Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Үлкен Ноғай Ордасы, кейде Үлкен ноғайлар (орыс. Большая Ногайская Орда, Большие ногаи) — XVI ғасырдың II-жартысында Ноғай ордасының ыдырауы нәтижесінде құрылған мемлекеттік бірлестік. 1634 жылы Үлкен Орданың ноғайлары Кіші ноғайлар көшіп-қонып жүрген Еділдің оң жағалауына қарай жылжыды.
| Үлкен Ноғай Ордасы | ||||
| ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
| Астанасы | Сарайшық | |||
| Тіл(дер)і | Ноғай | |||
| Халқы | ноғайлар | |||
Тарихы
Үлкен Ноғай ордасы Еділ өзеннің Каспий теңізіне құятын төменгі ағысының сол жағалауынан Жайық өзеніне дейінгі аралықта көшіп-қонып жүрген ұлыстардан құрылған. Үлкен ноғайлардың билеушілері өздерінің Мәскеу мемлекетіне тәуелділігін бірнеше рет мойындады (1555 — 63, 1564, 1567).
1577 жылы Орда астанасы Сарайшықты кәніз Серебрянның орыс әскері алды. Шексіз ішкі аласапыран Ордаға тәуелсіз құрылым ретінде нүкте қойды. Трепавлов В. В. үш қиыншылықты және Орда азабын ажыратады. Әрине, Ноғай Ордасының қарсыластары мемлекеттің әлсіздігін пайдаланып қалмай отырмады.
1600 жылы Борис Годунов патша Үлкен ноғайлардың тәуелділігін ресми түрде бекітіп, Естерек (Иштерек) мырзаға кәніз атағын берді.
XVII ғасырдың бас кезінде Үлкен Ноғай ордасы бір жағынан Мәскеу мемлекетінің, екінші жағынан Еділ бойына қоныстанып қалуға тырысқан қалмақ тайпаларының қысымына ұшырады. 1634 жылы қалмақтардың кезекті шабуылынан кейін Үлкен Ноғай ордасы ыдырап кетті. Үлкен ноғайлардың бір бөлігі Жайық өзенінен өтіп, қазақ, қарақалпақ халықтарына келіп қосылды, қалғандары Еділ өзенінің оң жағалауына қоныс аударып, Кіші ноғайлармен бірге көшіп-қонды.
Сайып келгенде, ноғайлар Солтүстік Кавказға қоныс аударды.
Үлкен Ноғай Ордасының билеушілері
- Дін-Ахмет би, Исмаил бидің ұлы (1563–1578)
- Ұрыс би (1563–1578 нұраддин, 1578–1590 би)
- Дінбай мырза (1578–1584 нұраддин)
- Сейіт-Ахмет мырза (1584–1587 нұраддин)
- Ораз-Мұхаммед би (1584–1590, 1590–1598 би)
- Дін-Мұхаммед би (1590–1598 нұраддин, 1598–1600 би)
- Естерек би (1598–1600 нұраддин, 1600–1619 би)
- Күшік мырза (1600–1604 нұраддин)
- Жас-Тарақ мырза (1600–1619 кейқобад)
- Шай-Тарақ мырза (1604–1619 нұраддин)
- Қаракел-Мұхаммед мырза (1604–1622, 1622–1631 нұраддин)
- Қанай би (1622–1634 би)
Дереккөздер
- Трепавлов В. В. Ноғай Ордасы тарихы — М: Восточная литература, 2002. — 752 б. — ISBN 5-02-018193-5.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Үlken Nogaj Ordasy kejde Үlken nogajlar orys Bolshaya Nogajskaya Orda Bolshie nogai XVI gasyrdyn II zhartysynda Nogaj ordasynyn ydyrauy nәtizhesinde kurylgan memlekettik birlestik 1634 zhyly Үlken Ordanyn nogajlary Kishi nogajlar koship konyp zhүrgen Edildin on zhagalauyna karaj zhylzhydy Үlken Nogaj Ordasy Astanasy SarajshykTil der i NogajHalky nogajlarTarihyF I fon Stralenbergtin kartasyndagy Үlken Nogaj Ordasy Nogai Maior Үlken Nogaj ordasy Edil ozennin Kaspij tenizine kuyatyn tomengi agysynyn sol zhagalauynan Zhajyk ozenine dejingi aralykta koship konyp zhүrgen ulystardan kurylgan Үlken nogajlardyn bileushileri ozderinin Mәskeu memleketine tәueldiligin birneshe ret mojyndady 1555 63 1564 1567 1577 zhyly Orda astanasy Sarajshykty kәniz Serebryannyn orys әskeri aldy Sheksiz ishki alasapyran Ordaga tәuelsiz kurylym retinde nүkte kojdy Trepavlov V V үsh kiynshylykty zhәne Orda azabyn azhyratady Әrine Nogaj Ordasynyn karsylastary memlekettin әlsizdigin pajdalanyp kalmaj otyrmady 1600 zhyly Boris Godunov patsha Үlken nogajlardyn tәueldiligin resmi tүrde bekitip Esterek Ishterek myrzaga kәniz atagyn berdi XVII gasyrdyn bas kezinde Үlken Nogaj ordasy bir zhagynan Mәskeu memleketinin ekinshi zhagynan Edil bojyna konystanyp kaluga tyryskan kalmak tajpalarynyn kysymyna ushyrady 1634 zhyly kalmaktardyn kezekti shabuylynan kejin Үlken Nogaj ordasy ydyrap ketti Үlken nogajlardyn bir boligi Zhajyk ozeninen otip kazak karakalpak halyktaryna kelip kosyldy kalgandary Edil ozeninin on zhagalauyna konys audaryp Kishi nogajlarmen birge koship kondy Sajyp kelgende nogajlar Soltүstik Kavkazga konys audardy Үlken Nogaj Ordasynyn bileushileriDin Ahmet bi Ismail bidin uly 1563 1578 Ұrys bi 1563 1578 nuraddin 1578 1590 bi Dinbaj myrza 1578 1584 nuraddin Sejit Ahmet myrza 1584 1587 nuraddin Oraz Muhammed bi 1584 1590 1590 1598 bi Din Muhammed bi 1590 1598 nuraddin 1598 1600 bi Esterek bi 1598 1600 nuraddin 1600 1619 bi Kүshik myrza 1600 1604 nuraddin Zhas Tarak myrza 1600 1619 kejkobad Shaj Tarak myrza 1604 1619 nuraddin Қarakel Muhammed myrza 1604 1622 1622 1631 nuraddin Қanaj bi 1622 1634 bi DerekkozderTrepavlov V V Nogaj Ordasy tarihy M Vostochnaya literatura 2002 752 b ISBN 5 02 018193 5 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet