Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бұқар Халық Кеңес Республикасы — уақытша ұйымдастырылған "қуыршақ" мемлекет, Буқарға Қызыл Әскері шабуыл жасап, Буқар әміршілігінің жойылғаннан соң құрылған еді. 1920 жылының қыркүйектің 2-сінде қүйымдастырылған еді. 1920 жылының қыркүйектің 14-інде республика болып жарияланды.
| {{{атауы}}} | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
Бұқар Халық Кеңес Республикасы көлемі 182 193 шаршы шақырым (км²) еді, халық саны 2,2 миллион адамға жуық еді, ұлттық құрамы — тәжіктер, өзбектер және түрікмендер еді. Бұқар Халық Кеңес Республикасы Түркістан АКСР-мен, Хорезм Халық Кеңес Республикасымен және Ауғанстанмен шектеседі. Астанасы — Көне Бұқар еді.
Кеңес Ресейдің үкіметі заң бойынша Бұқардың тәуелсіздігін мойындаған, әмір Кеңес Ресейдің үкіметімен достық байланыстарын үзілмей, Ферғана жазығы мен Түркістанның басқа бөліктерінде пайда болған баспашылықты қолдамаған.
Бұхара Халық Кеңес Республикасы (БХКР)— 1920 — 24 жылдары Орта Азияда болған мемлекет. , және Ауғанстанмен шектесті. Негізгі тұрғындары өзбектер, және астанасы — Бұхара қ. болды. РК(б)П көмегіне сүйенген, 1918 ж. құрылған Бұхар компартиясы 1920 ж. 16 — 18 тамыздағы съезінде қарулы көтеріліс арқылы хандық жоюды ұсынды. 23 тамызда олар “халықтық өкімет” деген атпен жасанды ревком құрды. Кеңес үкіметі Бұхар хандығын құлату мақсатында М.В. Фрунзе бастаған Қызыл Армия бөлімдерін (9 мың адам, 230 пулемет, 40 зеңбірек, 5 , 11 ) аттандырды. 29 тамыз бен 2 қыркүйек аралығында “Бұхар операциясы” жүзеге асырылды. 8 қазанда БХКР жарияланды. Өлкенің байырғы тұрғындарының ұлттық, діни, т.б. ерекшеліктерін ескермеген жаңа мемл. құрылыс халық наразылығын күшейтіп, сол жылы Бұхарада “Иттихад-и ислам” (Ислам бірлестігі) атты партия құрылды. Оның қатарында БХКР жетекшілерінен (сауда және өнеркәсіп министрі), К.Мукамилов (Бұхар компартиясының жауапты хатшысы) болды. Бұл партия кеңестік биліктің жүгенсіз әрекетіне қарсы шығып, жергілікті халықтың ұлттық, діни сезіміне құрметпен қарауды, жеке меншікке қол сұқпауды және РК(б)П-ның Түркістан бюросы мүшелері мен Қызыл Армияның Бұхарадан кетуін талап етті. Орталықтағылар оған құлақ аспады. Нәтижесінде жергілікті коммунистер (Бұхара орталық аткомының төрағасы), (әскери назир), (милиция бастығы) секілді өкімет өкілдері басмашылар жағына шығып кетті. Түркияның атақты генералы, біртұтас Түркістан Республикасын құру үшін күрескен белгілі қайраткер Энвер Паша Орта Азияға келген тұста, бұхарлықтардың тәуелсіздік жолындағы іс-әрекеттері барынша қыза түсті. Әсіресе, оның ауғандық мамандар күшімен Душанбеде қару-жарақ шеберханасын ашуы басмашылық қозғалысқа жаңа серпін берді. 1923 ж. Бұхардағы басмашылар қозғалысы негізгі үш майданда жүрді. Орталық Бұхара майданында Салим Паша әскері, Шығыс Бұхара майданында Ибрагимбек, Батыс Бұхара майданында молда Абдул Қахар әскері шайқасты. 1924 ж. 19 қыркүйекте Кеңестердің Бүкілбұхарлық құрылтайы -ді Бұхар Кеңестік Социалистік Республикасы () деп атау туралы шешім қабылдады. Кейін Орта Азия республикаларының ұлттық-мемл. шекараларының нақтылануына байланысты БКСР жойылып, оның жері жаңадан ұйымдасқан Өзбек КСР-і, Түрікмен КСР-і, Тәжік АКСР-і (1929 жылдан Тәжік КСР-і) құрамына бөлініп берілді.
Дереккөздер
- Әдеб.: Ишанов А.И., Бухарская Народная Советская Республика, Таш., 1969; Зиманов С.З., От освободительных идей к советской государственности в Бухаре и Хиве, А.-А., 1976;
- Velіdі A. Z., Bugunku Turkіlі (Turkіstan) ve yakіn tarіhі. Gіlt І. Batі ve kuzey Turkіstan, Іstanbul, 1981; Baymіrza Hayіt, Turkіstan Devletlerіnіn mіllі mucadelerі tarіhі, Ankara, 1995.
Тағы қараңыз
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bukar Halyk Kenes Respublikasy uakytsha ujymdastyrylgan kuyrshak memleket Bukarga Қyzyl Әskeri shabuyl zhasap Bukar әmirshiliginin zhojylgannan son kurylgan edi 1920 zhylynyn kyrkүjektin 2 sinde kүjymdastyrylgan edi 1920 zhylynyn kyrkүjektin 14 inde respublika bolyp zhariyalandy atauy Bukar Halyk Kenes Respublikasy kolemi 182 193 sharshy shakyrym km edi halyk sany 2 2 million adamga zhuyk edi ulttyk kuramy tәzhikter ozbekter zhәne tүrikmender edi Bukar Halyk Kenes Respublikasy Tүrkistan AKSR men Horezm Halyk Kenes Respublikasymen zhәne Auganstanmen shektesedi Astanasy Kone Bukar edi Kenes Resejdin үkimeti zan bojynsha Bukardyn tәuelsizdigin mojyndagan әmir Kenes Resejdin үkimetimen dostyk bajlanystaryn үzilmej Fergana zhazygy men Tүrkistannyn baska bolikterinde pajda bolgan baspashylykty koldamagan Buhara Halyk Kenes Respublikasy BHKR 1920 24 zhyldary Orta Aziyada bolgan memleket zhәne Auganstanmen shektesti Negizgi turgyndary ozbekter zhәne astanasy Buhara k boldy RK b P komegine sүjengen 1918 zh kurylgan Buhar kompartiyasy 1920 zh 16 18 tamyzdagy sezinde karuly koterilis arkyly handyk zhoyudy usyndy 23 tamyzda olar halyktyk okimet degen atpen zhasandy revkom kurdy Kenes үkimeti Buhar handygyn kulatu maksatynda M V Frunze bastagan Қyzyl Armiya bolimderin 9 myn adam 230 pulemet 40 zenbirek 5 11 attandyrdy 29 tamyz ben 2 kyrkүjek aralygynda Buhar operaciyasy zhүzege asyryldy 8 kazanda BHKR zhariyalandy Өlkenin bajyrgy turgyndarynyn ulttyk dini t b erekshelikterin eskermegen zhana meml kurylys halyk narazylygyn kүshejtip sol zhyly Buharada Ittihad i islam Islam birlestigi atty partiya kuryldy Onyn katarynda BHKR zhetekshilerinen sauda zhәne onerkәsip ministri K Mukamilov Buhar kompartiyasynyn zhauapty hatshysy boldy Bul partiya kenestik biliktin zhүgensiz әreketine karsy shygyp zhergilikti halyktyn ulttyk dini sezimine kurmetpen karaudy zheke menshikke kol sukpaudy zhәne RK b P nyn Tүrkistan byurosy mүsheleri men Қyzyl Armiyanyn Buharadan ketuin talap etti Ortalyktagylar ogan kulak aspady Nәtizhesinde zhergilikti kommunister Buhara ortalyk atkomynyn toragasy әskeri nazir miliciya bastygy sekildi okimet okilderi basmashylar zhagyna shygyp ketti Tүrkiyanyn atakty generaly birtutas Tүrkistan Respublikasyn kuru үshin kүresken belgili kajratker Enver Pasha Orta Aziyaga kelgen tusta buharlyktardyn tәuelsizdik zholyndagy is әreketteri barynsha kyza tүsti Әsirese onyn augandyk mamandar kүshimen Dushanbede karu zharak sheberhanasyn ashuy basmashylyk kozgalyska zhana serpin berdi 1923 zh Buhardagy basmashylar kozgalysy negizgi үsh majdanda zhүrdi Ortalyk Buhara majdanynda Salim Pasha әskeri Shygys Buhara majdanynda Ibragimbek Batys Buhara majdanynda molda Abdul Қahar әskeri shajkasty 1924 zh 19 kyrkүjekte Kenesterdin Bүkilbuharlyk kuryltajy di Buhar Kenestik Socialistik Respublikasy dep atau turaly sheshim kabyldady Kejin Orta Aziya respublikalarynyn ulttyk meml shekaralarynyn naktylanuyna bajlanysty BKSR zhojylyp onyn zheri zhanadan ujymdaskan Өzbek KSR i Tүrikmen KSR i Tәzhik AKSR i 1929 zhyldan Tәzhik KSR i kuramyna bolinip berildi DerekkozderӘdeb Ishanov A I Buharskaya Narodnaya Sovetskaya Respublika Tash 1969 Zimanov S Z Ot osvoboditelnyh idej k sovetskoj gosudarstvennosti v Buhare i Hive A A 1976 Velidi A Z Bugunku Turkili Turkistan ve yakin tarihi Gilt I Bati ve kuzey Turkistan Istanbul 1981 Baymirza Hayit Turkistan Devletlerinin milli mucadeleri tarihi Ankara 1995 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 zhyl ISBN 5 89800 123 9 II tomTagy karanyzHorezm Halyk Kenes Respublikasy