Ақтамберді Сарыұлы (1675, қазіргі Оңтүстік Қазақстан, Қаратау, — 1768, қазіргі Абай обылысы, Абай ауданы, мекені) — жырау, ақын, қолбасшы, қазақтың көне жыраулық мектебінің белді өкілі, дипломат. Найман тайпасының, қаракерей руының, сыбан тармағынан шыққан.
“Он екіде аттанып, қылыш ілдім білекке” дегеніне қарағанда күреске ерте араласқан жауынгер жырау санатына жатады. Тұрмыстың қыр-сырын, отбасы, елдік, ерлік, жер мәселелерін жырларында жақсы бейнелейді. Қысқа нақыл, шешен сөздердің шебері. 1742 жылы Орта жүз ру басшыларының Орынборда ант беру жиналысына өкіл болды. 1738 — 1752 жылдары қазақ-қалмақтың қанды қақтығыстарының барлығына дерлік қатысқан. “Ақтабан шұбырынды” оқиғасының зұлмат қан кешуін бастан өткерген. Ес білгеннен бастап 70 жыл бойы ат үстінен түспей, елі мен жерін қорғаған қас батыр, айтулы шешен, қабырғалы би, атақты жырау. Қазақ жауынгерлерінің азаттық, құлдық жөніндегі түсініктері, көшпелі халықтың тыныс-тіршілігі, болашаққа деген сенімі, адалдық-жауыздық, қиянат, әділетсіздік хақындағы таным-түсініктері Ақтамберді талғамынан өтіп жыр-толғауға айналған.
Шығармашылығы
Ақтамберді өз ғұмырнамасын толғауларына көркемдік қуаты зор, келісті нақыштармен түсірген. Шығармалары зиялы зергердің қолтаңбасын танытады. Әлі де қолға түспеген толғаулары ел аузында сақталуы ықтимал. Қазіргі қолда бары 300 жолдан аспайды. Азғантай қазынасының өзі афоризмдерге толы. “Күмбір-күмбір кісінетіп”, “Уа, қарт Бөгембай”, “Менімен ханым ойнаспа”, “Жауға шаптым ту байлап”, “Заманым менің тар болды” және тағы басқа өлең-толғаулары батылдыққа, ізгілікке, патриоттық күй-сезімдерге толы. Ақтамбердінің “Балаларыма өсиет” деп аталатын толғауы соңғы туындыларының бірі болса керек. Жырау балаларын тірліктегі бірлікке, талап мұратқа, татулыққа үндейді. Жас ұрпақтың бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаруы елді мақсатына жеткізерін ескертеді. Халықты алауыз мінездерден сақтандырады.
Зерттеулер
Жауынгерлік поэзияның үздік үлгілері - «Күлдір-күлдір кісінетіп», «Отбасар орны отаудай» толғаулары тағы басқа өлеңдері қазақ поэзиясының алтын қорына қосылады. Әуезов «Қазақ КСР тарихының» 1-томындағы (1957) «Қазақтың ауыз әдебиеті» тарауында 18 ғасырдағы жыраулық поэзияны талдай келіп:«Ақтамберді жырау эпостық жанр ақыны еді. Өзінің толғауларында ол батырлардың ерлігі мен батылдығын таңдана жырлады» деген. Ақтамберді толғаулары мен жырлары С. Мұқановтың “Қазақтың 18-19 ғасырдағы әдебиетінің тарихынан очерктер” (1942), “Ертедегі әдебиет нұсқалары” (1967), “Алдаспан” (1971), “15-18 ғасырдағы қазақ поэзиясы” (1982), “Бес ғасыр жырлайды” (1985) жинақтарына енгізілген.
Дереккөздер
- Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
- https://articlekz.com/kk/article/16124
- Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
- “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
- Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
Бұл — Ислам туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aktamberdi Saryuly 1675 kazirgi Ontүstik Қazakstan Қaratau 1768 kazirgi Abaj obylysy Abaj audany mekeni zhyrau akyn kolbasshy kazaktyn kone zhyraulyk mektebinin beldi okili diplomat Najman tajpasynyn karakerej ruynyn syban tarmagynan shykkan Aktamberdi zhyrau On ekide attanyp kylysh ildim bilekke degenine karaganda kүreske erte aralaskan zhauynger zhyrau sanatyna zhatady Turmystyn kyr syryn otbasy eldik erlik zher mәselelerin zhyrlarynda zhaksy bejnelejdi Қyska nakyl sheshen sozderdin sheberi 1742 zhyly Orta zhүz ru basshylarynyn Orynborda ant beru zhinalysyna okil boldy 1738 1752 zhyldary kazak kalmaktyn kandy kaktygystarynyn barlygyna derlik katyskan Aktaban shubyryndy okigasynyn zulmat kan keshuin bastan otkergen Es bilgennen bastap 70 zhyl bojy at үstinen tүspej eli men zherin korgagan kas batyr ajtuly sheshen kabyrgaly bi atakty zhyrau Қazak zhauyngerlerinin azattyk kuldyk zhonindegi tүsinikteri koshpeli halyktyn tynys tirshiligi bolashakka degen senimi adaldyk zhauyzdyk kiyanat әdiletsizdik hakyndagy tanym tүsinikteri Aktamberdi talgamynan otip zhyr tolgauga ajnalgan ShygarmashylygyAktamberdi oz gumyrnamasyn tolgaularyna korkemdik kuaty zor kelisti nakyshtarmen tүsirgen Shygarmalary ziyaly zergerdin koltanbasyn tanytady Әli de kolga tүspegen tolgaulary el auzynda saktaluy yktimal Қazirgi kolda bary 300 zholdan aspajdy Azgantaj kazynasynyn ozi aforizmderge toly Kүmbir kүmbir kisinetip Ua kart Bogembaj Menimen hanym ojnaspa Zhauga shaptym tu bajlap Zamanym menin tar boldy zhәne tagy baska olen tolgaulary batyldykka izgilikke patriottyk kүj sezimderge toly Aktamberdinin Balalaryma osiet dep atalatyn tolgauy songy tuyndylarynyn biri bolsa kerek Zhyrau balalaryn tirliktegi birlikke talap muratka tatulykka үndejdi Zhas urpaktyn bir zhagadan bas bir zhennen kol shygaruy eldi maksatyna zhetkizerin eskertedi Halykty alauyz minezderden saktandyrady ZertteulerZhauyngerlik poeziyanyn үzdik үlgileri Kүldir kүldir kisinetip Otbasar orny otaudaj tolgaulary tagy baska olenderi kazak poeziyasynyn altyn koryna kosylady Әuezov Қazak KSR tarihynyn 1 tomyndagy 1957 Қazaktyn auyz әdebieti tarauynda 18 gasyrdagy zhyraulyk poeziyany taldaj kelip Aktamberdi zhyrau epostyk zhanr akyny edi Өzinin tolgaularynda ol batyrlardyn erligi men batyldygyn tandana zhyrlady degen Aktamberdi tolgaulary men zhyrlary S Mukanovtyn Қazaktyn 18 19 gasyrdagy әdebietinin tarihynan ocherkter 1942 Ertedegi әdebiet nuskalary 1967 Aldaspan 1971 15 18 gasyrdagy kazak poeziyasy 1982 Bes gasyr zhyrlajdy 1985 zhinaktaryna engizilgen DerekkozderAjbyn Enciklopediya Bas red B Ө Zhakyp Almaty Қazak enciklopediyasy 2011 880 bet ISBN 9965 893 73 H https articlekz com kk article 16124 Islam Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 ISBN 9965 26 322 1 Қazak әdebieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 zhyl ISBN 9965 26 096 6 Muhtar Әuezov enciklopediyasy Almaty Atamura baspasy 2011 zhyl ISBN 978 601 282 175 8 Otyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 ISBN 9965 17 272 2 Bul Islam turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz