Алкестида

Еврипидтің “Алкестида” трагедиясы.

Алкестида мен Адметус, б.з.б. 45–79 жж

Құдіретті Зевстің ұлы Геракл Эврисфей тапсырмасын орындау барысында аттарын әкелу үшін Фракия жағалауларына қарай жүзеді. Жолда Феры қаласында тұратын досы Адмет патшаға соғады. Адмет патша досы Гераклды құшақ жая қарсы алып, қонақжайлылық танытып, бар жағдайын жасайды. Гераклдың келгеніне қанша қуанғанымен, Адмет патша, патша ғана емес бүкіл Феры жұртшылығы қалың қайғының құшағында еді. Себебі, Геракл келген күні халық Адмет патшаның сүйікті әйелі Алкестиданың денесін жер қойнына тапсырған болатын. Адмет патша өлуге тиіс еді. Бірақ, Аполлонның өтініші бойынша оның барлық жасаған жақсылығы ескеріліп, егер Адметтің орнына өз өмірін қиятын адам болса, оның жанын қалдыруға келіседі. Бірақ Адмет қанша әділ де жайлы патша болғанымен, Феры халқының ішінен өз патшасы үшін жанын қиятын адам шықпайды, Адметтің қартайып отырған ата-анасы да баласы үшін жанын беруге келіспейді. Сонда патшаның айдай сұлу әрі ақылды әйелі Алкестида ғана жарының болашағы үшін өз өмірін қиюға дайын екенін білдіреді. Адмет өлуге тиісті күні Алкестида денесін жуып, тазаланып, жерлеу киімдерін киіп дайындалады. Жан серігі болған Алкестидадан мәңгілікке айрылып қалатынын білгенде Адмет құдайларға жалбарынумен болды. Бірақ аяушылықты білмейтін ажал құдайы Танат суылдап жетіп келіп, Алкестиданың жанын алып кетеді. Байғұс Адмет әйелін арулап жерлеуден басқа амалы қалмағанын түсінді. Ол қаладағы даусы әсем әйелдерді жинап алып, сегіз ай бойы жоқтау айтуды тапсырды. Алкестиданы жерлеуге дайындалып жатқанда қалаға Геракл келіп кіреді. Гераклды қатты құрметтейтін Адмет оған жан қайғысын білдіріп, көңіліне қаяу түсіргісі келмейді. Ол Гераклға арнайы бөлме дайындатып, керемет қонағасын береді. Ойында ештеңе жоқ Геракл шарап ішіп, көңіл көтеріп, ән айтып, мәз болады. Адмет бұйрығы бойынша қайғыны білдірмеуге тиіс болған қызметшілерге қонаққа қызмет ету өте ауыр болды. Олардың жиі-жиі аһылап-уһілеп күрсінуінен жүздеріндегі қасірет табын байқап қалады. Сонда Геракл бір қызметшіні қинап отырып, Адметтің басына түскен қайғыдан хабардар болады. Бүкіл халықтың сүйіктісіне айналған ханымдарын жөнелтіп, қайғыдан қан жұтып отырған үйде басына жасыл желек гүл оранып, ән айтып, тойлатып отырғанына Геракл қатты ұялады. Көп ойланбастан өлім құдайы Танатты жеңіп Алкестиданы қайтаруға аттанды. Ол қызметшіден Алкестида бейітінің қайда екенін сұрап алды да, сонда барып Танатты күтті. Қап-қара қанаттарын сусылдата қағып Танат ұшып жеткенде моланың іші сасып кетеді. Танат Алкестиданың денесіне ашқарақтана жабысып, қанын сора бастағанда, Геракл алып қолдарымен Танатты қаусырып құшақтай алады, екеуінің арасында кескілескен айқас басталды. Танат да қу сүйек қолдарымен Гераклды тұншықтырып, мұздай демімен тұншықтыра түсті. Бірақ, құдіретті Зевстің алып ұлы Танатты жеңіп шықты да, оны тас қып байлап тастады. Енді Танатқа еркіндік алу үшін Алкестидаға өмірін сыйлаудан басқа амалы қалмайды. Жеңіске жеткен Геракл Алкестиданы жетектеп, Адмет сарайына келеді де, айқастан кейін үлесіне тиген әйелді сарайда қалдыра тұруға рұқсат сұрады. Сүйгенінен айрылып, көкірегі қарс айрылып қасіретке батқан Адмет өлер алдында өзінің Алкестидаға берген уәдесі бойынша бөтен әйелді үйіне кіргізгісі келмейді. Бірақ айтқанынан қайтпайтын Геракл оны көндіріп, оның үстіне әйелді тек Адметтің өзі ертіп кіруін қалайды. Үйіне кіргізу ғана емес, бөтен әйелді көрудің өзі қиын болып тұрған Адмет амалсыздан әйелдің қолын ұстай бергенде, Геракл: -Көзіңді сал, Адмет! Бұл сенің әйелің Алкестида емес пе?! Енді көп қайғырудың қажеті жоқ. Екеуіңе бақытты өмір сүру ғана қалды. Мен оны Танаттан тартып алдым. Сен құрбандықтар шалып, жер асты құдайларының билігінен босатқанша Алкестида саған тіл қатпайды. Тек түнді үш рет күн ауыстырғанда ғана сөйлейтін болады. Бақытты бол, Адмет! Менің әкем Зевстің өзі шапағатын шашқан қонақжайлылық дәстүрін берік тұт! – дейді. Міне, Гераклдың осы соңғы сөздерінен және Адметтің әрекетінен грек халқының қонақжайлық дәстүрі, оны әрбір грек азаматының берік ұстанатындығы көрінеді. Қонақжайлылық – біздің халқымызда да бар, кеңінен тараған дәстүр. Үйіне келген қонағына жылы-жұмсағын ала жүгіретін қонақжайлылықтың берік дәстүрін Адмет көрсетті. Жеке басындағы қайғыны жасырып, Гераклдай азаматты өз дәрежесінде күту арқылы Адметтің өз мүддесінен гөрі елдің мүддесін жоғары қоятын адалдығы, парасаттылығы айқын аңғарылады. Бұл драмада екі фольклорлық сарын бар: бірі – күйеуі үшін жанын берген адал әйел – Алкестида ана, әйел. Ол некеде бақытты, күйеуіне асыл жар, балаларына аяулы ана; екіншісі – батырдың өліммен айқасуы. Антик әдебиетін зерттеуші М.Иманғазин бұл трагедиядағы ажалға қасқайып қарсы тұрып күресетін батыр Гераклды «Қорқыт ата жырындағы» Қожаұлы ер Домрулмен байланыстыра, салыстыра қарап, екеуіндегі ортақ мотивтерді сөз етеді.

Дереккөздер

1. Тоқшылықова Г.Б. Антика әдебиетінің тарихы. Алматы, 2011
2. Кун А.В. Ежелгі Грекия мифтері мен аңыздары. Алматы, 1982.
3. Иманғазин М. Жәдігерлер жаңғырығы. Айт, 2007, №2, 55-58-беттер.