Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Аджар Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы (груз. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა) — Грузин КСР-інің құрамында болған. 1921 жылы 16 шілдеде құрылған. Жері 3 мың км2. Халқы 310 мың (1970). 5 әкімшілік аудан, 2 қала, 6 қала типтес ауылдары болған. Астанасы – Батуми қаласы.
| Аджар Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы | |||||
| груз. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Кіреді | |||||
| Әкімшілік орталығы | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Құрылған уақыты | |||||
| Таратылған уақыты | |||||
| Жер аумағы | 3,0 мың км² | ||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны | 310 мың адам (1969) | ||||
| Ұлттық құрамы | грузиндер, армяндар, орыстар | ||||
| Ресми тілдері | Грузин тілі/Орыс тілі | ||||
|
| |||||
Табиғаты
Аджар Кавказ сыртының оңтүстік-батысында. Батысында Қара теңізбен шектеседі, жағалауын Колхида ойпатының енсіз бөлігі қоршайды. Жерінің негізгі бөлігін (2800 – 2900 м) жоталары (Аджар-Имеретия, Шавшет, Арсиян) алып жатыр.
Климаты
Теңіз жағалауы мен тау етектерінде субтропиктік (қаңтардың орта температурасы 4-тен 60С-қа дейін, шілдеде 20-230С), тауларында қоңыржай жылы (қаңтардың орта температурасы 2-ден –20С-қа дейін, шілдеде 16-200С). Жауын-шашынның жылдық мөлшері 1200 – 2800 мм. Өзендері Қара теңізге құяды, олардың ең ірісі – Чорох (төменгі ағысы) өзені мен оның саласы Аджарисцкали. Ойпатты жерінде аллювий және батпақ, тау етектерінде қызыл, ал тау беткейлерінде орманның құба және тау шалғынының шымды-торфты топырағы басым. Жерінің 50 %-ы орман (мәңгі жасыл рододендрондармен шырмалған шамшат, емен, май қарағай, шырша, лавр және т. б.). 1800 м-ден жоғары субальпілік және альпілік шалғындар кездеседі. Тау ормандарында жабайы шошқа, қоңыр аю, марал, сусар, орман мысығы, өзендерінде гольян, форель, сазан, лосось кездеседі. Цискар, Кинтриши қорықтары бар.
Халқы
Негізінен грузиндер, аджарлар (грузиндердің этникалық бір тобы), орыстар, армяндар, гректер тұрады. Орташа тығыздығы 1 км2-ге 103,2 адам. 44 %-ы қалаларда тұрады (1970). Қалалары: Батуми, Кобулети.
Тарихы
Аджар – Грузияның ең ежелгі аймақтарының бірі. Грек отаршылығы заманында Қара теңіздің оңтүстік-шығыс жағалауындағы аджар елінде рулық (тауда), қауымдық құл иелену (ойпатта) құрылысы ыдырады. Біздің заманымыздан бұрын 6-4 ғасырларда Колхиданың, кейіннен Иберияның, ал біздің заманымыздың 4 ғасырынан бастап грузиндердің мемлекет бірлестігі Лазиканың бір бөлігі болды. 9 ғасырда Тао-Кларджети князьдігінің, 10 ғасырдан бастап біртұтас Грузия патшалығының құрамына енді. 11-13 ғасырларда Аджар салжұқтар мен татар-монғолдардың шапқыншылығына ұшырады. 16 ғасырдың 2-жартысында, 17-18 ғасырларда қазіргі Аджарияны түгелдей түріктер басып алды. Аджарлар түріктерге қарсы бірнеше рет (1680, 1685, 1697, 1744, 1819, 1856) көтеріліс жасады. 1877-78 ж. орыс-түрік соғысынан кейін Аджар Грузияға қайта қосылды. 19 ғасырдың 80 жылдарында Аджарда өнеркәсіп өркендей бастады. 1898 жылы Батумиде 10-нан аса ірі өнеркәсіп орны болды, оларда 11 мың жұмысшы істеді. 1897-1907 ж. Баку–Батуми мұнай құбыры салынды. 1896 жылы Батумиде орыс социал-демократтары Г.Я.Франчески мен И. И. Лузин тұңғыш маркстік үйірме ұйымдастырды. 1901 жылы И. В. Сталин (ол кезде РСДЖП Тифлис комитетінің өкілі) лениндік-искралық бағыттағы социал-демократиялық ұйым құрды. 1902 жылы 9 наурызда РСДЖП Батуми комитеті жұмысшылардың ірі демонстрациясын ұйымдастырды (Батуми стачкасы мен демонстрациясы (1902)). 1905-1907 жылдардағы революция кезінде Аджарда ереуілдер, толқулар, қарулы көтерілістер болып өтті. 1918 жылы сәуірде түрік әскерлері Батуми қаласы мен облысын басып алды. 1918 жылғы желтоқсаннан 1920 жылғы шілдеге дейін Аджар ағылшын әскерлерінің қол астында болды. 1921 жылы 18 наурызда Аджар еңбекшілері уақытша ревкомның басшылығымен Кеңес үкіметін орнатты; оларға Қызыл Армия көмектесті. 1921 жылы 16 шілдеде Аджар КСР-і құрылып, Грузия КСР-інің құрамына енді, 1922 жылы желтоқсанда Грузия КСР-і құрамында ЗСФСР-ге кірді. Кеңес үкіметі жылдарында Аджарда өнеркәсіп пен социалистік ауыл шаруашылығы мықтап өркендеді, мәдени революция жүзеге асты. Кеңестердің Бүкіл аджарлық 12-съезі 1937 жылы 25 қазанда Аджар КСР-і Конституциясын қабылдап, республикада социализмнің жеңгенін жария етті. Ұлы Отан соғысы тұсында 19207 адам КСРО ордендерімен және медальдарымен марапатталып, 5 адам Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды. Соғыстан кейін Аджар еңбекшілері социалистік экономика мен мәдениетті дамытуда зор табысқа жетті. 183 адамға Соц. Еңбек Ері атағы берілді. Аджар 1967 жылы 12 шілдеде Ленин орденімен марпатталды.
Әдебиеті
Аджар әдебиеті – грузин әдебиетінің ежелгі бір тармағы. 1927 жылы Грузин пролетар жазушыларының ассоциациясы жанынан аджар бөлімі құрылды. Кеңес әдебиетінің дамуына Аджар жазушылары М. Варшанидзе, Н. Гваришвили, З. Горгиладзе, Д. Джакели, П. Лория т. б. өз үлестерін қосуда.
Архитектурасы мен бейнелеу өнері
Аджар жерінде феодализмге дейінгі дәуірдің (Гониа қамалы), ( қамалы) және 10-13 ғасырлардығы Грузин патшалығының (Тамарисцихе қамалы, Схалта шіркеуі, Махо, Махунцети, Дандало көпірлері) архитектура жұрнақтары сақталған. Халықтық құрылыста екі қабат тұрғын үй салу кең тараған (төменгі қабатында мал қора, қойма). Кеңес үкіметі жылдарында Батумиде «Интурист» қонақ уйі, драма театры, , «Тбилиси» кинотеатры т. б. Архитектуралық объектілер салынды. Бейнелеу өнері Қазан революциясынан кейін қалыптасты. Халық өнері – ағаш, металл және сүйек бетін өрнектеу. Суретшілер Г. Холуашвили, С. Артмеладзе, Х. Инаишвили, мүсіншілер Т. Чантуриа, М. Болквадзенің еңбектері қалың жұртшылыққа мәлім.
Музыкасы мен театры
Аджар халық әндері – грузин халық музыкасының бір диалектісі. Олар көп дауысты. Аджарда кең тараған ән түрлерінің бірі 4 дауысты еңбек жыры «надури», негізінен 8-12 адамнан тұратын еркектер хоры орындайды. Музыкалық аспаптары: чибони, чонгури (үш ішекті аспап), доли (барабан), чианури, саламури, саз, кеманча. Батумиде М. Кухинидзе атындағы мемлекеттік ән-би ансамблі (1921), филармония (1921), музыкалық училище (1929), И. Чавчавадзе атындағы драма театр (1937) бар. Театрда Грузин КСРінің халық әртістері Ю. Кобаладзе, А. Мгеладзе, Н. Тетрадзе т. б. Еңбек етеді.
Дереккөздер
- http://www.1day1buy.ru/vaifomvtai-la/Аджарская_Автономная_Советская_Социалистическая_Республика/(қолжетпейтін сілтеме) Аджа́рская Автоно́мная Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика
- http://dic.academic.ru/dic.nsf/sie/231/АДЖАРСКАЯ/ АДЖАРСКАЯ АВТОНОМНАЯ СОВЕТСКАЯ СОЦИАЛИСТИЧЕСКАЯ РЕСПУБЛИКА
- Қазақ Совет Энциклопедиясы, 1 том
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Adzhar Avtonomiyaly Kenestik Socialistik Respublikasy gruz აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა Gruzin KSR inin kuramynda bolgan 1921 zhyly 16 shildede kurylgan Zheri 3 myn km2 Halky 310 myn 1970 5 әkimshilik audan 2 kala 6 kala tiptes auyldary bolgan Astanasy Batumi kalasy Adzhar Avtonomiyaly Kenestik Socialistik Respublikasygruz აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკაTu EltanbasyӘkimshiligiEl KSROKirediGruzin KSRӘkimshilik ortalygyBatumiTarihy men geografiyasyҚurylgan uakyty16 shilde 1921Taratylgan uakyty1990Zher aumagy3 0 myn km TurgyndaryTurgyny310 myn adam 1969 Ұlttyk kuramygruzinder armyandar orystarResmi tilderiGruzin tili Orys tiliTabigatyBatumi porty Adzhar Kavkaz syrtynyn ontүstik batysynda Batysynda Қara tenizben shektesedi zhagalauyn Kolhida ojpatynyn ensiz boligi korshajdy Zherinin negizgi boligin 2800 2900 m zhotalary Adzhar Imeretiya Shavshet Arsiyan alyp zhatyr KlimatyTeniz zhagalauy men tau etekterinde subtropiktik kantardyn orta temperaturasy 4 ten 60S ka dejin shildede 20 230S taularynda konyrzhaj zhyly kantardyn orta temperaturasy 2 den 20S ka dejin shildede 16 200S Zhauyn shashynnyn zhyldyk molsheri 1200 2800 mm Өzenderi Қara tenizge kuyady olardyn en irisi Choroh tomengi agysy ozeni men onyn salasy Adzharisckali Ojpatty zherinde allyuvij zhәne batpak tau etekterinde kyzyl al tau betkejlerinde ormannyn kuba zhәne tau shalgynynyn shymdy torfty topyragy basym Zherinin 50 y orman mәngi zhasyl rododendrondarmen shyrmalgan shamshat emen maj karagaj shyrsha lavr zhәne t b 1800 m den zhogary subalpilik zhәne alpilik shalgyndar kezdesedi Tau ormandarynda zhabajy shoshka konyr ayu maral susar orman mysygy ozenderinde golyan forel sazan losos kezdesedi Ciskar Kintrishi koryktary bar HalkyNegizinen gruzinder adzharlar gruzinderdin etnikalyk bir toby orystar armyandar grekter turady Ortasha tygyzdygy 1 km2 ge 103 2 adam 44 y kalalarda turady 1970 Қalalary Batumi Kobuleti TarihyAdzhar Gruziyanyn en ezhelgi ajmaktarynyn biri Grek otarshylygy zamanynda Қara tenizdin ontүstik shygys zhagalauyndagy adzhar elinde rulyk tauda kauymdyk kul ielenu ojpatta kurylysy ydyrady Bizdin zamanymyzdan buryn 6 4 gasyrlarda Kolhidanyn kejinnen Iberiyanyn al bizdin zamanymyzdyn 4 gasyrynan bastap gruzinderdin memleket birlestigi Lazikanyn bir boligi boldy 9 gasyrda Tao Klardzheti knyazdiginin 10 gasyrdan bastap birtutas Gruziya patshalygynyn kuramyna endi 11 13 gasyrlarda Adzhar salzhuktar men tatar mongoldardyn shapkynshylygyna ushyrady 16 gasyrdyn 2 zhartysynda 17 18 gasyrlarda kazirgi Adzhariyany tүgeldej tүrikter basyp aldy Adzharlar tүrikterge karsy birneshe ret 1680 1685 1697 1744 1819 1856 koterilis zhasady 1877 78 zh orys tүrik sogysynan kejin Adzhar Gruziyaga kajta kosyldy 19 gasyrdyn 80 zhyldarynda Adzharda onerkәsip orkendej bastady 1898 zhyly Batumide 10 nan asa iri onerkәsip orny boldy olarda 11 myn zhumysshy istedi 1897 1907 zh Baku Batumi munaj kubyry salyndy 1896 zhyly Batumide orys social demokrattary G Ya Francheski men I I Luzin tungysh markstik үjirme ujymdastyrdy 1901 zhyly I V Stalin ol kezde RSDZhP Tiflis komitetinin okili lenindik iskralyk bagyttagy social demokratiyalyk ujym kurdy 1902 zhyly 9 nauryzda RSDZhP Batumi komiteti zhumysshylardyn iri demonstraciyasyn ujymdastyrdy Batumi stachkasy men demonstraciyasy 1902 1905 1907 zhyldardagy revolyuciya kezinde Adzharda ereuilder tolkular karuly koterilister bolyp otti 1918 zhyly sәuirde tүrik әskerleri Batumi kalasy men oblysyn basyp aldy 1918 zhylgy zheltoksannan 1920 zhylgy shildege dejin Adzhar agylshyn әskerlerinin kol astynda boldy 1921 zhyly 18 nauryzda Adzhar enbekshileri uakytsha revkomnyn basshylygymen Kenes үkimetin ornatty olarga Қyzyl Armiya komektesti 1921 zhyly 16 shildede Adzhar KSR i kurylyp Gruziya KSR inin kuramyna endi 1922 zhyly zheltoksanda Gruziya KSR i kuramynda ZSFSR ge kirdi Kenes үkimeti zhyldarynda Adzharda onerkәsip pen socialistik auyl sharuashylygy myktap orkendedi mәdeni revolyuciya zhүzege asty Kenesterdin Bүkil adzharlyk 12 sezi 1937 zhyly 25 kazanda Adzhar KSR i Konstituciyasyn kabyldap respublikada socializmnin zhengenin zhariya etti Ұly Otan sogysy tusynda 19207 adam KSRO ordenderimen zhәne medaldarymen marapattalyp 5 adam Kenes Odagynyn Batyry atagyna ie boldy Sogystan kejin Adzhar enbekshileri socialistik ekonomika men mәdenietti damytuda zor tabyska zhetti 183 adamga Soc Enbek Eri atagy berildi Adzhar 1967 zhyly 12 shildede Lenin ordenimen marpattaldy ӘdebietiAdzhar әdebieti gruzin әdebietinin ezhelgi bir tarmagy 1927 zhyly Gruzin proletar zhazushylarynyn associaciyasy zhanynan adzhar bolimi kuryldy Kenes әdebietinin damuyna Adzhar zhazushylary M Varshanidze N Gvarishvili Z Gorgiladze D Dzhakeli P Loriya t b oz үlesterin kosuda Arhitekturasy men bejneleu oneriAdzhar zherinde feodalizmge dejingi dәuirdin Gonia kamaly kamaly zhәne 10 13 gasyrlardygy Gruzin patshalygynyn Tamariscihe kamaly Shalta shirkeui Maho Mahunceti Dandalo kopirleri arhitektura zhurnaktary saktalgan Halyktyk kurylysta eki kabat turgyn үj salu ken taragan tomengi kabatynda mal kora kojma Kenes үkimeti zhyldarynda Batumide Inturist konak uji drama teatry Tbilisi kinoteatry t b Arhitekturalyk obektiler salyndy Bejneleu oneri Қazan revolyuciyasynan kejin kalyptasty Halyk oneri agash metall zhәne sүjek betin ornekteu Suretshiler G Holuashvili S Artmeladze H Inaishvili mүsinshiler T Chanturia M Bolkvadzenin enbekteri kalyn zhurtshylykka mәlim Muzykasy men teatryAdzhar halyk әnderi gruzin halyk muzykasynyn bir dialektisi Olar kop dauysty Adzharda ken taragan әn tүrlerinin biri 4 dauysty enbek zhyry naduri negizinen 8 12 adamnan turatyn erkekter hory oryndajdy Muzykalyk aspaptary chiboni chonguri үsh ishekti aspap doli baraban chianuri salamuri saz kemancha Batumide M Kuhinidze atyndagy memlekettik әn bi ansambli 1921 filarmoniya 1921 muzykalyk uchilishe 1929 I Chavchavadze atyndagy drama teatr 1937 bar Teatrda Gruzin KSRinin halyk әrtisteri Yu Kobaladze A Mgeladze N Tetradze t b Enbek etedi Derekkozderhttp www 1day1buy ru vaifomvtai la Adzharskaya Avtonomnaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika kolzhetpejtin silteme Adzha rskaya Avtono mnaya Sove tskaya Socialisti cheskaya Respu blika http dic academic ru dic nsf sie 231 ADZhARSKAYa ADZhARSKAYa AVTONOMNAYa SOVETSKAYa SOCIALISTIChESKAYa RESPUBLIKA Қazak Sovet Enciklopediyasy 1 tom