Чарлз Роберт Дарвин (ағылш. Charles Robert Darwin; 12 ақпан 1809 жыл, – 19 сәуір 1882 жыл, Даун (Лондон), Кент) — ағылшынның табиғат зерттеушісі, оның табиғи сұрыптау теориясы биологиялық көптүрліліктің пайда болуының революциялық негіздемесін берді.
Чарлз Дарвин | |
ағылш. Charles Darwin | |
1880 ж. | |
Туған күні | |
---|---|
Туған жері | Шроусбери, Шропшир графтығы, Англия |
Қайтыс болған күні | |
Қайтыс болған жері | |
Азаматтығы | |
Ғылыми аясы | |
Жұмыс орны | Патшалық географиялық қоғамы |
Ғылыми дәрежесі | өнер бакалавры (1832 ж.) |
Альма-матер | |
Несімен белгілі | Эволюциялық ілімнің негізін салушы |
Марапаттары |
|
Қолтаңбасы |
|
Чарлз Дарвин Ортаққорда |
Дарвин идеялары «Түрлердің шығу тегі туралы» (1859) еңбегінде жарық көрді. Оның түрлердің біртіндеп эволюциялық дамуы туралы идеяны білдіретін ғылыми тәсілі кең таралды және сонымен бірге, алғашында өшпенділікпен қарсы алынды, әсіресе, шіркеумен.
Өмірбаяны
- Чарльз Роберт Дарвин дәрігер отбасында дүниеге келген. Әкесі Роберт Дарвин атақты дәрігер болған.
- Мектептен кейін 1826 жылы Эдинбург университетінің медицина факультетіне оқуға қабылданды, бірақ Дарвинді медицинаға қарағанда тірі табиғат көбірек қызықтырады.
- Кейін ол әкесінің ұйғаруымен 1828 жылы Кембридж университетінің діни ілімі факультетіне ауысты. Мұнда да Дарвин тірі табиғат туралы деректерді жинауды жалғастырады.
- 1831 жылы Ч. Дарвин солтүстік Уэльс геологиялық экскурсиясынан оралған соң, Кембридж университетінің профессоры Джон Генслодан хат алады. Хатта Дж. Генсло «Бигль» (ағылшынша «Бигль» - «іздеуші» деген сөз) кемесінің Жер шарын айналу саяхатына шығатынын хабарлап, Дарвиннің осы саяхатқа табиғат зерттеушісі ретінде қатысуын өтінген. Натуралист ретінде «Бигль» кемесінде 5 – ші жазғы экспедициясына қатысты. Экспедицияның басты мақсаты - Оңтүстік Американың топографиялық суреттері еді. Экспедиция Чили, , Таити аралдарынан Жаңа Зеландия, Тасмания мен Оңтүстік Америкадан өтті. Галапагос аралдарында сол жерлердің флорасы мен фаунасының материктікіне ұқсастығы Дарвиннің назарын аударды. Осы мысал түрлердің өзгере алатындығын дәлелдеді. Кеменің саяхаты 1831 жылдың 27 желтоқсанынан басталып, 1836 жылдың 25 қазанында аяқталады. Ч. Дарвин 22 жасында 5 жылға созылған саяхатқа қатысып, өте көп деректер жинайды.
- Англияға қайтқаннан кейін Дарвин мен басқа да үй жануарлардың сұрыпталуымен айналысты. Болашақ әйгілі ғалым ағылшынның шағын қаласы Шрусбериде дүниеге келді.
- 1831 жылдың көктемінде Чарльз Кэмбридж университетінің дін ілімі факультетін бітіреді, бірақ поп болып істеуден бас тартады. Оны өсімдіктер мен жәндіктерді зерттеу ісі қызықтырады.
- Одан соң ол Т. Мальтустың шығармаларын зерттеген. Дарвин сол шығармалардағы ойларды тірі табиғатқа пайдаланды. Оның тұжырымы бойынша жануарлардың жоғары репрадуктифтік потенциалына қарамастан табиғи популяциялардың саны тұрақты болады. Түрлердің өзара бәсекелестік, күреске шыдамды, бейімделгіш түр ғана көп ұрпақ қалдыра алады. 1858 жылы тура сондай тұжырымға А.Р.Уоллес те келді. Бұны Ч. Лейльдің жұмыстары дәлелді. Ол прогрессивті өзгерістердің полеонтологиялық материалдарда болатынын көрсетті. Дарвин мен Уоллес Лондондағы Линнеевтік отырысқа докладпен шықты. Ал 1859 жылы Дарвин өзінің негізгі шығармасын - «Табиғи сұрыпталу арқылы өмірдің пайда болуы» жарыққа шығарады.
- Антропологиялық проблемаларға тікелей қатысы бар Дарвиннің екі шығармасы бар. Олар:
- «Адамның шығу тегі және жыныстық тандау» (1871 ж.)
- «Адам мен жануарлардын мінез–құлықтары» (1872 ж.). Осы жұмыстар Ч. Дарвиннің жалпы теориясын адамның шығу тегі проблемаларын шешуде қолдануды ұсынады. Дарвиннің теориясында «адам маймылдан шықты» деп тұжырымдады.
Дарвинизмнің ең басты қателігі оның “Өмір – бұл күрес” дейтін ілімі. Осы ілім анағұрлым күшті әрі сол ортаға бейімделген органикалық заттар мен ағзаларға қолдануға жарамды, өйткені күшті әлсізді табанына басып жаныштап отыруы тиіс. Бірақ бұл идеяны адамдарға қатысты қолдануға болмайды. Дарвинге жүгінсек, “артықшылықты раса” өмір сүру күресінде жеңіске жетуі тиіс. Оның ойынша олар еуропалық ақ адамдар да, ал африкалықтар мен бұл күресте жеңіліс табуы керек. Ол тіпті бұлар көп кешікпей құрып кетеді деген тұжырым жасайды. Мысалы Дарвин былай деп жазады: “Тек ғасырлармен ғана өлшеуге болатын алдағы аз уақыттың ішінде өркениетті раса оларды сөз жоқ құртып тынады, ал бұдан кейін әлемдегі жабайылардың бәрін жояды. Сонымен бірге антропоморфты маймылдар “яғни маймылдың адамға айналу сатысындағылар” да құртылып жіберіледі.
Адам мен оның жақын тектері арасындағы алшақтық жедел қарқынмен ұлғая түседі, өркениетті адамдар мен жабайылар арасындағы айырмашылық мысалы Кавказ халықтары мен гиббондар арасындағы сияқты алшақтайды, қазіргі кезде ол негр немесе автралиялықтар мен гориллалар арасындағыдай сипатта”. Міне, атағы әлемге әйгілі ғалымның сөзі осындай. Дарвиннің өз теориясын жасау кезінде идеялық “серпілісті” сол кездегі зиялылар ортасында кеңінен танымал болған британдық экономист кітабынан алғандығы белгілі. Ол жер бетіндегі адамдар саны өте көп, олардың көбеюінің жолын кесу қажет дейді. “Соғыс, аштық және жұқпалы аурулар сияқты алапат апаттар халықтың санын азайтуға қажетті механизм болып табылады, өйткені адамдардың белгілі бір бөлігі, басқаларының жақсы өмір сүруі үшін өлуі тиіс. Тек осындай “(үздіксіз) перманентті соғыстың” нәтижесінде ғана адамзат өмір сүре алады”, – деп санайды Мальтус.
Дарвин үздіксіз шиеленісті ауқымы зор табиғи құбылыс ретінде қарастырады. Бұл тіршілік үшін күресте әрқашан күштісі және жағдайға анағұрлым жақсы бейімделгені жеңіске жетеді, ал бұл тек солар өмір сүруге құқылы, өйткені осы заң табиғаты тұрғысынан өзін ақтай алады деп мәлімдеуі содан. Өнегелік құндылықтар мен рухани жетілу оның іштен шыққан “шұбар жыланы” — “өмір сүру үшін күрес” идеясының басты жауы болды
Дарвин мен Уолестің теориясы
- Қандай да болмасын тірі организмдерге өзгергіштік тән.
- Барлық тірі организмдерге көп мөлшерде ұрпақ қалдыруға бейім келеді. Бірақ табиғатта осынша көп мөлшерде ұрпақ дамып жетілмейді. Өйткені олардың басым көпшілігі қоректің, судың, жарықтың жетіспеушілігінен т.б. себептерден тіршілігін жояды.
- Организмдердің шексіз көбеюге бейімділігі мен кеңістік және тіршілік ресурстарының арасындағы қарама–қайшылық тіршілік үшін күресті туғызады.
- Тұқым қуалайтын өзгергіштігі бар даралар тіршілік еткен орта жағдайларына бейімделіп, ал ондай өзгергіштігі жоқтары жойылып отырады (табиғи сұрыпталу ).
- Түрлердің көбейіп, ұрпақ қалдыруы – пайдалы өзгерістердің организмде ұрпақтан–ұрпаққа беріліп бекітілуі. Осының нәтижесінде ұрпақ пен тектің арасында бірсыпыра алшақтық пайда болады.
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. – 569 б. ISBN 9965-808-89-9
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Charles Darwin |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Charlz Robert Darvin agylsh Charles Robert Darwin 12 akpan 1809 zhyl 19 sәuir 1882 zhyl Daun London Kent agylshynnyn tabigat zertteushisi onyn tabigi suryptau teoriyasy biologiyalyk koptүrliliktin pajda boluynyn revolyuciyalyk negizdemesin berdi Charlz Darvinagylsh Charles Darwin1880 zh Tugan kүni12 akpan 1809 1809 02 12 Tugan zheriShrousberi Shropshir graftygy AngliyaҚajtys bolgan kүni19 sәuir 1882 1882 04 19 73 zhas Қajtys bolgan zheriDaun London Kent graftygy AngliyaAzamattygy ҰlybritaniyaҒylymi ayasyZharatylystanu Biologiya GeologiyaZhumys ornyPatshalyk geografiyalyk kogamyҒylymi dәrezhesioner bakalavry 1832 zh oner magistiri 1837 zh Zan gylymdarynyn doktoryAlma materEdinburg universiteti Kembridzh universitetiNesimen belgiliEvolyuciyalyk ilimnin negizin salushyMarapattaryPatshalyk medal 1853 zh Vollaston medali 1859 zh Kopli medali 1864 zh ҚoltanbasyCharlz Darvin Ortakkorda Darvin ideyalary Tүrlerdin shygu tegi turaly 1859 enbeginde zharyk kordi Onyn tүrlerdin birtindep evolyuciyalyk damuy turaly ideyany bildiretin gylymi tәsili ken taraldy zhәne sonymen birge algashynda oshpendilikpen karsy alyndy әsirese shirkeumen ӨmirbayanyCharlz Robert Darvin dәriger otbasynda dүniege kelgen Әkesi Robert Darvin atakty dәriger bolgan Mektepten kejin 1826 zhyly Edinburg universitetinin medicina fakultetine okuga kabyldandy birak Darvindi medicinaga karaganda tiri tabigat kobirek kyzyktyrady Kejin ol әkesinin ujgaruymen 1828 zhyly Kembridzh universitetinin dini ilimi fakultetine auysty Munda da Darvin tiri tabigat turaly derekterdi zhinaudy zhalgastyrady 1831 zhyly Ch Darvin soltүstik Uels geologiyalyk ekskursiyasynan oralgan son Kembridzh universitetinin professory Dzhon Genslodan hat alady Hatta Dzh Genslo Bigl agylshynsha Bigl izdeushi degen soz kemesinin Zher sharyn ajnalu sayahatyna shygatynyn habarlap Darvinnin osy sayahatka tabigat zertteushisi retinde katysuyn otingen Naturalist retinde Bigl kemesinde 5 shi zhazgy ekspediciyasyna katysty Ekspediciyanyn basty maksaty Ontүstik Amerikanyn topografiyalyk suretteri edi Ekspediciya Chili Taiti araldarynan Zhana Zelandiya Tasmaniya men Ontүstik Amerikadan otti Galapagos araldarynda sol zherlerdin florasy men faunasynyn materiktikine uksastygy Darvinnin nazaryn audardy Osy mysal tүrlerdin ozgere alatyndygyn dәleldedi Kemenin sayahaty 1831 zhyldyn 27 zheltoksanynan bastalyp 1836 zhyldyn 25 kazanynda ayaktalady Ch Darvin 22 zhasynda 5 zhylga sozylgan sayahatka katysyp ote kop derekter zhinajdy Angliyaga kajtkannan kejin Darvin men baska da үj zhanuarlardyn suryptaluymen ajnalysty Bolashak әjgili galym agylshynnyn shagyn kalasy Shrusberide dүniege keldi 1831 zhyldyn kokteminde Charlz Kembridzh universitetinin din ilimi fakultetin bitiredi birak pop bolyp isteuden bas tartady Ony osimdikter men zhәndikterdi zertteu isi kyzyktyrady Odan son ol T Maltustyn shygarmalaryn zerttegen Darvin sol shygarmalardagy ojlardy tiri tabigatka pajdalandy Onyn tuzhyrymy bojynsha zhanuarlardyn zhogary repraduktiftik potencialyna karamastan tabigi populyaciyalardyn sany turakty bolady Tүrlerdin ozara bәsekelestik kүreske shydamdy bejimdelgish tүr gana kop urpak kaldyra alady 1858 zhyly tura sondaj tuzhyrymga A R Uolles te keldi Buny Ch Lejldin zhumystary dәleldi Ol progressivti ozgeristerdin poleontologiyalyk materialdarda bolatynyn korsetti Darvin men Uolles Londondagy Linneevtik otyryska dokladpen shykty Al 1859 zhyly Darvin ozinin negizgi shygarmasyn Tabigi suryptalu arkyly omirdin pajda boluy zharykka shygarady Antropologiyalyk problemalarga tikelej katysy bar Darvinnin eki shygarmasy bar Olar Adamnyn shygu tegi zhәne zhynystyk tandau 1871 zh Adam men zhanuarlardyn minez kulyktary 1872 zh Osy zhumystar Ch Darvinnin zhalpy teoriyasyn adamnyn shygu tegi problemalaryn sheshude koldanudy usynady Darvinnin teoriyasynda adam majmyldan shykty dep tuzhyrymdady Darvinizmnin en basty kateligi onyn Өmir bul kүres dejtin ilimi Osy ilim anagurlym kүshti әri sol ortaga bejimdelgen organikalyk zattar men agzalarga koldanuga zharamdy ojtkeni kүshti әlsizdi tabanyna basyp zhanyshtap otyruy tiis Birak bul ideyany adamdarga katysty koldanuga bolmajdy Darvinge zhүginsek artykshylykty rasa omir sүru kүresinde zheniske zhetui tiis Onyn ojynsha olar europalyk ak adamdar da al afrikalyktar men bul kүreste zhenilis tabuy kerek Ol tipti bular kop keshikpej kuryp ketedi degen tuzhyrym zhasajdy Mysaly Darvin bylaj dep zhazady Tek gasyrlarmen gana olsheuge bolatyn aldagy az uakyttyn ishinde orkenietti rasa olardy soz zhok kurtyp tynady al budan kejin әlemdegi zhabajylardyn bәrin zhoyady Sonymen birge antropomorfty majmyldar yagni majmyldyn adamga ajnalu satysyndagylar da kurtylyp zhiberiledi Adam men onyn zhakyn tekteri arasyndagy alshaktyk zhedel karkynmen ulgaya tүsedi orkenietti adamdar men zhabajylar arasyndagy ajyrmashylyk mysaly Kavkaz halyktary men gibbondar arasyndagy siyakty alshaktajdy kazirgi kezde ol negr nemese avtraliyalyktar men gorillalar arasyndagydaj sipatta Mine atagy әlemge әjgili galymnyn sozi osyndaj Darvinnin oz teoriyasyn zhasau kezinde ideyalyk serpilisti sol kezdegi ziyalylar ortasynda keninen tanymal bolgan britandyk ekonomist kitabynan algandygy belgili Ol zher betindegi adamdar sany ote kop olardyn kobeyuinin zholyn kesu kazhet dejdi Sogys ashtyk zhәne zhukpaly aurular siyakty alapat apattar halyktyn sanyn azajtuga kazhetti mehanizm bolyp tabylady ojtkeni adamdardyn belgili bir boligi baskalarynyn zhaksy omir sүrui үshin olui tiis Tek osyndaj үzdiksiz permanentti sogystyn nәtizhesinde gana adamzat omir sүre alady dep sanajdy Maltus Darvin үzdiksiz shielenisti aukymy zor tabigi kubylys retinde karastyrady Bul tirshilik үshin kүreste әrkashan kүshtisi zhәne zhagdajga anagurlym zhaksy bejimdelgeni zheniske zhetedi al bul tek solar omir sүruge kukyly ojtkeni osy zan tabigaty turgysynan ozin aktaj alady dep mәlimdeui sodan Өnegelik kundylyktar men ruhani zhetilu onyn ishten shykkan shubar zhylany omir sүru үshin kүres ideyasynyn basty zhauy boldyDarvin men Uolestin teoriyasyTүrlerdin kelip shigwi kitabinin 1859 jilg i nusqasiҚandaj da bolmasyn tiri organizmderge ozgergishtik tәn Barlyk tiri organizmderge kop molsherde urpak kaldyruga bejim keledi Birak tabigatta osynsha kop molsherde urpak damyp zhetilmejdi Өjtkeni olardyn basym kopshiligi korektin sudyn zharyktyn zhetispeushiliginen t b sebepterden tirshiligin zhoyady Organizmderdin sheksiz kobeyuge bejimdiligi men kenistik zhәne tirshilik resurstarynyn arasyndagy karama kajshylyk tirshilik үshin kүresti tugyzady Tukym kualajtyn ozgergishtigi bar daralar tirshilik etken orta zhagdajlaryna bejimdelip al ondaj ozgergishtigi zhoktary zhojylyp otyrady tabigi suryptalu Tүrlerdin kobejip urpak kaldyruy pajdaly ozgeristerdin organizmde urpaktan urpakka berilip bekitilui Osynyn nәtizhesinde urpak pen tektin arasynda birsypyra alshaktyk pajda bolady DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Әleumettanu zhәne sayasattanu bojynsha Zhalpy redakciyasyn baskargan e g d professor E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2006 569 b ISBN 9965 808 89 9Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Charles DarwinBul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet