Тұмау немесе грипп (лат. grіppus, фр. grіpper, ағылш. influenza – “бас салу, шап беру”) – тыныс жолдарының жұқпалы вирустық ауруы. Аурудың қоздырғышы – , олардың үш типі: А, В, С бар. Өте жұқпалы ауру. Тұмау вирусының сыртқы қабыршағының құрамында гемагглютицин (оны Н әрпімен белгіленеді) және нейраминидаза (N әрпімен белгіленеді) болады. Олар әр түрлі факторлардың әсерінен өзгеріп, тұмау вирусының жаңа вариантын түзуі мүмкін.
Кейде ол асқынып кетіп тыныс жолын, , қан тамырды, жүректі ауруға шалдықтырады. Тұмауды қоздыратын вирустар (микробтар) тыныс жолының кілегей қабығында өсіп-өнеді. Тұмау тиген адам аурудың микробын жөтелгенде, түшкіргенде және қақырығы арқылы ауаға таратады. Сондай-ақ тұмау вирусы науқастың ыдысы, сүлгісі, қол орамалы, кітабы және т.б. арқылы жұғады.
Таралуы
Бір мезгілде бір болыс, өлке, тіпті бүкіл жер жүзі адамдарының жаппай ауруы мүмкін. Бір ауырған адам бір-екі жылға дейін қайтып тұмаумен ауырмайды. Тұмау салқын кезде жиі, ыстықта сирек кездеседі. Кейде адамға суық тиіп, тыныс жолының жоғарғы бөліктері қабынып, оның тұмауға ұқсауы да мүмкін. Бірақ бұл тұмау емес. Ол салқын тигенде мұрын, көмей, жұтқыншақтарды жайлайтын басқа микробтардың әрекеті. Тұмау вирусы күн сәулесіне және зарарсыздандырғыштар (хлор, қышқылдар, спирт және т.б.) әсерінен тез қырылады.
Тұмау вирустары
Грипп вирустары — екі туыстасқа бөлінетін (А және В вирустар тобы), тұқымдастығына кіреді. А туыстыққа 14 түрлі гемагглютининдері және 10 түрлі бар кіреді. В туысты вирустар антигендік қасиеттері жағынан табиғи штамдарға жақын. Олар жаппай ауру туғызбайды және құстар мен жануарларды зақымдамайды. Тұмау вирусы өте тез тарайды. Инфекцияны қоздырушы – тұмаумен ауырған адам. Қоздырғыштар науқас адам жөтелгенде, түшкіргенде және қақырық, сондай-ақ науқас адам пайдаланған заттар, т.б. арқылы таралады. Ауалы-тамшылы жолмен түскен вирус жоғарғы тыныс жолдарының беткей жасушаларына еніп, өсіп-өнеді де мұрынның шырышты қабаттарын зақымдайды, қанға сіңіп, жалпы организмді уландыра бастайды. Аурудың жасырын кезеңі 1 – 4 күнге созылады. Тұмау кезінде науқастың денесі дел-сал болып, тамағы мен тыныс жолдары ашиды, дене қызуы көтеріліп (38 С-қа дейін), асқа тәбеті болмайды. Адам басы ауырып, бұлшық еттері сыздайды. Адамға тұмау тигеннен кейін бірнеше сағаттан соң (кейде 1 – 2 күннен кейін) мұрыннан су ағады, даусы қарлығып, жөтеледі, қақырық пайда болады, иіс сезуі нашарлап, көзі қызарады. Тұмау, әсіресе, емшек еметін сәбиді қатты әлсіретеді. Баланың танауы бітеліп, демалысы қиындайды, мазасызданып, ұйқысы бұзылады. Тұмау ересек адамдар үшін де қауіпті, ол құлаққа, тамаққа, тыныс жолдары мен өкпеге зақым келтіруі мүмкін. Тұмаудан жазылғаннан кейін ағзада иммунитет пайда болады, ол А типінен кейін 1 – 2 жылға, В типінен – 2 – 3 жылға созылады, С типінен кейін тұрақтанады. Сондықтан С типімен ауырған адамдар тұмаудың бұл түрімен қайталап ауырмайды.
Алдын алу шаралары
Тұмауға нақтылы диагноз қойып, науқасты оқшаулап, ауруханаларда не басқа тиісті мекемелерде карантин жарияланады. Тұмауға қарсы вакцина егіледі, оның ішіндегі ең тиімдісі – тазартылған вириондық вакцина. Алдын-ала организмді шынықтыратын емдер жасап, спортпен шұғылданған дұрыс.
Тұмау басталғанда адамның денесі дел-сал болып, көңіл-күйі нашарлайды және тағамға тәбеті шаппайды. Бір-екі күннен кейін дене қызуы көтеріледі, басы ауырады, бұлшық еттері сыздап, буын-буыны сырқырайды, мұрны бітеді, дауысы қарлығып, жөтеледі, тамағы қызарып, жұтынғанда ауырады, көзі қызарып жасаурайды. Адам дереу дәрігерге көрініп, емделсе, үш-бес күннен кейін дене қызу төмендеп, сауыға бастайды.
Емі
Емі — дәрігердің бақылауында болып, оңаша, ауасы таза бөлмеде жатып емделу. Дене қызуын, дене сырқырауын, аспирин, пирамидон және т.б. дәрілер тез басады. Тұмау вирусына антибиотиктер пайда етпейді. Ауру адам жөтелгенде, түшкіргенде аузы-мұрнын қолымен немесе орамалмен (шүберекпен) жабуға тиіс. Науқастың тек өзіне арналған ыдысы, орамалы т.б. болуға, олар жиі қайнатылып, жуылуға тиіс.
Тұмау асқынғанда науқасты ауруханаға жатқызып, кешенді емдеу шараларын жүргізеді. Арнайы дәрілер (, амантадин, , интерферон, т.б.), антибиотиктер, қызу басатын, организмнің улануын азайтатын дәрі-дәрмектер беріледі.
Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
Дереккөздер
- Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
- Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tumau nemese gripp lat grippus fr gripper agylsh influenza bas salu shap beru tynys zholdarynyn zhukpaly virustyk auruy Aurudyn kozdyrgyshy olardyn үsh tipi A V S bar Өte zhukpaly auru Tumau virusynyn syrtky kabyrshagynyn kuramynda gemagglyuticin ony N әrpimen belgilenedi zhәne nejraminidaza N әrpimen belgilenedi bolady Olar әr tүrli faktorlardyn әserinen ozgerip tumau virusynyn zhana variantyn tүzui mүmkin Gripp Kejde ol askynyp ketip tynys zholyn kan tamyrdy zhүrekti auruga shaldyktyrady Tumaudy kozdyratyn virustar mikrobtar tynys zholynyn kilegej kabygynda osip onedi Tumau tigen adam aurudyn mikrobyn zhotelgende tүshkirgende zhәne kakyrygy arkyly auaga taratady Sondaj ak tumau virusy naukastyn ydysy sүlgisi kol oramaly kitaby zhәne t b arkyly zhugady TaraluyBir mezgilde bir bolys olke tipti bүkil zher zhүzi adamdarynyn zhappaj auruy mүmkin Bir auyrgan adam bir eki zhylga dejin kajtyp tumaumen auyrmajdy Tumau salkyn kezde zhii ystykta sirek kezdesedi Kejde adamga suyk tiip tynys zholynyn zhogargy bolikteri kabynyp onyn tumauga uksauy da mүmkin Birak bul tumau emes Ol salkyn tigende muryn komej zhutkynshaktardy zhajlajtyn baska mikrobtardyn әreketi Tumau virusy kүn sәulesine zhәne zararsyzdandyrgyshtar hlor kyshkyldar spirt zhәne t b әserinen tez kyrylady Tumau virustary Gripp virustary eki tuystaska bolinetin A zhәne V virustar toby tukymdastygyna kiredi A tuystykka 14 tүrli gemagglyutininderi zhәne 10 tүrli bar kiredi V tuysty virustar antigendik kasietteri zhagynan tabigi shtamdarga zhakyn Olar zhappaj auru tugyzbajdy zhәne kustar men zhanuarlardy zakymdamajdy Tumau virusy ote tez tarajdy Infekciyany kozdyrushy tumaumen auyrgan adam Қozdyrgyshtar naukas adam zhotelgende tүshkirgende zhәne kakyryk sondaj ak naukas adam pajdalangan zattar t b arkyly taralady Aualy tamshyly zholmen tүsken virus zhogargy tynys zholdarynyn betkej zhasushalaryna enip osip onedi de murynnyn shyryshty kabattaryn zakymdajdy kanga sinip zhalpy organizmdi ulandyra bastajdy Aurudyn zhasyryn kezeni 1 4 kүnge sozylady Tumau kezinde naukastyn denesi del sal bolyp tamagy men tynys zholdary ashidy dene kyzuy koterilip 38 S ka dejin aska tәbeti bolmajdy Adam basy auyryp bulshyk etteri syzdajdy Adamga tumau tigennen kejin birneshe sagattan son kejde 1 2 kүnnen kejin murynnan su agady dausy karlygyp zhoteledi kakyryk pajda bolady iis sezui nasharlap kozi kyzarady Tumau әsirese emshek emetin sәbidi katty әlsiretedi Balanyn tanauy bitelip demalysy kiyndajdy mazasyzdanyp ujkysy buzylady Tumau eresek adamdar үshin de kauipti ol kulakka tamakka tynys zholdary men okpege zakym keltirui mүmkin Tumaudan zhazylgannan kejin agzada immunitet pajda bolady ol A tipinen kejin 1 2 zhylga V tipinen 2 3 zhylga sozylady S tipinen kejin turaktanady Sondyktan S tipimen auyrgan adamdar tumaudyn bul tүrimen kajtalap auyrmajdy Aldyn alu sharalaryTumauga naktyly diagnoz kojyp naukasty okshaulap auruhanalarda ne baska tiisti mekemelerde karantin zhariyalanady Tumauga karsy vakcina egiledi onyn ishindegi en tiimdisi tazartylgan viriondyk vakcina Aldyn ala organizmdi shynyktyratyn emder zhasap sportpen shugyldangan durys Tumau bastalganda adamnyn denesi del sal bolyp konil kүji nasharlajdy zhәne tagamga tәbeti shappajdy Bir eki kүnnen kejin dene kyzuy koteriledi basy auyrady bulshyk etteri syzdap buyn buyny syrkyrajdy murny bitedi dauysy karlygyp zhoteledi tamagy kyzaryp zhutynganda auyrady kozi kyzaryp zhasaurajdy Adam dereu dәrigerge korinip emdelse үsh bes kүnnen kejin dene kyzu tomendep sauyga bastajdy EmiEmi dәrigerdin bakylauynda bolyp onasha auasy taza bolmede zhatyp emdelu Dene kyzuyn dene syrkyrauyn aspirin piramidon zhәne t b dәriler tez basady Tumau virusyna antibiotikter pajda etpejdi Auru adam zhotelgende tүshkirgende auzy murnyn kolymen nemese oramalmen shүberekpen zhabuga tiis Naukastyn tek ozine arnalgan ydysy oramaly t b boluga olar zhii kajnatylyp zhuyluga tiis Tumau askynganda naukasty auruhanaga zhatkyzyp keshendi emdeu sharalaryn zhүrgizedi Arnajy dәriler amantadin interferon t b antibiotikter kyzu basatyn organizmnin ulanuyn azajtatyn dәri dәrmekter beriledi Siltemeler Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 VIII tomDerekkozderBes zhүz bes soz Almaty Rauan 1994 zhyl ISBN 5 625 02459 6 Virusologiya immunologiya genetika molekulalyk biologiya Oryssha kazaksha sozdik Almaty Ana tili baspasy 1993 zhyl ISBN 5 630 0283 XBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet