Көбе, көбе сауыт – дәстүрлі қазақ қоғамындағы батырлардың соғыста кебенек (киіз кеудеше) сыртынан киген сауыты.
Оның 2 түрі болған:
- жүрек тұсын, білекті, тізені, иықты садақ оғынан, қылыштан, найзадан қорғау үшін жалпақ темірден жасалған көбе;
- бүкіл кеудені қорғау үшін тырнақ көбесіне ұқсас қола не мыс, кейде алтын мен күміс табақшаларды қатпарлап тізіп немесе металл шынжырларды біріктіріп, көйлек тәріздес етіп жасаған көбе.
Ол үшін алдымен қалың қатты теріден, сүйектерден, темірден белгілі бір пішінде тілікшелер берік мата, киіз немесе теріден жасалған астарға қайыспен немесе сыммен тігіп бекітіледы. Адам қимылына кедергі келтірмес үшін, көбелер жоғары және орта тұсынан ғана бекітіліп, төменгі жағы бос қалдырылады.
Көбе сауыттың сыртқы пішіні әр түрлі болып келеді. Ұзын немесе қысқа етекті, жеңді немесе жеңсіз, жағалы немесе жағасыз түрлері де кездеседі. Көбе сауыттың жеңдері ішкі қолтық жағынан ашық болып жасалады. Көбе сауыт бүйірлерінен ашылып, мойыннан киіледі де жеңдері, бүйірлері баулармен байланады. Ұзын етекті сауыттар да қозғалуға кедергі келтірмес үшін алдынан және артынан немесе екі бүйірінен жырылып жасалады. Көбе сауыттан денеге оқ, қару өтпес үшін кейде кеуде, арқа тұсына, иықтарына болат тақташалар орнатылады.
Кейінірек жеңіл көкірекше түрі шыққан. Садақ оғы көбені бұза алмағаннан кейін көбе бұзар қозыжауырын жебелер шыққан. «Көкірек қысқан көбені, қозыжауырын ғана бұза алар» деген сөз осыдан қалған. Батырлар мінетін аттың арқасы мен жонын, қабырғасы мен мойнына жабатын көбелер де жасалған.
Этимология
Көбе сөзі қазақ тілінде құс қанатының бірін-бірі баса орналасқан қауырсындарға, адам тырнағы мен қатпарлы орналасқан тастар қабатына қатысты қолданады. Бұндай орналасуды көбелену дейді, оны табиғатта әсіресе жыланның тері құрылысында, құстардың қауырсынында, балықтың тері қабыршақтарында және сол сияқты басқа да жануарлар мен өсімдіктер арасында кездестіруге болады. Кішкендай бөлшектердің бірін-бірі баса орналасуы арқылы материалдың қорғаныс қасиеттері күшейеді, осыны білген көшпелі халық бұны өз сауыттарын кұрғанда қолданған. Ондай сауыт түрін "көбелі сауыт" деп атайтын. Осы сауыттың бір-біріне баса орналасқан қорғаныш бөліктерін - темір иә сүйекті "көбе" деп атайды.
Дереккөз
- Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы — Алматыкітап. — ISBN 9965-24-752-8.
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kobe kobe sauyt dәstүrli kazak kogamyndagy batyrlardyn sogysta kebenek kiiz keudeshe syrtynan kigen sauyty Onyn 2 tүri bolgan zhүrek tusyn bilekti tizeni iykty sadak ogynan kylyshtan najzadan korgau үshin zhalpak temirden zhasalgan kobe bүkil keudeni korgau үshin tyrnak kobesine uksas kola ne mys kejde altyn men kүmis tabakshalardy katparlap tizip nemese metall shynzhyrlardy biriktirip kojlek tәrizdes etip zhasagan kobe Ol үshin aldymen kalyn katty teriden sүjekterden temirden belgili bir pishinde tiliksheler berik mata kiiz nemese teriden zhasalgan astarga kajyspen nemese symmen tigip bekitiledy Adam kimylyna kedergi keltirmes үshin kobeler zhogary zhәne orta tusynan gana bekitilip tomengi zhagy bos kaldyrylady Kobe sauyttyn syrtky pishini әr tүrli bolyp keledi Ұzyn nemese kyska etekti zhendi nemese zhensiz zhagaly nemese zhagasyz tүrleri de kezdesedi Kobe sauyttyn zhenderi ishki koltyk zhagynan ashyk bolyp zhasalady Kobe sauyt bүjirlerinen ashylyp mojynnan kiiledi de zhenderi bүjirleri baularmen bajlanady Ұzyn etekti sauyttar da kozgaluga kedergi keltirmes үshin aldynan zhәne artynan nemese eki bүjirinen zhyrylyp zhasalady Kobe sauyttan denege ok karu otpes үshin kejde keude arka tusyna iyktaryna bolat taktashalar ornatylady Kejinirek zhenil kokirekshe tүri shykkan Sadak ogy kobeni buza almagannan kejin kobe buzar kozyzhauyryn zhebeler shykkan Kokirek kyskan kobeni kozyzhauyryn gana buza alar degen soz osydan kalgan Batyrlar minetin attyn arkasy men zhonyn kabyrgasy men mojnyna zhabatyn kobeler de zhasalgan EtimologiyaKobe sozi kazak tilinde kus kanatynyn birin biri basa ornalaskan kauyrsyndarga adam tyrnagy men katparly ornalaskan tastar kabatyna katysty koldanady Bundaj ornalasudy kobelenu dejdi ony tabigatta әsirese zhylannyn teri kurylysynda kustardyn kauyrsynynda balyktyn teri kabyrshaktarynda zhәne sol siyakty baska da zhanuarlar men osimdikter arasynda kezdestiruge bolady Kishkendaj bolshekterdin birin biri basa ornalasuy arkyly materialdyn korganys kasietteri kүshejedi osyny bilgen koshpeli halyk buny oz sauyttaryn kurganda koldangan Ondaj sauyt tүrin kobeli sauyt dep atajtyn Osy sauyttyn bir birine basa ornalaskan korganysh bolikterin temir iә sүjekti kobe dep atajdy DerekkozҚazaktyn dәstүrli karu zharagynyn etnografiyasy Almatykitap ISBN 9965 24 752 8 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet