасып жатқанда 20 мың әскермен көмекке келетін Жалаңтөс баһадүрдің әскерінің ішінде осы Көкі батырдың да болғандығын, сонда оның шеп бұзып, үлкен ерлік көрсеткенін жазады. Жауынгерлік заманда туып, күреспен есейіп, ер жеткен тұрғыластары сияқты Есет те ел қорғау жорығына ерте араласады. Жеке ерлігімен көзге түсіп, батыр атанады. Тәуке ханның тұсындағы жеңісті шайқастарда Есет батыр Кіші жүз қолын бастайды. Осындай шайқастардың бірінде найзагерлігімен көзге түсіп, ерен ерлік көрсеткен Есетке риза болған Тәуке хан кейін шақырып алып: «Айбатың аса түссін, найзаң мұқалмасын, ел намысы тұздығың болсын» деп бата беріпті деген әңгіме де бар.
Есет батыр әйгілі «Ақтабан шұбырындыдан» кейін ел болып бірігіп, жоңғарларға алғашқы алапат соққы берген Бұланты шайқасына қатысып, езілген елдің еңсесін көтерткен Ұлы жеңіске өз үлесін қосады. Ал тарихи бетбұрыс жасаған Аңырақай соғысында ол Кіші жүз құрамының туын көтерген атойшы болады.
Есет батырдың кейінгі өмірі Әбілқайыр ханның саясатымен тығыз байланысып жатады. Ханның қасында болып, ақыл кеңесін береді, хан мен халық арасына түскен жарықшақты дәнекерлеп бітірушісі болады. Әсіресе, орыс патшасының қол астына өтер кездегі хан басына үйірілген қауіп бұлтын сейілтуде ол сол кездің тарихи ірі тұлғалары Бөгенбай батыр, Жәнібек батырлармен бірлесе отырып, оған үлкен көмек көрсетеді. Ресеймен қарым қатынасты жақсартудағы сіңірген еңбегі үшін патша үкіметі оған 1743 жылы «тархан» атағын берді. Есет батыр сексен екі жасында өзінің атамекенінде, өз ажалынан қайтыс болады.
18 ғасырдың басында Тәуке хан жеті рудың бастарын қосып, ірілендіру мақсатымен үш жүздің басын қосқан кеңесте Есет батырды Жетіруға ру басы етіп сайлаған. Есет батыр, әрі ақылды, әрі мырза адам болыпты. Көкі батырдың жеті ұлының бірі Есет батыр, жасы жиырмаға жетпей-ақ жауға аттанып, жоңғар, қалмақтармен соғыстарда ерлігімен көзге түсіп батыр атағы шыққан екен. Ол Әбілқайыр ханмен жасынан бірге өскен досы, Әбілқайыр ханның қазақ халқын Ресейге қосу күресінде Есет батыр табандылықпен Әбәлқайырға мықты тірек болған адамның бірі болыпты. Қалмаққырылған деген жердегі айрықша ерлік көрсетіп, артына "Алланың тасы қатты ма, Есеттің басы қатты ма?" деген қанатты сөз қалдырған. Ел аузындағы деректерге қарағанда Есеттің қызы Ботагөз де елін қорғаған батыр болыпты.
Дереккөздер
- Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002, ISBN 9965-607-02-8
- Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2
- "Созақ өңірі". Сүлеймен Тәбірізұлы. 180-бет. - Алматы: "Дәуір" баспасы, 2007 ж. ISBN 9965-749-84-1.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Eset Kokiuly Tama Eset 1667 1749 kazak halkynyn zhongar baskynshylaryna karsy kүreste esimi elge tanylgan әjgili batyrlarynyn biri Eset KokiulyDүniege kelgeni 1667Қajtys bolgany 1749Ұlty kazakMansaby Қazak batyryAlga audany Bestamak auyly zhanyndagy Eset batyr kesenesiEset batyr ruy Shykkan tegi Kishi zhүzdin Zhetiru ishindegi Tama ruynyn Atashal tarmagynan Әbilkajyr han Resejge kosylu mәselesin kotergende sonyn kasynda bolyp Kishi zhүz ben Orta zhүzdin orys patshasynyn kol astyna otuine belsendi atsalyskan atakty Kishi zhүz kүjeu balasy Esettin әkesi Bazarkululy Koki de zamanynda aty shykkan batyr bolgan Zhauga үnemi tajsalmaj tura shabatyndyktan Tajmas batyr degen at algan Tarihshylar Salkam Zhәngir han zhongardyn Batyr kontajshysynyn 50 myndyk әskerine 600 zhauyngermen karsy turyp shajkasyp zhatkanda 20 myn әskermen komekke keletin Zhalantos baһadүrdin әskerinin ishinde osy Koki batyrdyn da bolgandygyn sonda onyn shep buzyp үlken erlik korsetkenin zhazady Zhauyngerlik zamanda tuyp kүrespen esejip er zhetken turgylastary siyakty Eset te el korgau zhorygyna erte aralasady Zheke erligimen kozge tүsip batyr atanady Tәuke hannyn tusyndagy zhenisti shajkastarda Eset batyr Kishi zhүz kolyn bastajdy Osyndaj shajkastardyn birinde najzagerligimen kozge tүsip eren erlik korsetken Esetke riza bolgan Tәuke han kejin shakyryp alyp Ajbatyn asa tүssin najzan mukalmasyn el namysy tuzdygyn bolsyn dep bata beripti degen әngime de bar Eset batyr әjgili Aktaban shubyryndydan kejin el bolyp birigip zhongarlarga algashky alapat sokky bergen Bulanty shajkasyna katysyp ezilgen eldin ensesin kotertken Ұly zheniske oz үlesin kosady Al tarihi betburys zhasagan Anyrakaj sogysynda ol Kishi zhүz kuramynyn tuyn kotergen atojshy bolady Eset batyrdyn kejingi omiri Әbilkajyr hannyn sayasatymen tygyz bajlanysyp zhatady Hannyn kasynda bolyp akyl kenesin beredi han men halyk arasyna tүsken zharykshakty dәnekerlep bitirushisi bolady Әsirese orys patshasynyn kol astyna oter kezdegi han basyna үjirilgen kauip bultyn sejiltude ol sol kezdin tarihi iri tulgalary Bogenbaj batyr Zhәnibek batyrlarmen birlese otyryp ogan үlken komek korsetedi Resejmen karym katynasty zhaksartudagy sinirgen enbegi үshin patsha үkimeti ogan 1743 zhyly tarhan atagyn berdi Eset batyr seksen eki zhasynda ozinin atamekeninde oz azhalynan kajtys bolady 18 gasyrdyn basynda Tәuke han zheti rudyn bastaryn kosyp irilendiru maksatymen үsh zhүzdin basyn koskan keneste Eset batyrdy Zhetiruga ru basy etip sajlagan Eset batyr әri akyldy әri myrza adam bolypty Koki batyrdyn zheti ulynyn biri Eset batyr zhasy zhiyrmaga zhetpej ak zhauga attanyp zhongar kalmaktarmen sogystarda erligimen kozge tүsip batyr atagy shykkan eken Ol Әbilkajyr hanmen zhasynan birge osken dosy Әbilkajyr hannyn kazak halkyn Resejge kosu kүresinde Eset batyr tabandylykpen Әbәlkajyrga mykty tirek bolgan adamnyn biri bolypty Қalmakkyrylgan degen zherdegi ajryksha erlik korsetip artyna Allanyn tasy katty ma Esettin basy katty ma degen kanatty soz kaldyrgan El auzyndagy derekterge karaganda Esettin kyzy Botagoz de elin korgagan batyr bolypty DerekkozderBatys Қazakstan oblysy Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2002 ISBN 9965 607 02 8 Tarihi tulgalar Tanymdyk kopshilik basylym Mektep zhasyndagy okushylar men kopshilikke arnalgan Қurastyrushy Togysbaev B Suzhikova A Almaty Almatykitap baspasy 2009 ISBN 978 601 01 0268 2 Sozak oniri Sүlejmen Tәbirizuly 180 bet Almaty Dәuir baspasy 2007 zh ISBN 9965 749 84 1