Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Оңтүстік Осетин автономиялы облысы, Оңтүстік Осетия – Грузин КСР-і құрамындағы әкімшілік бөлік. 1922 ж. 20 сәуірде құрылған. Жері 3,9 мың км². Халқы 103 мың (1974). 4 ауданға бөлінеді. 1 қаласы, 3 қ.т. поселкесі бар. Орталығы – Цхинвал қаласы.
| Оңтүстік Осетин автономиялы облысы | |
| груз. სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი Ху́ссар Ирыстоны автономон бæстæ | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Кіреді | |
| Әкімшілік орталығы | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Құрылған уақыты | |
| Таратылған уақыты | |
| Жер аумағы | 3900 км² |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 99 102 адам (1989) |
| Ұлттық құрамы | осетиндер, грузиндер |
| Ресми тілдері | Осетин тілі/Грузин тілі/Орыс тілі |
|
| |
Табиғаты
Оңтүстік Осетин Автономиялы Облысы Үлкен Кавказдың оңтүстік беткейінде орналасқан. Кавказдың бас жотасының оңтүстік-батыс және оңтүстікке қарай , , , Ломис-Алев жоталары созылған. Батыс бөлігін , жоталары қиып өтеді. Кавказдың бптыс жотасы арқылы өтетін негізгі асулар – Рок, Зекар, Дзедой. Оңтүстік бөлігін Ішкі Картали ойысының (биіктігі 700-900метр), солтүстік шеті алып жатыр. Облыс территориясының 90 пайызы теңіз бетінен 1000-м-ден астам биіктікте орналасқан. Пайдалы қазындылары: полиметалл, барит, тальк, мергель, әктас, саз, мәрмәр, минерал су көздері кездеседі. Климаты қоңыржай, ылғалды. Цхинвали қаласы атырбанда ең суық айының орташа температурасы -1,50Сең жылы айда 20,9 С, жылдық жауыншашын 600мм, 1000-1500 метр биіктікте қаңтардың орташа температурасы 2 С; 2000 метр биіктікте -7 С; жылдық жауын-шашыны 1500мм, Ірі өзендері (Лихави, Ксани, Лехура, Меджуда) Кура алабына жатады. Бұлар гидроэнергия қорына өте бай келеді. Басты көлдері – Келис-Тба және Эрцо. Жері қара, аллювийлі, күңгірт қоңырғ шалғынды топырақты. Территориясының 47%-ы орман және бұта. Жоғары орманды белдеуде қылқан жапырақты орман (шырша, қарағай), тау басында альпілік және субальпілік шалғын өседі.
Халқы
Халқының көпшілігі осетиндер мен грузиндер, орыстар. Халқы біркелкі қоныстанбаған. Облыс бойынша орташа тығыздығы 1км²ға – 26 адамнан, 1000 м-ден төмен жатқан жерлерде тығыздығы 1 км²-ға – 128 адамнан келеді. Халқының 37%-ы Цхинвали қаласында және қ.т. поселкелерде тұрады.
Тарихы
Оңтүстік Осетия жерін адам баласы өте ерте заманнан бастап мекендеген. Осетиндердің арғы тегі аландар әуелі Солтүстік Кавказды мекендеген. 9-13 ғасырда олар бұл өлкедегі тайпалық күшті одақтардың бірі болды. Бірақ 13 ғасырдың ортасында моңғол шапқыншылығына байланысты ыдырап кеткен осетиндер Орталық Кавказ тауларына қарай ығысып, Терек өзенінің батыс тармақтары алабына орналасты. Оңтүстік Осетия жері феодал Грузияның тарихи бір бөлігі ретінде соның құрамына кірді. Осетиндердің негізгі кәсібі мал шаруашылығы болды. Феодал қатынастар Оңтүстік Осетияда 19 ғасырда туды, алайда қоғамдық тұрмыста ру құрылысының сарқыншақтары (ру намысын жырту, қанды қанмен жуу, экзогамия және т.б.) 20 ғасырға дейін сақталды. 1801 ж. Грузия құрамындағы Оңтүстік Осетия Ресейге қарады. Патша үкіметінің қолдауымен грузин феодалдары Оңтүстік Осетия шаруаларын езуге тырысты. Шаруалар 19 ғасырдың 1-жартысында жергілікті феодалдар мен патша отаршыларының езгісіне қарсы көтеріліс жасаумен болды. 1864- ж. мұнда басыбайлылық жойылды, бірақ шаруалар феодалдарға тәуелдіктен түгел арылмады. 1905-07ж. революция кезінде Оңтүстік Осетия шаруалары ревкомдар мен жауынгерлік жасақтар құрды, 1905 ж. қазан, жетоқсан күндерінде белсенді қимыл көрсетті. 1918 ж. грузин меньшевиктері «тәуелсіз республика» жариялағанда, Оңтүстік Осетия соның құрамына енді. 1918 ж. наурызда Оңтүстік Осетия меньшевиктер өкіметіне қарсы шаруалар көтерілісі бұрқ етті. 1918 ж. шілдеде РК(б)П Оңтүстік Осетия ұйымдастыру бюросы, ал 1919 ж. маусымда РК(б)П Округтық комитеті құрылып, меньшевиктер үкіметіне қарсы күресті басқарды. Халық көтерілісінің нәтижесінде 1920 ж. 8 маусымда Оңтүстік Осетияда Совет өкіметі жарияланды. Бірқ меньшевиктер үкіметі көтерілісшілерді әскер күшімен Оңтүстік Осетиядан қуып шықты. 1921 ж. ақпанда Грузия еңбекшілері меньшевиктер өкіметіне қарсы көтеріліп, Қызыл Армия бөлімдерінің көмегімен Грузияда Совет өкіметін орнатты. 1922 ж. 20 сәуірде Грузия КСР-і құрамында Оңтүстік Осетин АО құрылды. Совет өкіметі жылдарында Оңтүстік Осетияда жартылай натуралды мешеу шаруашылықтың орнына социалист шаруашылық пайда болды. Кулактар мен помещиктер жойылды, ауыл шаруашылық коллективтендірілді, феодал және рулық құрылыстың сарқыншылықтарын жою шаралары жүргізілді. Соғыстан кейінгі жылдары кен өндіру, ағаш өңдеу өнеркәсіптері құрылды, су электр станциалары салынды. Халық шаруашылығы мен мәдениет саласындағы жетістіктері үшін 1967 ж. Ленин орденімен, 1972 ж. Халықтар достығы орденімен марапатталды.
Дереккөздер
- “Қазақ Совет Энциклопедиясы”, VІІІ том
- Очерки истории Южной Осетии, т.1, Цхинвали, 1969
- Абаев В.Д., Экономическое развитие Южной Осетии в период капитализма (1864-1921 г.), ч.2, Тб., 1956
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Ontүstik Osetin avtonomiyaly oblysy Ontүstik Osetiya Gruzin KSR i kuramyndagy әkimshilik bolik 1922 zh 20 sәuirde kurylgan Zheri 3 9 myn km Halky 103 myn 1974 4 audanga bolinedi 1 kalasy 3 k t poselkesi bar Ortalygy Chinval kalasy Ontүstik Osetin avtonomiyaly oblysygruz სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი Hu ssar Irystony avtonomon baestaeӘkimshiligiEl KSROKirediGruzin KSRӘkimshilik ortalygyChinvalTarihy men geografiyasyҚurylgan uakyty20 sәuir 1922Taratylgan uakyty1990Zher aumagy3900 km TurgyndaryTurgyny99 102 adam 1989 Ұlttyk kuramyosetinder gruzinderResmi tilderiOsetin tili Gruzin tili Orys tiliTabigatyOntүstik Osetin Avtonomiyaly Oblysy Үlken Kavkazdyn ontүstik betkejinde ornalaskan Kavkazdyn bas zhotasynyn ontүstik batys zhәne ontүstikke karaj Lomis Alev zhotalary sozylgan Batys boligin zhotalary kiyp otedi Kavkazdyn bptys zhotasy arkyly otetin negizgi asular Rok Zekar Dzedoj Ontүstik boligin Ishki Kartali ojysynyn biiktigi 700 900metr soltүstik sheti alyp zhatyr Oblys territoriyasynyn 90 pajyzy teniz betinen 1000 m den astam biiktikte ornalaskan Pajdaly kazyndylary polimetall barit talk mergel әktas saz mәrmәr mineral su kozderi kezdesedi Klimaty konyrzhaj ylgaldy Chinvali kalasy atyrbanda en suyk ajynyn ortasha temperaturasy 1 50Sen zhyly ajda 20 9 S zhyldyk zhauynshashyn 600mm 1000 1500 metr biiktikte kantardyn ortasha temperaturasy 2 S 2000 metr biiktikte 7 S zhyldyk zhauyn shashyny 1500mm Iri ozenderi Lihavi Ksani Lehura Medzhuda Kura alabyna zhatady Bular gidroenergiya koryna ote baj keledi Basty kolderi Kelis Tba zhәne Erco Zheri kara allyuvijli kүngirt konyrg shalgyndy topyrakty Territoriyasynyn 47 y orman zhәne buta Zhogary ormandy beldeude kylkan zhapyrakty orman shyrsha karagaj tau basynda alpilik zhәne subalpilik shalgyn osedi HalkyHalkynyn kopshiligi osetinder men gruzinder orystar Halky birkelki konystanbagan Oblys bojynsha ortasha tygyzdygy 1km ga 26 adamnan 1000 m den tomen zhatkan zherlerde tygyzdygy 1 km ga 128 adamnan keledi Halkynyn 37 y Chinvali kalasynda zhәne k t poselkelerde turady TarihyOntүstik Osetiya zherin adam balasy ote erte zamannan bastap mekendegen Osetinderdin argy tegi alandar әueli Soltүstik Kavkazdy mekendegen 9 13 gasyrda olar bul olkedegi tajpalyk kүshti odaktardyn biri boldy Birak 13 gasyrdyn ortasynda mongol shapkynshylygyna bajlanysty ydyrap ketken osetinder Ortalyk Kavkaz taularyna karaj ygysyp Terek ozeninin batys tarmaktary alabyna ornalasty Ontүstik Osetiya zheri feodal Gruziyanyn tarihi bir boligi retinde sonyn kuramyna kirdi Osetinderdin negizgi kәsibi mal sharuashylygy boldy Feodal katynastar Ontүstik Osetiyada 19 gasyrda tudy alajda kogamdyk turmysta ru kurylysynyn sarkynshaktary ru namysyn zhyrtu kandy kanmen zhuu ekzogamiya zhәne t b 20 gasyrga dejin saktaldy 1801 zh Gruziya kuramyndagy Ontүstik Osetiya Resejge karady Patsha үkimetinin koldauymen gruzin feodaldary Ontүstik Osetiya sharualaryn ezuge tyrysty Sharualar 19 gasyrdyn 1 zhartysynda zhergilikti feodaldar men patsha otarshylarynyn ezgisine karsy koterilis zhasaumen boldy 1864 zh munda basybajlylyk zhojyldy birak sharualar feodaldarga tәueldikten tүgel arylmady 1905 07zh revolyuciya kezinde Ontүstik Osetiya sharualary revkomdar men zhauyngerlik zhasaktar kurdy 1905 zh kazan zhetoksan kүnderinde belsendi kimyl korsetti 1918 zh gruzin menshevikteri tәuelsiz respublika zhariyalaganda Ontүstik Osetiya sonyn kuramyna endi 1918 zh nauryzda Ontүstik Osetiya menshevikter okimetine karsy sharualar koterilisi burk etti 1918 zh shildede RK b P Ontүstik Osetiya ujymdastyru byurosy al 1919 zh mausymda RK b P Okrugtyk komiteti kurylyp menshevikter үkimetine karsy kүresti baskardy Halyk koterilisinin nәtizhesinde 1920 zh 8 mausymda Ontүstik Osetiyada Sovet okimeti zhariyalandy Birk menshevikter үkimeti koterilisshilerdi әsker kүshimen Ontүstik Osetiyadan kuyp shykty 1921 zh akpanda Gruziya enbekshileri menshevikter okimetine karsy koterilip Қyzyl Armiya bolimderinin komegimen Gruziyada Sovet okimetin ornatty 1922 zh 20 sәuirde Gruziya KSR i kuramynda Ontүstik Osetin AO kuryldy Sovet okimeti zhyldarynda Ontүstik Osetiyada zhartylaj naturaldy mesheu sharuashylyktyn ornyna socialist sharuashylyk pajda boldy Kulaktar men pomeshikter zhojyldy auyl sharuashylyk kollektivtendirildi feodal zhәne rulyk kurylystyn sarkynshylyktaryn zhoyu sharalary zhүrgizildi Sogystan kejingi zhyldary ken ondiru agash ondeu onerkәsipteri kuryldy su elektr stancialary salyndy Halyk sharuashylygy men mәdeniet salasyndagy zhetistikteri үshin 1967 zh Lenin ordenimen 1972 zh Halyktar dostygy ordenimen marapattaldy Derekkozder Қazak Sovet Enciklopediyasy VIII tom Ocherki istorii Yuzhnoj Osetii t 1 Chinvali 1969 Abaev V D Ekonomicheskoe razvitie Yuzhnoj Osetii v period kapitalizma 1864 1921 g ch 2 Tb 1956Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet